Joba: Pul aylanbası túsiniginiń mazmunı hám pul aylanbasınıń strukturalıq dúzilisi

Joba:

1. 
   Pul aylanbası túsiniginiń mazmunı hám pul aylanbasınıń strukturalıq dúzilisi.
   
   
   
   
2. 
   Naqdsiz pul aylanbası jáne onı shólkemlestiriw principleri.
   Naq pulsiz esap -kitaplar sisteması jáne onıń elementleri.
   
   
   
   
3. 
   Naq pul aylanbası jáne onı shólkemlestiriw principleri. Naq pullardı mámilege shıǵarıw hám mámileden alıw tártibi.
   
   
   
   
4. 
   Naq pulsiz esap -kitap formaları.
   
   
   
   
5. 
   Ulıwma tólew aylanbası túsinigi jáne onıń quramı.
   

Pul aylanbası - bul pullardıń naq hám naqdsiz shakildagi úzliksiz háreketlerdiń jıyındısı bolıp tabıladı.

I. Shakerding anıqlama beriwinshe, pul aylanbası bul pullardıń naq hám naq bolmaǵan sırtqı kórinisler degi dóńgelek aylanıw procesi bolıp, bunda pullar mámile quralı hám tólew funksiyasın atqaradı. Pulning bir qoldan ekinshi qolǵa ótiwin Shaker dóńgelek aylanıw - dep atadi. Pullardıń bir subektdan ekinshi subektga atıwı. Pulning dóńgelek aylanıwı tákirarlanıwı pulning aylanıwı dep ataladı. Pul aylanbasınan tısqarı tólew aylanbası degen túsinik bar. Tólew aylanbası pul aylanbasına qaraǵanda keń túsinik. Tólew aylanbası -bul pul formasındaǵı aqshalardıń hám pul bazarı instrumentlerdiń jardeminde ámelge asırılǵan tólewlerdiń jıyındısı bolıp tabıladı.

Pul bazarı instrumentlerine quydagilar kiredi :

• Obligatsiyalar - óz iyesine qatań belgilengen procent kórinisinde dáramat keltiretuǵın qımbatlı qaǵaz.

• Mámlekettiń ǵáziyne minnetlemeleri.

• Depozit sertifikatlar -bul kommerciya bankleri tárepinen kárxanalar ixtiyoridagi waqtınshalıq bos pul aqshalardı tartıw maqsetinde shiǵarılatuǵın qımbatlı qaǵaz.

• Fond sertifikatları -bul fizikalıq shaxslar ixtiyoridagi waqtınshalıq bos pul aqshalardı banklerge tartıw maqsetinde shiǵarılatuǵın qımbatlı qaǵaz.

• Kommerciya veksellari - kommerciya veksellari tovarlar kreditga sotilganda jazıladı. Vekselni buyım jetkizip beretuǵın toldıradı. Satıp alıwshı bolsa vekselga juwapker shaxstıń qolı hám móhir qóyadı. Áne sonnan keyin veksel satıp alıwshınıń buyım jetkizip beretuǵın aldındaǵı qarız minnetlemein tastıyıqlaytuǵın hújjetke aylanadı. Kommerciya vekseli pulning tólew quralı funksiyasın atqaradı. Vekselni indassament arqalı basqa shaxslarǵa uzatıw múmkin. Indassament-vekselni basqa shaxsqa uzatıw huqıqın beretuǵın arnawlı jazıw. Vekselni basqa shaxsqa uzatgan shaxs indossant dep ataladı. Vekselni qabıl etip alǵan shaxs indossat dep ataladı.

• Shekler- ol jaǵdayda kórsetilgen summanı tólew tuwrısındaǵı tapsırma bolıp tabıladı. Ámeliyatda pullıq shekler hám esap kitap shekleri qollanıladı. Fredirik Mishkenning pikirine kóre sheklerdiń saldamlı kemshiligi olardı shıǵarıw menen baylanıslı ǵárejetlerdiń úlken ekenligi bolıp tabıladı. AQSH de hár jılı chekti mámilege shıǵarıw ushın 40 mlrd. $ ǵárejet etiledi.

• Bank akseptlari - aksept sózi latınsha sóz bolıp qabıllaw degen manoni ańlatadı. Bank aksepti degende bank tárepinen kommerciya vekseli hám shek boyınsha tólewdiń kepillikleniwi túsiniledi.

Tólew aylanbasınıń tolıq tiykarǵı 75-80% ini pul aylanbası quraydı. Sebebi pul eń joqarı likvidli aktiv esaplanadı.

