|
2.3. Ózbekstan Respublikası — xalıq aralıq finans munasábetlerdiń
aktiv qatnasshısı
Ózbekstan Respublikasın jáhán xojalıǵına kirip barıwında, onıń aymaqlıq
hám global dárejedegi básekige shıdamlılıǵı boyınsha ústinligi, sırtqı ekonomikalıq siyasatti islep shıǵıw jáne onı ámelge asırıw menen kóp tárepten baylanıslı. Ámelge
asırılıp atırǵan strukturalıq reformalar boyınsha qizgin tartıslardıń bar ekenligine
qaramastan, sırtqı ekonomikalıq siyasatti islep shıǵıwda, húkimet, mámlekettiń geografiyalıq, islep shıǵarıw hám texnologiyalıq hám de miynet resurslarınan paydalanıw nátiyjesin inabatqa alıp atır. Xalıq aralıq miynet bólistiriwiniń kusheytiwi, xalıq aralıq xojalıq qatnasıwshılarınan joqarı dárejedegi básekige shıdamlılıqtı talap etedi. (2)3
Sol tárepten, jáhán xojalıǵında Ózbekstan qoñsi ĞMDA mámleketlerinen
óziniń tómendegi xalıq aralıq ústin turatuǵınlıqları menen ajralıp turadı:
1) Áyyemgi bay mádeniyat, tariyxıy hám diniy estelikleri xalıq aralıq turizm
sanaatin rawajlandırıw ushın qolay múmkinshiliklerdi júzege keltiredi;
2) Qolay tábiy iqlim hám tábiyǵıy baylıqlar, islep shıǵarıw, qurılıs hám
awıl xojalıǵı salasında básekige shıdamlı ortalıqtı qáliplestiredi;
3) Ullı jipek jolında jaylasqanlıǵı xalıq aralıq integraciyada Evropa
menen Aziyanı baylawshi «kópir» wazıypasın orınlawǵa jetkiliklishe múmkinshilikti
payda etedi.
4) Ózbekstan Respublikası jetkilikli dárejede maman qánigeler menen
támiyinlengen. Zamanagóy texnologiya hám islep shıǵarıw infratuzilmasini júzege keliw, bul tarawdaǵı múmkinshiliklerdi keńeytiredi.
5) Mámleket húkimeti tárepinen ishki óndiriwshilerdi qorǵaw
hám xoshametlew siyasatın júritiliwi.
Ózbekstan Respublikasınıń xalıq aralıq finans munasábetlerindegi qatnasıwında,
xalıq aralıq Finans institutları menen sheriklik zárúrli áhmiyetke iye boladı.
Sonı inabatqa alıp, 1992 jılda Ózbekstan Respublikası Joqarı Sovetiniń
633-XII sanlı «Ózbekstan Respublikasın Xalıq aralıq valyuta fondı, Xalıq aralıq
tikleniw hám rawajlanıw banki, Xalıq aralıq rawajlanıw assotsiatsiyasi, Xalıq aralıq finans korporatsiyasi, Investitsiyalardı kepillik beriw boyınsha kóp tárepleme agentlikke aǵza bolıwı tuwrısında»gi sheshimi qabıllandı.
XVF hám Jáhán banki sıyaqlı shólkemler menen sherikliktiń jolǵa qoyılıwı,
tekǵana respublikanı jáhán bazarına integraciyasın tezlestirdi, bálki ámelge
asırılıp atırǵan strukturalıq reformalar hám makroekonomikalıq turaqlılıqtı támiyinlew nátiyjesin asırdı.
Xalıq aralıq finans institutları menen baylanıslardıń salmaqlı bólegi xalıq aralıq kreditler hám qarızlar máselesi menen baylanıslı. Bul munasábetlerdi ámelge asırıwdıń huqıqıy tiykarları retinde Ózbekstan Respublikasınıń «Byudjet sisteması
tuwrısında»gi, «Sırtqı qarızdarlıq tuwrısında»gi nızamları hám basqa normativ
aktlar islep shıǵıldı.
