K. A. Saparov ‹‹ ›› 2020 5110400 – “Biologiya va uni o’qitish metodikasi” ta’lim yo’nalishi 203-guruh talabasi Akbarova Maftuna Mahmudjon qizining

Tadqiqotning maqsadi “Toshkent hayvonot bog’i”dagi sutemizuvchilarni tuzilishi tarkibi va ularning hayot tarzi..

Tadqiqot vazifasi:

- Toshkent hayvonot bog’idagi sutemizuvchilarni ro’yxatini tuzish va tur tarkibini aniqlash;

- Ayrim sutemizuvchilarni biologiyasi va hayot siklini o’rganish;

- Ba’zi sutemizuvchilarni xulq-atvor xususiyatlarini taxlil etish;

- Sutemizuvchilarni tabiatdagi ahamiyati va o’rnini izohlash.

- Sutemizuvchilarni oziq ratsionini o’rganish.

I-BOB. TOSHKENT HAYVONOT BOG’INING TARIXI VA TASHKIL ETILISHI

1.1 Toshkent hayvonot bog’ining tashkil etilish tarixi

Toshkentdagi hayvonot bog’ining tarixi ikki davrga bo’linadi: eski va yangi hayvonot bog’i. Toshkent hayvonot bog`i ( Bog`ishamol ko`chasi, 232-uy) ilmiyma’rifiy muassasa hisoblanadi.

Toshkent hayvonot bog’iga dastlab 1924 yilda asos solindi. 3 gektar maydonda O`rta Osiyo universiteti biologiya olimlar tashabbusi bilan chor Rossiyasi general gubernatorining dala hovlisidagi kichik hayvonot burchagi negizida tashkil etilgan. 20 asrning oxiri 40 yillari oxirida 200 turdan ortiq hayvonlar jamlangan hayvonot bog`iga aylandi. O’zbekiston Vazirlar mahkamasi xalqaro talab va andozalarga javob beradigan yangi hayvonot bog’i qurish bo’yicha qaror qabul qildi. 1994-97 yil Hayvonot bog`i uchun barcha zamonaviy talablar va standartlarga javob bera oladigan yangi Hayvonot bog`i qurildi. Botanika bog’iga yonma-yon yangi Toshkent hayvonot bog’ining eshiklari tashrif buyuruvchilarga ochildi. Umumiy maydoni 22,7 gektar, 415 turdagi 5000 ga yaqin jonivor, shu jumladan, sutemizuvchilarning 74 turi, qushlarning 101 turi, reptiliyalarning 39 turi, amfibiyalarning 5 turi, baliqlarning 184 turi, umurtqasiz hayvonlarning 17 turi saqlanadi. (2009). Akvarium bo`limida dengiz akvasistemasi barpo etilgan bo`lib, unda dengiz jonivorlar, akula va baliqlar, poliplar va boshqa yashashi uchun sharoitlar yaratilgan.Hayvonot bog`i yirtqich qushlarni ( qoraqush, kalxat, boltayutar, kondor va boshqalar) ko`paytirishga ixtisoslashgan.Noyob va yo`qolib borayotgan hayvonlar turlarini ko`paytirish bo`yicha ilmiy ishlar olib boriladi.

1998 yil Toshkent hayvonot bog’i Yevro-Osiyo hayvonot bog’lari va akvariumlari hududiy assotsiatsiyasiga a’zo bo’ldi.1998 yil 1 apreldgi “Biologik rang –baranglikni saqlash bo`yicha milliy strageyasi va harakatlar rejasi to`g`risida”gi 139-sonli qarori Toshkent hayvonot bog`ining asosiy me`yoriy hujjati hisoblanadi.

2006-2007 yillarda 2 ta yangi bo`lim ( umurtqasizlar, kemiruvchilar ) tashkil etildi. Chet ellerdagi 86 ta hayvonot bog`lari bilan hayvonlar va ilmiy axborotlarni almashish bo`yicha hamkorlik qildi. 2007 yilning 12-18 aprel kunlari yangitdan tashkil etilgan Toshkent hayvonot bog`ining 10 yilligi nishonlandi.

Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2008 yil 28 yanvarda “Toshkent hayvonot bog`i kolleksiyasini yanada boyitish chora-tadbirlari tog`risida” qarori qabul qilindi. 2010 yilning 1 yanvar holatiga ko`ra, Toshkent hayvonot bog`ida noyob hayvonlar,qushlar, baliqlar turi 450 tani, ularning umumiy soni esa 5000 tani tashkil etadi.Hayvonot bog`idagi “Qizil kitob’ ga kirgan sutemizuvchilar, sudralib yuruvchilar, qushlar, baliqlar, yovvoyi va yirtqich hayvonlar oilasiga mansub qator hayvonlar turi saqlanadi. Ularda namoyish qilish, o’rganish, ko’paytirish maqsadida yovvoyi hayvonlar tutqunlik (qafas, voler) yoki yarim tutqunlik (tabiiy yashash sharoitiga o’xshash maydonlar)da boqiladi. Ba’zi hayvonot bog’larida uy hayvonlari, ayrimlarida botanikaga oid kolleksiyalar ham mavjud. Masalan, Parij, Qozon va boshqalarda o’simliklar kolleksiyalari ham bor. Ularni zoobotanika bog’lari deyish mumkin.. Hayvonot bog’larida hayvonlar o’rganiladi, tabiiy-ilmiy bilimlar, shuningdek, tabiatni muhofaza qilish masalalari targ’ib qilinadi, hayvonlarning «Qizil kitob»ga kirgan turlari saqlanadi hamda ko’paytiriladi (masalan, zubr, Prjevalskiy oti va boshqalar), hayvonlarni iqlimlashtirish, kasalliklarini o’rganish, davolash va oldini olish choralarini ishlab chiqish va boshqa muammolar ustida ilmiy tadqiqot ishlari olib boriladi. O’quvchilar uchun ekskursiyalar, zoologiyaga oid mavzularda leksiya, biologik ko’rgazmalar uyushtiriladi va boshqa tadbirlar o’tkaziladi.

1998 yilda Toshkent hayvonot bog’i Yevroosiyo mintaqaviy hayvonot bog’lari va akvariumlari uyushmasining a’zosi bo’ldi. Amerika, Yevropa, Osiyo va MDHning 80 dan ortiq hayvonot bog’i bilan aloqalar o’rnatgan. Yosh tabiatshunoslar to’garagi yana faoliyatini tikladi, unda bugungi kunda 200 dan ortiq bola shug’ullanadi. 1997 yilda hayvon turlari 85 ta edi, 2004 yilga kelib ular soni 349 taga etdi. Bugungi kunga kelib hayvon turlari 440 gacha ko’paydi[2].

Toshkent hayvonot bog’i MDHdagi eng yaxshi bog’lardan biri sanaladi. Hayvonot bog’ining maqomi undagi mavjud hayvonlar soni bilan emas, halok bo’layotgan hayvonlarning kamligi va tug’ilayotgan hayvonlar soni bilan belgilanadi. Bog’imizda esa hayvon bolalarining tug’ilishini yaxshi desa bo’ladi. Yaqinda Toshkent hayvonot bog’ida istiqomat qiluvchi Tyan- Shan ayiqlariPashka va Mashka birvarakayiga uch farzandli bo’ldi. 15 yoshli ayiqlar juftligi 4- marta bolalashi dastlabki uch safarda ular bir yoki ikki nafardan farzand ko’rgan edi. Yaqinda ayiqchalar ochiq volerga ko’chirildi, endi ularni barcha tashrifchilar ko’rishi mumkin. To’rt oyga to’lgan go’daklar sutli yorma , qirg’ichdan chiqarilgan meva-sabzavot bilan oziqlantirilmoqda, shuningdek sekin astalik bilan go’shtga o’rgatimoqda. Hatto tutqunlikda bola ko’rmaydigan ukkilar ham tuxum qo’yishgan. Yo’lbars bolalab, ularni boqishdan bosh tortganda esa, yo’lbarschalarni kuchukka qo’shib qo’yishdi. Natijada kuchuk yo’l-yo’l «mushukcha»larni boqib oyoqqa turg’azdi. Bizda tug’ilgan yo’lbars, arslon bolalari va polaponlar Omsk, Moskva, Olma-ota va boshqa shaharlarning hayvonot bog’lariga yo’llanma olishdi. CHexiya, Slovakiya, Singapur, Germaniya, Hindiston, Malayziya bog’lari bilan ham hayvonlar almashish bo’yicha ishlar yaxshi yo’lga qo’yilgan. Masalan, Malayziyadan bizga shohdor kabutarlar – ko’k qushlar keltirildi.

