Joba: Shaxstıń rawajlanıwı hám qáliplesiwi haqqında túsinik

Oraylıq Aziya oyshillari shaxstı qáliplestırıw faktorlari haqqında
ShıǵIstı, Oraylıq Aziyanı dúniyaǵa tanıtqan ullı oyshıllar jaratqan táliymatlarda, jazǵan miynetlerinde shaxstı rawajlandırıw hám qáliplestiriw mashqalası oraylıq maselelerden biri. Dúnya ilimiy- aǵartıwshbala ılıǵnıń ullı wakili Xorezmiy insannıń kamalǵa keliwinde ilim-panniń, tárbiyalıq ahmiyetin ayrıqsha atap kórsetti. Farobiy bolsa worta ásirde birinshilerden bolıp jetik insandı kamalǵa keltiriw, jetik sociyallıq jámiyetti jaratıw máselesi menen baylanısqan ekenligin dálilyedi.
Farabiydiń pikirlerinde shaxstı rawajlandırıw menen qáliplestiriwdegi tiykarǵI faktorlardıń (násil, ortalıq, tárbiya, insane xızmeti hám adamlar menen qarım-qatnası) barlıǵI atap ótilgen. Ol tálim- tárbiyanıń shaxstıń rawajlanıwı hám qáliplesiwinde tiykarǵI factor dep kórsetti.
Beruniy, Farabiy, Ibn Sino sıyaqlı insannıń kamalǵa jetiwinde násil, ortalıq hám tárbiyanı tán aldı, tárbiyanıń roline ayrıqsha baha berdi.
Ibn Sino bala shaxsın rawajlandırıw ushın onı altı jastan baslap mektepke beriwdi máslahat berdi. Óz zamanlasları sıyaqlı jetik insandı tárbiyalawda násil, ortalıq hám tárbiyanı tiykarǵI faktorlar dep esapladı.
Ulıǵbek bala tárbiyasında wortalıqtıń tárbiyalıq tásirine, jas áwladtıń jetik insane bolıp jetilisiwinde dúniyalıq bilimlerdiń, tárbiyanıń atqaratuǵIn xızmetine úlken dıqqat awdardı.
Oqıwshı shaxsın rawajlandırıw hám qáliplestiriw faktorları
Oqiwshi shaxsi kóp faktorlardińquramali tásiri hám óz-ara xáreketi nátiyjesinde rawajlanadi jáne qáliplesedi. Násil, ortaliq, tárbiya, jedilli xizmet hám qarim-qatnas oqiwshi shaxsin rawajlandiriwshi hám qáliplestiriwshi faktorlar esaplanadi.Barliq obektiv hám subektiv,tábiey hám jámiyetlik,ishki hám sirtqi, adamlardiń sanasinan, erkinen ǵarezli hám ǵarezsiz,tosattan hám maqsetli tásir etetuǵun faktorlar háreketiniń nátiyjesinde woqiwshi shaxsi qáliplesedi.
Sonliqtan woqiwshi shaxsin rawajlandiriw menen qáliplestiriwge tásir etetuǵun faktorlardi, wolardiń tásir jasaw múmkúnshiliklerin bilip aliwdiń hámme ásirese , muǵǵallim- tarbiyashilarda úlken qiziǵwshiliq tiwdiratuǵunliǵI sózsiz.
Oqıwshı shaxsınıń rawajlandırıwında násildiń tutqan ornı. Ata-anadan balaǵa ótetuǵIn biologiyaliq wózgesheliklerdi násil dep ataw dásturge atalǵan . Balaǵa dunyaǵa ósiw,ózgeriw hám rawajlaniw munkunshilikleri menen keledi. Usi rawajlaniw derekleri oniń tábiey qor eki quramali bólimnen : uliwma adamzatliq tábiey dereklerden hám bala denesine jeke tán bolǵan ózgesheliklerden ibarat boladi.
Ulıwma adamzatliq tábiye derekler degende bas miydiń,orayliq nerv sistemasinińhám receptor apparattiń( tásirdi qabil etip aliwshi nerv ushlari)duzilisin túsinemiz.Usi tábieyderekler adam balasiniń basqa bir mahluq bolip ketpesten insane bolip jetilisiwin táminleydi.
Balanıń denesine jeke tán bolǵan tábiyiy derekler nerv xızmetin ulıwma túrleri menen esitiw, kóriw, dem alıw, teri seziw, iyis hám háreket analizleriniń (tásirdi qabıl yetip alıw fiziologiyalıq process bolǵan qozǵalıwdı psixikalıq processke yamasa seziwlerge aylandırıwshı nerv mexanizmleri sisteması) ózgesheliklerinde júzege shıǵadı. Bul jeke tabiyiy dereklerge baylanıslı adam balaları tuwılıwdan, tábiyatınan birdey bolmaydı. Bir ata-anadan tuwılǵan nerv birneshe balalardan ekewi birdey yeki balanı taba almaysań. Klasta wotırǵan 30-35 oqıwshı bir-birinen ózgeshe boladı, birin biri hasla takrarlamaydı. Usı waqıtqa shekem barlıq tárepten bir-birine áyne uqsas yeki adam dúnyaǵa kelmegen.
Tuwılǵan balada tayın xarakter, sıpatları, hár túrli xızmetke baylanıslı uqıplılıq bolmaydı. Hesh bir unamlı yamasa unamsız qásiyet, uqıplılıq bolmaydı. Uqıplılıq atadan balaǵa otpeydi. Bala adam sıpatında ósiw, ózgeriw, rawajlanıw ushın zárúr bolǵan tábiyiy derekler menen dúnyaǵa keledi. Tábiyiy derekler menen tuwılǵan balanıń jeke beyimliligi menen uqıplılıqlarinıń rawajlanıwına qolaylı jaǵdaylar dúzip beredi.
Neshe ásirler dawamında jetilisken miydiń, rawajlanǵan qol barmaqlardıń, turmısqa beyimlesken deneniń wózgeshelikleri bunnan keyin jánede jetilisip baradı.