Jurnalistikasi

partiyalarning tu rli m a sla k d a ekanliklari sabab b o ‘ldi. R espublika e Ion 
qilinishini xalq h o k im iy ati va e ’tiqod erkinligi ta ra fd o ri bo ‘lgan inde- 
p en d e n tla r partiyasi y o q la b chiqadi. Lekin turli tarzd ag i cheklovlar va 
asosan qattiq se n zu ra ta ra fd o rla ri b o ‘lgan presvitarianlar parlam entda ustun 
kelishadi. Bunga m a s h h u r publitsist Jon M ilton o ‘zining «A reopagetika»1
1 
Мильтон Д. О свободе печати. Речь к английскому парламенту. 
(Ареопагстика). М.: 1907. «История печати. Акгалошя* китобида. М.: «Аспект 
Пресс*. 2001, 9-64-с.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

asari bilan keskin qarshi chiqadi. Bu haqda keyingi boblarda alohida 
. to'xtalam iz.
Angliyada Karl II (1660—1685) va Iakov (1685—1888) S tyuart hukm - 
ronlik qilgan davrlar p u ritan tartiblari va o ‘zaro ichki urushlarga qarshi 
h arakatlar bilan xarakterlanadi. U rushlardan ch a rc h a g a n b u tu n aholi 
tinchlikni qo'm sayotgan edi. Taxtga qaytgan S ty u artla r bundan ustalik 
bilan foydalanishdi. M atbuot haqidagi q o n u n ch ilik sohasida ulam ing 
siyosati eski usulga, ya’ni, 1662-yilda lord K larend to m o n id a n o ‘tkazi!gan 
U ch yUlik ruxsat haqidagi Aktga («Licensing A ct»; m atb u o t tarixiga oid 
zam onaviy adabiyotlarda k o 'p in ch a «Litsenziya haqidagi akt» deb ham 
yuritiladt) qaytishdan iborat edi. U shbu hujjat 1637-yilgi dekretni deyarli 
qayta tikladi. Unga m uvofiq, b undan keyin b o sm a x o n alam i faqat L ondon, 
O ksford, Kem bridj va Y ork shaharlarida ochishga ruxsat berildi. 20 dan 
ortiq bosm axonani ochishga ijozat bo'lm adi. U la m in g egalaridan garov 
talab qilindi.
H ar bir chop etilgan asarda senzor ko'rsatm asiga ko‘ra, m atbaa va 
muallifning ismi sharifini yozish shart qilib quyildi. T arixiy va siyosiy 
kitoblam i senzura qilish stats (davlat) kotibiga top sh irild i, L ondon va 
K enterberiy episkoplari zim m asiga diniy, tibbiy va falsafiy asarlarni ko‘rib 
chiqish 
yuklatiidi. 
Z ararli deb topilgan asarlam in g
m ualliflari va 
noshirlarini ta ’qib qilish va shafqatsiz qatl etishlar q ay ta jonlanadi.
N osliirlik jinoyati u ch u n ayovsiz jazolash Yvilduzlar palatasi uchun 
xarakterli xususiyat edi. M asalan, 1632-yilda m a sh h u r presvitarian cher- 
kovining a ’zosi Prayn saroy teatrini (keyingi ikki yil d avom ida te a tr haqida 
40 000 ga yaqin kitob nashr ettirilgan va qirolich an in g o ‘zi sahnada rol 
o ‘ynagan) qattiq tan q id qilgani u chun 5000 funt sterling jarim a solinib, 
qattiq tartibdagi q am oq jazosiga hukm etildi. B u n d a n tashqari, u 
universitet diplom idan m ahrum qilinadi h am d a ikki q u lo g 'i kesilgan va 
peshonasiga qizdirib tam g ‘a bosilgan holda y o g 'o ch u stu n g a bog‘lab q o ‘yi- 
ladi. Besh yil o 'tg ach , dinni tanqid qilgani u chun u y a n a yog‘och ustunga 
bog'lashga va qam oq jazosiga hukm etiladi. Bu safar ikki qulog‘ini kesish 
✓ jazosi ikki yuziga ta m g 'a bosish bilan alm ashtiriladi. O ra d a n uch yil o ‘tib 
cherkov boshqaruviga qarshi chiqqan Bastvik va B y o rto n la r bundan ham
qattiq jazoga loyiq deb topiladiiar.
N oshirlik jinoyatlari u chun shafqatsiz jazolashlar, ayniqsa, Karl II 
zam onida va senzor h am da dastlabki ingliz «Siyosiy m erkuriy» gazetasining 
xo'jayini sifatida faoliyat yuritgan Lastranj davrida avj nuqtasiga chiqdi. 
S hunga qaram asdan, birinchi ingliz gazetalarining p aydo b o iis h i ayni shu 
davrga to ‘g ‘ri keldi.
G az eta xizm atidan hukum at m anfaati yo 'lid a foydalanishga dastlabki 
o ‘rinishlar Yelizaveta davridan boshlangan. 
1588-yilda 
Ispaniyaning 
yengilm as dengiz floti Angliya qirg'oqlariga yaqinlashgach, o 'sh a paytdagi 
b irinchi vazir Burley davlat ishlari haqidagi h ar xil m ish-m ishlarga barham
berish m aqsadida m am lakatning turli burchaklariga hukum at xabarno- 
m alarini tarqatishni buyuradi. M a n a shu x a tti-h a ra k a t rasm iy «Angliya 
m erkuriy* gazetasining dunyoga kelishiga asos b o i i b xizm at qilgan. Shax-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

siy q o ‘liarda ushbu gazetaning ba’zi nusxalari saqlanib qolgan. Uning 
birinchi sonlari 1589-yilga to ‘g‘ri kelsa, oxirgisi 1604-yilga taalluqlidir. 
Britaniya m uzeyida «Angliya merkuriy»ning 4 ta matbaa va 3 ta qoiyozm a 
nusxasi saqlanadi. Uzoq vaqtlar ushbu nusxalar haqiqiy deb hisoblab 
kelindi, lekin 1839-yili ularning qalbaki ekanligi, nusxalar 1740-yilda 
qaytadan ¡shlanganligi aniqlandi.
«Angliya merkuriy» chiqishdan to ‘xtaganidan ko‘p utmay, 1622-yil 
23-mayda londonlik qog‘oz savdogari N ataniel Bugger va Tomas Archer 
o ‘zlarining «Italiya, Germaniya va boshqa joylardan kundalik xabarlar» 
nomli xususiy gazetasini chop eta boshlashadi. Shu yilning 25-sentabrida 
Bugger va Sheffordlar «Xristianlikning katta qismidan xabarlar» nomi 
ostida kundalik gazeta nashr etishga kirishadilar. 1641-yil noyabrda 
Parlament yig‘ilishlari haqidagi hisobotlar birinchi m aita gazeta shaklida 
chop etiladi. Fuqarolar urushi davrida gazetalar soni 20 dan oshdi,