Jurjoniy “Asror ul balog’a” Bajardi: D. Nosirova

Jurjoniy “Asror ul balog’a”

Bajardi: D.Nosirova

Tekshirdi: D.Lutfullayeva

Abu Bakr, Abd al-Qohir ibn Abdurrahmon ibn Muhammad al-Jurjoniy (1009-1078 yoki 1081 milodiy [400-471 yoki 474 hijriy yilda yashab ijod qilgan])

• Abu Bakr, Abd al-Qohir ibn Abdurrahmon ibn Muhammad al-Jurjoniy (1009-1078 yoki 1081 milodiy [400-471 yoki 474 hijriy yilda yashab ijod qilgan])
• U "Al-Nuxvi" laqabli (grammatist), u taniqli fors arab grammatikachisi, musulmon Shofiyning adabiy nazariyotchisi va al-Ash’ariyning izdoshi bo‘lgan. U grammatika va ritorikaga oid bir qancha mashhur asarlarni, jumladan Al-Jumal - arab sintaksisiga kirish - va uch jildli "Al-Mug‘ni" sharhini yozgan. Al-Jurjoniy o‘zining tug‘ilgan shahri Eronni tark etmagan.

Uning ikkilamchi ilm al-balag‘a (notiqlik va notiqlik san’ati) va ilm al bayan (arabcha notiqlikning metafora tili bilan shug‘ullanadigan bo‘limi) ilmlaridagi obro‘si ko‘plab arablarga yetib kelgan. Uning ushbu mavzudagi ikkita kitobi mavjud- "Asrar al-Balog‘ah" ("Ritorika sirlari") va "Dalal’ul al-’jizz fi-l-Quran" (Qur’onning moʻjizaviy o‘ziga xosligi dalillari). Jurjoniy taniqli fors olimi, adabiyotshunos nazariyshunos, grammatik va shofeiy musulmon bo‘lgan. Al-Jurjoniy Ahsariy avlodidan bo‘lib, Eronning Gorgan shahrida tug‘ilgan.

• Uning ikkilamchi ilm al-balag‘a (notiqlik va notiqlik san’ati) va ilm al bayan (arabcha notiqlikning metafora tili bilan shug‘ullanadigan bo‘limi) ilmlaridagi obro‘si ko‘plab arablarga yetib kelgan. Uning ushbu mavzudagi ikkita kitobi mavjud- "Asrar al-Balog‘ah" ("Ritorika sirlari") va "Dalal’ul al-’jizz fi-l-Quran" (Qur’onning moʻjizaviy o‘ziga xosligi dalillari). Jurjoniy taniqli fors olimi, adabiyotshunos nazariyshunos, grammatik va shofeiy musulmon bo‘lgan. Al-Jurjoniy Ahsariy avlodidan bo‘lib, Eronning Gorgan shahrida tug‘ilgan.

«Asrоru-l-balоg‘a»da tilning tizim ekani va uning tarkibiy bo‘laklari ham o‘ziga xоs tizimga ega ekani ko‘rsatib bеrilgan. Jurjоniy shundan kеlib chiqib, balоg‘atli kalоm tizimini ham ko‘rsatib bеradi. U balоg‘at go‘zalligi lafzda ham, ma’nоda ham emas, balki kalоm tizimida ekani va bu tizimuslub, jumla tuzilishi, iyjоz va itnоbning o‘rni, kalоmning hоlat taqоzоsiga mоs bo‘lish zaruratini o‘z ichiga оlishini ta’kidlaydi, har bir bo‘lakning xоssalarini tavsiflab bеradi.

• «Asrоru-l-balоg‘a»da tilning tizim ekani va uning tarkibiy bo‘laklari ham o‘ziga xоs tizimga ega ekani ko‘rsatib bеrilgan. Jurjоniy shundan kеlib chiqib, balоg‘atli kalоm tizimini ham ko‘rsatib bеradi. U balоg‘at go‘zalligi lafzda ham, ma’nоda ham emas, balki kalоm tizimida ekani va bu tizimuslub, jumla tuzilishi, iyjоz va itnоbning o‘rni, kalоmning hоlat taqоzоsiga mоs bo‘lish zaruratini o‘z ichiga оlishini ta’kidlaydi, har bir bo‘lakning xоssalarini tavsiflab bеradi.

Аbdulqohir jurjoniy kalomning quyidagi xususiyatlarini koʼrsatib bergan:

• - kalom boʼlmasa, tilning narsalar orasida aloqa oʼrnatishi biluvchining oʼzi bilan chegaralanar edi;
• - kalom bilimlarning suratlarini kashf qiladi, yaʼni maxsus fonetik belgilar orqali eshitiladigan shaklga keltiradi. Buning natijasida ularning mahsul va martabalarini koʼrsatib beradi;
• - kalom bilimlarning sirlarini oshkor qiladi;
• - kalom bilimlarning mohiyatini ochib beradi.

xulosa

• Xulosa qilib aytganda, "Asrar al-balaga" yuqori ilmiy ahamiyatga yega bo‘lgan muhim adabiy manbadir va uning sinchkovlik bilan olib borilgan tadqiqotlari o’zbek adabiyoshunosligida yangi yorqin sahifani ochishi mumkin .

Foydalanilgan adabiyotlar

• 1. Rustamiy S. Balog‘at ilmi. –Toshkent, 2020.
• 2. Крачковский И.Ю. Ибн ал-Му‘тазз. У. «Китаб ал-бади‘» // Избранные соч. Т. VI.– М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1960. – С. 131.
• 3. https://www.elibrary.ru/item.asp?id=26688594