Pul aylanbası 2 iri bólekten ibarat :

1. Naqdsiz pul aylanbası

2. Naq pul aylanbası

Naqdsiz pul aylanbası - bul pul qarjlarınıń tólewshiniń bankindegi esap betinen alıwshınıń esap betine kóshiriw formasındaǵı háreketleriniń jıyındısı bolıp tabıladı.

Burınǵı Birlespe ornında shólkemlesken mámleketlikler óz-ara talap hám minnetlemelerin waz keshiw dep atalıwshi naqdsiz pul aylanbası bar.

Naq pul aylanbası jáne onı shólkemlestiriw principleri. Naq pullardı mámilege shıǵarıw hám mámileden alıw tártibi.

Naq pul aylanbası bul pullardıń naq kórinisindegi háreketleriniń jıyındısı bolıp tabıladı.

Naq pul aylanbası - bul naq pullardıń dóńgelek aylanıwınıń turaqlı túrde tákirarlanıwı bolıp tabıladı.

Naq pul aylanbası bul pul qarjlarınıń naq kórinisindegi aylanbası bolıp tabıladı. Taraqqiy etken mámleketlerde naqdsiz pul aylanbaların joqarı dárejede rawajlanǵanlıǵı, naq pullarǵa bolǵan talaptı keskin tómenlewine alıp keldi. AQSH hám YAponiyada plastik kartochkalarǵa tiykarlanǵan tólewler rawajlanǵan. Evropada plastik kartochkalar hám pullıq sheklerge tiykarlanǵan tólewler rawajlanǵan.

Naq pullar aylanıwınıń ámel etiwine tiyisli tómendegishe tiykarǵı principler ajıratıp kórsetiledi:

1. moliya mákemeleri-emitentlarning bar ekenligi;

2. bozor urıs qatnasıwshısılarınıń aqshalardı jumsaw maydanınan ekonomikalıq erkinshegi;

3. ta'sis etilgen milliy pul birliginiń ámel etiwi;

4. nazorat etiwshi organlar aldında tushumlar hám ǵárejetler kólemleri ushın esabatchilikni ámelge asırıw múmkinligi;

5.pul qarjlarına iyelik qılıwdıń legitimligi.

Tólewler belgili izbe-izlilikde ámelge asıriladı. Xalıq aralıq ámeliyatda pullıq tólewlerdi ámelge asırıwdıń 2 qıylı izbe-izligi ámeldegi:

1. Kalendar izbe-izlik.

2. Maqsetli izbe-izlik.

Kalendar ketma - ketlikte qaysı qarızdarlıq aldın payda bolǵan bolsa, sol tolıqnadı. Bul izbe-izlik taraqqiy etken mámleketlerde qollanıladı.

Maqsetli izbe-izlilikde tólewler aldınan belgilengen maqsetlerge qaray tolıqnadı. Bul izbe-izlik rawajlanıp atırǵan mámleketlerde, sonday-aq Ózbekstan Respublikasında qollanıladı.

Hár qanday pullıq tólewler pul aylanbasında qatnasıw etiwshi subektlarining ámeldegi esap nomerlerindegi pul qarjları esabına tolıqnadı. Ámeldegi esap nomerler AQSH bank ámeliyatında transaksion depozit esap raqanlari, Germaniyada jiro esap nomerleri, Rossiyada “depoziti do vostrebovanie” dep ataladı. Fransiyada ámeldegi esap beti dep ataladı, Ózbekstanda talap etip alınatuǵın depozit esap nomerleri dep ataladı.

Hár qanday pullıq tólewler pul aylanbada qatnasıw etiwshi subektlarning

Naq pul aylanbası mámilege 2 kanal arqalı shıǵadı :

1. Oraylıq Banktiń rezerv wákillik sisteması (Kommerciya bankleriniń buyırtpaları tiykarında ). Kommerciya banklerinde naq aqshaǵa bolǵan qosımsha talap júzege kelip olar bul talaptı qandırıw ushın oraylıq bankke naq pul alıw ushın buyırtpa berediler. Oraylıq Bank buyırtpa etilgen naq pulni emissiya etedi jáne onı inkassatsiya xızmeti arqalı kommerciya banklerine etkazadi. Emissiya etilgen summaǵa Oraylıq Bank balansınıń passiv bólegindegi “Minnetlemeler zatsi” ko'payadi. Kommerciya bankiniń Oraylıq Banktiń balansında ashılǵan “Vostro” wákillik esap betiniń qaldıg'i áne sol summaǵa azayadı.