Ğarezsizlektiñ dáslepki jıllarında alınǵan kreditler hám qarızlar, tiykarınan, qısqa
múddetli bolıp, ishki bazardı tutınıw tovarlar menen toltırıwǵa qaratılǵan
bolsa, keyingi jıllarda húkimet usı qarızlardi tartıw salasın strukturalıq
qayta qurıw boyınsha málim isler aparıp atır.
Alınatuǵın qarızlar hám uzaq múddetli kreditlerdiń tiykarǵı
baǵdarları retinde: bazar potentsialın keńeytiw, import ornin basiwshi
ónimler islep shıǵarıw tarawları tańlandı. Mineral shiyki onim resurslardi, sol
atap aytqanda, neft hám gazdı islep shıǵarıw hám qayta islew, awıl xojalıǵı
ónimlerin qayta islew, mashinasazliqti rawajlandırıw, telekommunikatsiya
salasın zamanagóylestirie hám de kishi hám orta biznesti rawajlandırıw - shet el
investitsiyalar tartilatuģin ústin turatuǵın jónelisler retinde qaralıp atır.
Shet el investitsiyalar sanınıń ámeldegi artpaqtası hám sapa dárejesi, ámelge
asırılıp atırǵan mámleket investitsiya programması haqqında maǵlıwmat beredi. Onıń maqseti - milliy hám shet el investorlardiñ investitsion iskerligin optimal dárejede huqıqıy tártipke salıwdan ibarat.
Shet el kapital aǵımın xoshametlew, shet el kapital qatnasıwındaǵı
kárxanalarǵa xızmet kórsetiwshi finans-valyuta infratuzilmasini shólkemlestiriwge
baylanıslı.
Finans-valyuta infratuzilmasi xojalıq sub'ektleri menen jáhán pul-kapital
bazarı ortasındaǵı baylanıslardı támiyinlewge xızmet etedi. Bul infratuzilmalarni
shólkemlestiriw, tómendegi jónelisleri qamtıp aldı:
•bank sistemasın jetilistiriw;
•ishki qamsızlandırıw xızmetlerin salasın rawajlandırıw;
•ishki valyuta bazarın iskerligin jaqsılaw;
•Lizing xızmetlerin bazarın rawajlandırıw;
• audit hám máslahát xızmetlerin bazarın rawajlandırıw;
• milliy tovarlardı xalıq aralıq bazarlar tárep háreketin shólkemlestiriw hám t.b.
Ózbekstan Respublikasın xalıq aralıq sherikligi hám ekonomikalıq siyasatınıń
ústin turatuǵın baǵdarları belgilendi hám ol mámleketti xalıq aralıq bazarǵa qosılıwınıń tiykarın quraydı.(3)4
Xalıq aralıq ekonomikalıq munasábetlerdiń zamanagóy rawajlanıw principlerı.
Ózbekstan burınǵı Birlespede iri respublikalardan esaplanıp, xalqınıń sanı
boyınsha 3-orındı hám jalpı milliy ónim kólemi boyınsha 5-orındı iyelep kelgen.
Respublika tábiy resurslarǵa bay, sanaatda hám awıl xojalıǵında jetkilikli
dárejede rawajlanǵan ayırım islep shıǵarıwlarǵa iye.
Mısalı, Ózbekstan tábiy gaz qazib alıwda dúnyada 9-orında, altın
qaziwda 7-orında, altıngugurt kislotası hám mineral onimler óndiriste
hám de nawqan jetistiriwde 7-orında turadı.
Joqarıdaǵı tábiy múmkinshiliklerden kelip shıqqan halda, respublikanıń
xalıq aralıq finans munasábetleri hám jáhán xojalıǵına integraciyası kompleksi anıq
belgilengen maqsetler hám olardı ámelge asırıwǵa qaratılǵan tiykarǵı ilajlardı óz
ishine aladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