Hayvonot bog`ida 12 ta bo`lim o`z ish faoliyatini olib bormoqda noyob va ekzotik yer yuzidan keltirilgan qizil kitobga kiritilgan hayvonlar va qushlar, baliqlarni parvarishlab avaylab asrab kelinmoqda. Hayvonlarimiz ichki va tashqi muhitda saqlanib kelinmoqda.

Masalan ; “Yosh tabiatshunoslar bo`limimizda moviy olmoxonini, tashbaqa va tipratikonlarni ko`rishimiz mumkin.

“ Akvarium “ bo`limi 200 yil ochilgan bo`lib Dengiz va chuchuk suv baliqlari, 200 dan ortiq, marjon qoyalarni ko`rib ko`zlaringiz quvonishi aniq.

“ Terrarium” bo`limi bu bo`limni zargarlik ishiga qiyoslashimiz mumkin. Ziyraklik va o`ta e`tiborlik bo`lishini talab etadigan bub o`limda zaharli va bo`g`ma ilonlar, echkiemar, toshbaqalarni turli toifasini va qurbaqa kabi jonzotlarni uchratishimiz mumkin.

“ To`tixona “ ularni uy sharoitida boqib hattoki gapirtirishga o`rgatishgan. Ularning qanotidagi rango rang ranglarini ko`rib ko`zlar quvonadi.

“ Yirtqichlar “ bo`limiga kelsak har bir kasbning qiyinchiligi bo`lgani kabi bub o`limda saqlanayotgan katta Sherlar, Bo`rilar, Yo`lbars-Shaqol, Ayiq, Tulki va hakozalarni ko`rishimiz mumkin.

“ Mayda sutemizuvchilar “ bo`limida Olmaxon, Maymunsimonlarning mayda turlari,labarotoriya kalamushi va dengiz cho`chqalari,nutriya, jayron va patagon marralarini ko`ramiz.

“ Qushlar bo`limi “ bu bo`limda noyob qushlar Boyo`g`li, Ukki, Pavlin, Fazan kabi qushlar boqilmoqda.

“ Tuyoqlilar “ bo`limida Ot, Zebra, Lama, Buxoro qo`yi va boshqalari bu bo`limda o`rin olgan.

“ Suvda suzuvchi qushlar” qushlarning turlari juda ko`p bo`lgan bo`lim qushlarni sevuvchi mehmonlarimizga yoqadi. Qushlarga yaratilgan shat sharoitlar talabga javob beradi. Laylak, Turnalar, O`rdak, G`oz, Pelekan, Baklan, Chayka va Oq va Qizil baliqchi qushlar saqlanib boqib kelinmoqda. “ Umurtqasizlar “ bo`limimizda Palchinkalar, Chayon, Suvarak, Chig`anoq, O`rgimchak,va shunga o`xshash jonivorlardan tashkil topgan.

“ Vivariy “ bo`limi hayvonot bog`i uchun hayvonlarni tirik ozuqa bilan boqish maqsadida tashkil etilgan bo`lib, u yerda quyon, kalamush, hamyak, dengiz cho`chqasi, kabi jonzotlar boqib yetishtiriladi.

Hayvonot bog`imiz safi kundan kunga boyib kelmoqda jumladan dekabr oyini oxirida Projival oti, Buxoro tog` qo`yi, Jayron kabi hayvonlar keltirilgan bo`lsa, fevral oyida yirtqich bo`limiga Moskva Hayvonot bog`idan Amur Yo`lbarsi bir bosh va bir bosh Yapon turnasi keltirildi.