Jo`rayeva A

17.4. Glyukoneogenez. 
Glyukozaning uglevod bo`lmagan manbalardan 
sintezlanishiga glyukoneogenez deb ataladi. Bu jarayonning asosiy old birikmalari 
laktat, piruvat, glitserol, aksari aminokislotalar va limon kislota halqasining oraliq 
mahsulotlaridir. Glyukoneogenez asosan jigarda va ancha kam miqdorda buyrak 
usti bezlarining po`st qavatida amalga oshadi. 
Glyukoneogenez jarayonining markaziy yo`li piruvatning glyukozaga 
o`tishidir. Bu yo`l glyukoza katabolizmining ancha bosqichlarini o`z ichiga oladi. 
Lekin glyukoneogenez glikoliz reaktsiyalarining teskari yo`nalishi emas. Chunki 
glikolizning 10 ta bosqichidan 7 tasi glyukoneogenez jarayoniga kiradi, ammo 
qolgan 3 tasi qaytmas reaktsiya bo`lganidan sintez jarayoniga kira olmaydi. 
Bunday energetik jihatdan glikolizda qaytmas bo`lgan bosqichlarga piruvatkinaza, 
fosfofruktokinaza va geksokinaza ishtirokida boradigan reaktsiyalar kiradi. Bu 
reaktsiyalar glyukoza sintezi tomonga yo`nalgan aylanma reaktsiyalardir. 
Glyukoza sintezlanishidagi birinchi aylanma yo`l piruvatkinazani aylanib 
o`tib, piruvatdan fosfoenolpiruvatni hosil qilish bilan bog`liq. U ikkita ferment 
bilan katalizlanadi. Bunda avvalo piruvat oksaloatsetatga aylanadi. Reaktsiya 
piruvat o`ta oladigan mitoxondriyada amalga oshib, piruvatkarboksilaza bilan 
katalizlanadi: 
piruvatkarboksilaza 
Piruvat + HCO
3
-
+ ATF oksaloatsetat + ADF + H
3
PO
4
Bu ferment kofaktor sifatida CO
2
ni o`zlashtiruvchi boshqa hamma 
fermentlar kabi biotin tutadi. Oksaloatsetat mitoxondriyadan glyukoneogenez 
jarayoni 
boradigan 
sitoplazmaga 
o`tadi. 
Sitoplazmada 
oksaloatsetat 
fosfoenolpiruvatkarboksilaza bilan katalizlanadigan reaktsiyada fosfoenolpiruvatga 
aylanadi: 

---

146 
fosfoenol-
Oksaloatsetat+ GTF(ATF) fosfoenolpiruvat + GDF(ATF)+ CO
2 
piruvatkarboksilaza
Glikolizning fosfoenolpiruvatdan fruktozo-1,6-bisfosfatgacha bo`lgan 
hamma reaktsiyalari qaytar, shu sababli fosfoenolpiruvatdan fruktozo-1,6-
bisfosfatning hosil bo`lishi glikolizning shu fermentlari ishtirokida boradi. 
Ikkinchi aylanma yo`l fosfofruktokinazali reakstiyani aylanib, fruktozo-1,6-
bisfosfatdan fruktozo-6-fosfat hosil qilish bilan bog`liq: 
fruktozo-bisfosfataza 
Fruktozo-1,6-bisfosfat + H
2
O fruktozo-6-fosfat + H
3
PO
4 
Reaktsiya o`ng tomonga qaytmas bo`lib siljigan. Fruktozo-6-fosfat 
glyukozofosfatizomeraza yordamida glyukozo-6-fosfatga izomerlanadi. 
Uchinchi aylanma yo`l geksokinazali reaktsiyani aylanib, glyukozo-6-
fosfatdan erkin glyukozaning hosil bo`lishi bilan boradi: 
Glyukozo-6-fosfataza 
Glyukozo-6-fosfat + H
2
O 
Glyukoza + H
3
PO
4 
Bu reaktsiyada hosil bo`lgan erkin glyukoza to`qimadan qonga o`tadi. 
Glyukoneogenez misolida modda almashinuvi yo`llarining samarali ekanligini 
ko`rish mumkin, chunki glyukoneogenezning maxsus to`rtta fermenti: 
piruvatkarboksilaza, 
fosfoenolpiruvatkarboksilaza, 
fruktozo-bisfosfataza 
va 
glyukozo-6-fosfataza bilan birgalikda glyukozaning yangidan hosil bo`lishi uchun 
glikolizning ayrim fermentlari ham ishlatiladi.