Журнали III сон. Май

расм. Давлат қарзининг валюта таркиби

Шу билан бирга, давлат қарзи таркибини манбалар ва валюта кесимида ҳам диверсификация қилиш мақсадга мувофиқ, деб ўйлаймиз. Масалан, 2019 йилнинг 1 июль ҳолатига Ўзбекистон Республикаси Давлат ташқи қарзи портфели валюта таркибининг 60,1 фоизи - АҚШ доллари, 13,5 фоизи -япон иенаси, 10,9 фоизи – SDR (махсус қарз олиш ҳуқуқлари), 5,3 фоизи – евро, 10,2 фоизи - бошқа валюталардаги ташқи қарз ҳиссасига тўғри келади (3.2-расмга қаранг).

Масалан, 2020 йил Россия молия вазирлиги “Миллий барқарорлик фонди”нинг капитали таркибига юанни ҳам жойлаштиришни бошлашини эълон қилди. Ҳозир кунда ушбу фонднинг асосий қисмини АҚШ доллари ва евро ташкил этади. 2020 йил 1 март ҳолатига ЯИМнинг 7,3 фоизини ташкил қиладиган фонд валюта таркибини янада диверсификация қилиш санкциялар ва геосиёсий вазиятда иқтисодиётни инқирозли ҳолатлардан ҳимоя қилишда муҳим чора бўлиши таъкидланмоқда. Жумладан, юаннинг улушини 15-20 фоиз, долларнинг улушини эса 20-25 фоиз атрофида бўлишига эришиш назарда тутилмоқда (Жумаев, Рахмонов, 2020).
Ўзбекистонда давлат қарзининг таркибида АҚШ долларининг юқори салмоққа эга эканлиги доллар билан боғлиқ рискларнинг таъсирини юқори даражада сақлаб қолинишига олиб келиши мумкин.
Шунингдек, Ўзбекистонда маҳаллий органлар томонидан ҳам маблағлар жалб этилишига кенг имкониятлар бериш мақсадга мувофиқ бўлади. Бу билан, давлат ва ҳукумат қарзини ажратишга бўлган эҳтиёж юзага келади. Натижада, давлат қарзи таркибига қуйидагиларни киритиш бошқариш самарадорлигини оширади:
Ҳукумат қарзи – маҳаллий ва марказий ҳокимият органлари томонидан ташқи ва ички манбалар орқали жалб этилган ресурслар йиғиндисидан иборат бўлади;
Давлат улуши бўлган тармоқлар ва ташкилотлар томонидан жалб этилган ташқи ва ички қарзлар йиғиндисидан иборат бўлади.
Ўз навбатида, Ўзбекистонинг қарзи деган категорияга ҳам аниқлик киритиш зарур бўлади. Ушбу кўрсаткич давлат ва хусусий сектордаги жами қарзларнинг (ички ва ташқи мос равишда) йиғиндисдан иборатлигини ҳуқуқий асосларини яратиш лозим бўлади.
Навбатдаги вазифалардан бири – бу молия бозорлари орқали қарз маблағларини жалб этишни такомиллаштириш ҳисобланади. Ушбу тармоқ орқали маблағ жалб этишнинг кичик миқдорларда қолаётганлиги билан масаланинг долзарблиги аён бўлади. Масалан, давлат ташқи қарзида еврооблигацияларнинг улуши 5-6 фоиз атрофида бўлса, ички қарзда давлат облигацияларнинг улуши 3 фоиз атрофида бўлмоқда. Натижада, фонд бозорлари орқали маблағлар жалб этишнинг юқори аҳамиятли бўлишини таъминланмаяпти.
Давлат облигациялари таркибида қисқа муддатли хусусиятга эга бўлган маблағларнинг улуши жуда юқори эканлигини қайд этиш лозим. Жумладан, 1
йилгача ва 1 йиллик бўлган облигацияларнинг улуши 63 фоизни ташкил этмоқда. Мазкур кўрсаткичдан хулоса қилганда, юқори иқтисодий барқарорликни таъминлашга тўлиқ имконият бермайди (3.3-расмга қаранг).

2.