K. A. Tursunmetov V bob. "Nisbiylik nazariyasi", VI bob. "Kvant fizikasi"

 
i = I
m
cos(ω
t
 + 
p
2
).
 
(3–12)
Bu tenglamani kondensatorga berilgan kuchlanish ifodasi (3–11) bilan 
solishtirilsa, zanjirdagi tok kuchi tebranishlari, kuchlanish tebranishlari-
dan faza bo‘yicha 
p
2
ga oldinga
 
borishini ko‘ramiz (3.14-rasm). 3.15-rasmda 
o‘zgaruvchan tok zanjiriga faqat kondensator ulangan hol uchun o‘zgaruvchan 
tok kuchi va kuchlanishning vektor diagrammasi keltirilgan.
Zanjirdagi kondensatorning sig‘im qarshiligi:
X
c
= 
(3–13)
U holda tok kuchining amplituda qiymati quyidagicha bo‘ladi:
 I
m
= 
. 

---

56
Bu ifoda zanjirning bir qismi uchun Om qonuni bo‘lib, aktiv qarshilik 
o‘rnida 
X
C
kattalik turibdi. shuning uchun uni 
sig‘im qarshilik 
(
reaktiv qar-
shilik
) deyiladi. Sig‘im qarshilik ham Ω (Om) larda o‘lchanadi.
Bundan kondensatordan o‘tuvchi tok kuchi kondensator sig‘imi va 
o‘zgaruvchan tok chastotasiga bog‘liq bo‘lishi kelib chiqadi. sig‘im va chas-
tota qancha katta bo‘lsa, zanjir qarshiligi shuncha kichik bo‘ladi va mos 
ravishda tok kuchi katta bo‘ladi.
T
/4 
T
/2 3
T
/4 
T
kuchlanish tok
π 
2π
t
O
U
m
I
m
= ω
CU
m
p
2
3.14-rasm.
3.15-rasm.
Masala yechish namunasi
Chastotasi 50 hz bo‘lgan
 
o‘zgaruvchan tok zanjiriga sig‘imi 50 
μ
f bo‘lgan 
kondensator ulangan. Zanjirning sig‘im qarshiligi nimaga teng?
B e r i l g a n: 
f o r m u l a s i: 
Y e c h i l i s h i: 
C
= 50 μ
F
= 50 · 10
–6
f
v
= 50 Hz
X
c
= 
X
c
= 
Javobi
: 63,69 Ω.
Topish kerak:
Xe
– ?
1. Nima sababdan kondensator orqali o‘zgarmas tok o‘tmaydi, lekin 
o‘zgaruvchan tok o‘tadi?
2. Sig‘im qarshilik qanday kattaliklarga bog‘liq?
3. O‘zgaruvchan tok zanjiriga faqat kondensator ulangan holda 
o‘zgaruvchan tok kuchi va kuchlanishning orasidagi fazalar farqi 
nimaga teng?
4. X
L
 = 
1
2
p
vC
 ifodadan qarshilik birligi Ω ni keltirib chiqaring.

---

57