Jurnaldan ko‘chirib bosilgan maqolalar «Til va ada biyot ta’limi»dan olindi, deb izohlanishi shart

“Alloh amrida 

menga yordamchi bo‘la oladigan olimlarni ma’lum 

qilg‘il”,­debdi.­Basriy­javob­xatida­demish:­“Chin­olimlar­

sening­yoningda­bo‘lmog‘ni­istamaydilar.­Dunyoparast­

va shuhratsevar olimlarni sen xohlamaysan. Senga 

beradigan­bir­maslahatim­shuki,­nasab­jihatidan­sharafi­

bo‘lganlarni­ izlab­ top.­ Chunki­ ular­ o‘z­ sharafarini­

xiyonat­ila­kirlatmaslar”.­

Ogahiy  Hasan  Basriyning  nasihat  so‘zlariga  yaqin 

gapni she’riy tarzda aks ettirarkan, sharaf sohiblarini 

arslonga, pastkash va tuban tabiatli kishilarni it jinsidan 

bir jonzotga qiyoslaydi:

Istama arzoldin ashrofing af’olini,

Kim qila olmas huzbar etkan ishni rubohlar.

Ana shundan so‘ng shoir “Rubohlar”ning af’oli 

va qilmishlarini eng xarakterli chizgilarida ko‘rsatib 

beradi. Qizig‘i shundaki, Ogahiy o‘z zamonasidagi 

“johil-u xudbin” amaldor qiyofasini ochar ekan, qancha 

davr va zamon o‘tmasin, bu qiyofaning ichdan deyarli 

o‘zgarmasligi, istak va izlanishlarning ayni zaylda 

davom topishi kishini bir qadar hayron qoldiradi. Shoir 

yozadi:

Johil-u xudbin ko‘ra olmas o‘zidin o‘zgani,

Loyiqi davlat emasdur har nazar ko‘tohlar.

Dunyoda johil-u xudbin, albatta, bisyor. Bunday 

kimsalar o‘zicha yashab, ko‘pchilikning hayot va 

faoliyatlariga aralasha olmaydigan paytlarda, balki 

qo‘llaridan ko‘p ish kelavermas. Ammo kattaroq 

mansabga loyiq ko‘rilganda-chi? Ular hech narsadan 

qaytmaydigan  haqiqiy  yirtqichga  do‘nishadi.  Va  eng 

farog‘atli ishlari xalqni aldash, talash va boylik to‘plash 

bo‘ladi. Oddiy mehnatkashlarning tinka-madorini 

quritadigan bunday voqea-hodisalarga xalqdan 

ajralmagan va jafokash el dardi bilan yashagan shoir 

jim yura olmaydi. G‘azaldagi:

Sarf etib el molin o‘z nafsi uchun qilg‘ay mudom,

Ziynat-u toj-u turnub-u siffa-yu bingohlar, –

so‘zlarini ayni shu ma’nolarda qabul etmoq lozimdir.

---

32

e-mail: [e-mail]

Tahlil

G‘azalning uchinchi baytidan boshlab shoir ketma-

ket tazod usulini tatbiq qiladi. Shu bois she’rxon o‘zini 

ikki qarama-qarshi guruh qurshovida turganday his 

etadi. Chunonchi, bir yonda – “pasthimmat johili nav’ 

davlat”lar, ikkinchi tomonda – “donoyi oliy johlar”. Bir 

toifa davlat boshqarishning tartib-intizomini puxta 

egallagan amaldorlar bo‘lsa, ikkinchisi – “assorlar, 

attorlar, jo‘lohlar”. Ulardan birlari sharaf sohiblari bo‘lsa, 

boshqalari o‘zidan o‘zgani ko‘rishga yaroqsiz “nazari 

ko‘toh” johil-u xudbinlar. Lekin bu ziddiyat mulk sahnida 

kechayotgan ziddiyat, qolaversa, bu ziddiyat ogoh, 

dono va ashroflarning emas, balki o‘z nafsi uchun hech 

nimadan qaytmaydigan johil-u xudbinlar foydasiga hal 

bo‘layotir. Bas, shunday ekan, bunday “davlatxona”da 

turishga kim chidaydi? Ogahiy bu savolni ham javobsiz 

qoldirmagan: 

O‘yla davlatxona turg‘oy nechuk nomuskim, 

Bo‘lsa sohib ixtiyor onda g‘ulom-u dohlar...

Darhaqiqat, nafs va amal qullariga tobelikdan ortiqroq 

nomussizlik bo‘lmaydi. Or-nomusi baland kishilarni 

g‘ururi past, benomuslikni nomus deb hisoblaydigan 

kimsalarga qaram aylash – xalq va saltanat istiqboli 

uchun eng zararli ishlarning zararlisidir. Chunki mansab 

va martaba uchun odam tanlash muhim. Har nafasda 

turlanib, tuslanishga tayyor, oqil-u irodasi sust, makkor 

ijrochilar hamisha va hamma zamonlarda davlatning 

kuchsizlanishi va ichdan yemirilishiga hissa qo‘shib 

kelganlar.

Davlat mahkamalariga odamlarda qachon ishonch 

shakllanadi? Qachonki, o‘sha joylarni to‘g‘ri, halol, 

to‘la ma’noda erkin va shijoatli shaxslar egallasa. 

Biroq hech bir davrda, hech bir xalqning davlatchilik 

tarixida  bunday  bo‘lmagan.  Hatto  yuqoridagi  baytda 

ta’kidlangan hodisa, ya’ni tabiatan qul va xudbin kimsa 

yuqori ko‘tarilganda martabadan kechish mardligi ham 

hayotda nihoyatda siyrak uchraydi. Aksincha, Mavlono 

Jaloliddin Rumiy hazratlari aytganlaridek,