Jo`rayeva A

11.4. Aminokislotalarning uglevodlardan biosintezi. 
To`qimalarda 
glyukoza parchalanishi jarayonida pirouzum kislotadan sirka kislota hosil bo`ladi. 
Krebs siklida u shavel sirka kislotasi va α-ketokislota aminlanishi natijasida 
aminokislotaga aylanadi: 
+NH
3 
 
 
- H
2
O 
 
 
 
Bu reaktsiyalar natijasida uglevod va oqsil almashinuvi o`rtasida to`g`ri 
bog`lanish vujudga keladi. 
 
11.5. Uglevodlardan yog`larning biosintezi. 
Triatsilglitserinlar molekulasi 
glitserin va 3 ta yog` kislotasi qoldig`idan hosil bo`lgan. Glikoliz metabolitlari: 
fosfodioksiatseton yoki fosfoglitserinaldegiddan glitserin sintezlanadi. Yog` 
kislotalari sintezi uchun asosiy modda bo`lib atsetil-KoA hisoblanadi. U 
piruvatning oksidlanib, dekarboksillanishidan hosil bo`ladi. 
Limon kislota sikli va siydikchil hosil bo`lishi – ornitin sikli o`rtasida 
murakkab bog`lanish bo`lib, hujayraning energiyaga bo`lgan talabi va 
metabolizmini oxirgi mahsulotlari komtsentratsiyasiga bog`liq holda ma’lum 
darajada reaktsiyalar tezligini belgilab beradi. Fumarat kislotasi arginino-qahrabo 
kislotasini parchalanish davrida hosil bo`ladi, ularni sintezi uchun esa aspartat 
bo`lishi kerak. Hosil bo`lgan fumarat kislotasi keyinchalik limon kislota siklida 
undagi 2 ferment fumaratgidrataza va malatdegidrogenaza ta’sirida oksaloatsetatga 
aylanadi, u esa spetsifik transaminaza ishtirokida aspartatga aylanadi, ya’ni o`ziga 
xos sitrat siklini siydikchil hosil bo`lish sikli bilan bog`langan aspartat-arginino-
qahrabo shunti hosil bo`ladi. 
Shunday qilib bu jarayon o`ziga xos birlashgan mexanizm yordamida ikki 
sikl reaktsiyalar bir-biri bilan bog`lanadi. Bu mexanizm Krebs velosipedi degan 
nom olgan. 
Bu reaktsiya orqaga qaytmas bo`lib hisoblanadi. Shuning uchun yuqori yog` 
kislotalardan uglevodlar hosil bo`lmaydi. Shunday qilib uglevodlar yog`lar 
tarkibiga kiruvchilar faqatgina glitserindan hosil bo`ladi. Vaholanki, odatdagi 
sharoitlarda reaktsiya orqaga borishi mumkin, ya’ni uglevodlar oksidlanishidan 
hosil bo`lgan glitserindan yog`lar sintezlanishi mumkin. 
Uglevod, yog` va qator aminokislotalar almashinuvi jarayonida hosil bo`lgan 
atsetil-KoA yog` kislotalari sintezi uchun boshlang`ich substrat bo`lib hisoblanadi, 
shuningdek u uchkarbon kislotalar siklining birinchi substratidir. Bu siklda atsetil-
CH
3 
C = O 
COOH 
Piruvat 
CH
3 
C = NH + NADH
2 
COOH 
Imino-kislota 
CH
3 
CH 
– NH
2
+ NAD
+ 
COOH 
Alanin 

---

229 
KoAni oksidlanishi uchun oksaloatsetat zarurdir, u Krebs siklini ikkinchi kalit 
substratidir. Oksaloatsetat pirouzum kislotasi va karbonat angidriddan sintezlanishi 
yoki transaminlanish jarayonida asparagin kislotasidan hosil bo`lishi mumkin. Ikki 
molekula atsetil-KoA kondensatsiyalanib, atsetosirka kislota (atsetoatsetat) hosil 
bo`ladi, u esa boshqa keton tanachalarini, xususan β-oksimoy kislotasi va 
atsetonning manbai bo`lib hisoblanadi. 
Ikki molekula atsetil-KoA kondensatsiya reaktsiyasi xolesterin sintezining 
birlamchi bosqichini tashkil etadi. Xolesterin, o`z navbatida, steroid gormonlar, D
3
vitamini, shuningdek o`t kislotalarning o`tmishdoshi hisoblanadi. 
Galaktoza va qisman glyukoza MNS faoliyatida spetsifik funktsiya 
bajaruvchi serebrozid va glikolipidlar biosinteziga sarflanadi, bu sintezlarda erkin 
monosaxaridlar emas, balki galaktozamin va glyukozamin qatnashadi, ularni 
sintezi o`z navbatida glutaminni amid azoti bo`lishini talab etadi. Shunday qilib, 
natijada uglevod, lipid oqsil almashinuvi integratsiya qilinadi.