Jumamuratova iroda, 192-guruh “Ta’viz ul-oshiqin” devonining 2014-yilgi nashri bilan tanishish / 1

Ne tong, ogoh boʻlsa Ogahiy ishqing sururidin,

Ongo behuda ermas osmondin bu laqab paydo.

« Ogahiy oʻz lirik qahramoni bilan mushtaraklikda ana shu ma’rifatdan umidvor. Chunki, “Ogahiy” taxallusi ham Osmondan tushadi» deganlaridek, ana shu ilohiy iltifotning natijasidir. Modomiki, shoir, ya’ni oʻzining toʻgʻri soʻzi bilan muxlislarni haq yoʻlga boshlashi kerak boʻlgan insonning umidi shunday ulkan ekan, bu umid shubhasiz, ana shu rahnamo mansub boʻlgan xalqqa ham toʻla toʻkis taalluqlidir.

ISTIQLOL DAVRIDA OGAHIYSHUNOSLIK / 20

Istiqlol davri badiiy adabiyotidagi o’ziga xos o’zgarishlar bugungi adabiy jarayonda tahlil etilmoqda. Istiqlol adabiyoti inson hayotidagi turfa xil iztiroblarni, ziddiyatlarni, inson tafakkuridagi o’zgarishlarni haqli ravishda tasvirlash an’anasini yuzaga chiqardi. Fikr va ruhning yangilanishi estetik qarashlarning ham bugungi kun nuqtai nazaridan o’zgarishiga sabab bo’lmoqda. Istiqlol davri adabiyotining akterli jihatlari haqida bir qator ijodkor va adabyotshunoslar asosli mulohazalarini qayd qilgan: “Istiqlolga erishilgandan keyin yaratilgan ko’pgina asarlarda oliy rutbaga ko’tarilgan, dunyo yaralishining sababi, adoqsiz ilohiy nur ila yo’g’rilgan zot deb qaralgan insonning hayvoniy va shaytoniy nafsi bois gunohga moyil hamda o’sha gunohlar tufayli qabihliklar ham qilishga qodir, ayni paytda qilgan gunohlari sabab qiynaladigan o’ta murakkab mavjudod ekani tasvirlanmoqda. Istiqlol adabiyoti insonni jo’nlikdan, to’porilikdan, anchayinlikdan qutqardi. Uni murakkablashtirdi, noziklashtirdi, bir xil qarashlar tizimi bilan tushunib ham, tushuntirib ham bo’lmaydigan injiqroq ekanligini ro’y rost aks ettira boshladi”.

XIX asrda Xiva xonligi tarixida o’chmas iz qoldirgan buyuk insonlardan biri – Muhammad Rizo Erniyozbek o’g’li Ogahiy edi. 1809 yilda Xiva shahri yaqinidagi Qiyot qishlog’ida mirob oilasida tavallud topgan adib: “Biz Xivada yashovchi yuz toifasidan bo’lgan Amir Eshimbiyning avlodidandirmiz”, – deb yozgandi.

Atoqli shoir, mohir tarjimon Muhammad Rizo Ogahiy adabiyotimiz tarixida katta iz qoldirgan. Akademik G'. G'ulom mamlakatimizning boshqa xalqlari kabi oʻzbek xalqi ham oʻzining asrlar davomida yaratilgan va oʻziga xos madaniyatga ega. Bu yerda fan adabiyot va sanʼatning qator arboblari yetishib chiqqanlar. Shuni aytib oʻtish kerakki, keyingi yillarda hech qanday asossiz Lutfiy, Atoiy, Sakkokiy, Bobur, Mashrab, Turdi, Munis, Ogahiy ijodi o'rganilayotir, biz faqat Navoiy, Muqimiy, Furqat, Zavqiy, Avaz kabi shoirlar ijodini o'rganish bilan cheklanib qolganmiz» degan edi. Shundan keyin «Ogahiyshunoslik» fani vujudga keldi. 1958- yilda Xivaga Toshkentdan Subutoy Dolimov kelgan. Subutoy Dolimov 1962 yilda “Ogahiyning hayoti va ijodiy faoliyati” mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini himoya qildi va ijodining mahsuldorligi hamda asarlarining badiiy go’zalligi nuqtai nazaridan Ogahiy o’zbek adabiyotining buyuk vakili Alisher Navoiydan keyingi eng zabardast vakili, degan ilmiy xulosaga keldi. U zo'rga Ogahiy va Munisning qabrini topgan. 1959-yilda G'.G'ulom va Ibrohim Mo'minov, Qori Niyoz, Zulfiya, Uyg'un Subutoy Dolimov, Quvomiddin Munirovlar kelgan. Shundan keyin Ogahiy qabri qayta tiklandi va uning 150 180 190 yillik toʻylari boʻlib oʻtdi. Yaqin kunlarda shoirning 200 yillik toʻyi davlatimiz miqyosida keng nishonlandi. 1970-yilda Subutoy Dolimov va Gʻulom Karimov hamkorlikda Ogahiyning 6 jildlik asarlar majmuasini nashrga tayyorlashga kirishib, bu ishni 1980-yilda muvaffaqiyatli tugatdilar. 1991-yilda Subutoy Dolimov Ogahiy tomonidan tarjima qilingan Kaykovusning «Qobusnoma» asarini nashrga tadbil qilib nashrga tayyorlagan. Ogahiy ijodini xalqimiz oʻrtasida keng tarqalishiga shoir va dramaturg Komil Avazning xizmatlari katta bo'lib 1999-yilda shoirning 190 yilligi bilan respublikamizda ko'tarinki ruhda nishonlandi va Ogahiyning hayoti va ijodiga bag'ishlangan koʻplab risolalar nashr qilindi hamda tug'ilgan qishloqda «Ogahiy uy muzeyi» ochildi. Yaqin kelajakda ogahiyshunoslikni bundan ham yuqori darajada rivojlantirish rejalashtirilmoqda.