2. Mámleket byudjeti ǵárejetlerin finanslashtrishda. Oraylıq Banklerdiń rayon hám qala filialları bolmaydı, usınıń sebepinen olar mámleket byudjetiniń kassa atqarılıwın ámelge asırıw maqsetinde kommerciya bankleriniń xızmetlerinen paydalanıwǵa májbúr boladılar. Finans ministrligi byudjet shólkemleri ǵárejetlerin naq pulsiz formada finanslashtrib beredi. Finanslashtrilgan summanıń naq pul támiynatı Oraylıq bank tárepinen ámelge asırilinadi. Oraylıq Bank inkassatsiya xızmeti arqalı naq pulni kommerciya banklerine jetkizip beredi. Jetkizip berilgen naq pulning naq pulsiz ekvivalienti kommerciya bankiniń esap betinen echib aladı.

Pul aylanbasınıń quramı tómendegi bólimlerden dúziledi:

1. Oraylıq Bank hám kommerciya bankleri ortasındaǵı naq pul aylanbası.

2. Kommerciya bankleri ortasındaǵı naq pul aylanbası

3. Bankler hám olardıń klientleri ortasındaǵı naq pul aylanbası. (barlıq naq pul kórinisindegi pulların kommerciya banklerine tapsırıwları shárt. Kommerciya bankleri óz klientlerine naq pul puldagi ǵárejetlerin finanslashtrish ushın naq pullar beredi: (Mıynet haqı, sıylıq, miynet demalısı pulları hám basqalar.)

4. Shólkemler menen shólkemalar ortasındaǵı naq pul aylanbası

5. Shólkemler hám olardıń xızmetkerleri ortasındaǵı naq pul aylanbası

6. Puqaralar ortasındaǵı naq pul aylanbası.

Házirgi dáwirde AQSH, Germaniya, Fransiya, Kanada hám Braziliyada mámile degi naq pul tendensiyasi gúzetilip atır. Lekin bul mámleketlerde naq pullardıń muomladagi pul massasınıń úlesi joqarı emes:

Kanada - 3. 6%

Braziliya - 3. 8%

AQSH - 4. 9%

Fransiya - 8. 5%

Rawajlanıp atırǵan mámleketlerde bul kórsetkishtiń úlesi talay joqarı bolıp tabıladı. Mısalı Rassiyada bul kórsetkish 29% ni quraydı. Naq pul aylanbası bir qatar kamchuiliklarga iye:

1. 
   Naq pullardı emissiya qılıw tasıw hám saqlaw úlken ǵárejetti talap etedi. Oraylıq bankler emissiya ǵárejetin kamaytrish ushın kupyuralarning nominalın irilestiriwge májbúr boladılar.
   

2. 
   Naq pullardı alıp júriw qáwipli bolıp tabıladı.
   

3. Naq pullar menen esap kitap qılıw salıq tólewden shaǵılısıw imkaniyatın beredi.

4. Naq pul sheńbermsi terrorizmni finanslashtrish menen baylanıslı

5. Naq pullar hám inflyasiya ortasında tikkeley baylanıslılıq bar.

Naq pul aylanbasın shólkemlestiriw tómendegi principler tiykarında ámelge asıriladı :

1. Naq pul aylanbasın shólkemlestiriw hám tártipke salıwdı normativ huqıqıy tiykarlarınıń bar ekenligi. Mısalı, Oraylıq banktiń kassa operatsiyaların ámelge asırıw tuwrısındaǵı jollaması zárúrli normativ hújjet bolıp esaplanadı.

2. Barlıq kárxanalar hám shólkemler ózleriniń naq puldagi qarjların kommerciya banklerinde saqlawları shárt.

3. Kárxanalar hám shólkemlerge kassada kishi muǵdarda naq pul saqlap turıwǵa ruxsat etiledi. Onıń ushın olardıń kassasına kommerciya bankleri tárepinen limit belgilenedi. Bul limit názerde taza ǵárejetler ushın ajratıladı.

4. Naq pullardan maqsetli paydalanıw principleri

Banklerden kárxanalar naq pullardı pul shekleri arqalı aladı. Pul chekinde ne maqsette naq pul olinayotganligi kórsetiledi.

Naq pullardıń dárejesine ataq beriw ushın, xalıq aralıq ámeliyatda, ekonomikada naq pullardıń etarliligi degen kórsetkish qollanıladı :

M0 / YAIM * 100%

M0 - Oraylıq bank tárepinen mámilege shıǵarılǵan jámi naq pullar

2012-jıldıń 1-yanvar jaǵdayına :

Germaniyada - 8. 9%; Fransiyada - 8. 5%; Rossiyada - 10. 9%; AQSH - 6. 9%;№ Kanadada - 3. 6%.

Taraqqiy etken mámleketlerde bul kórsetkishtiń dárejesi tómen. Bunıń bir qansha sebepleri bar. Olardan túpkiliklileri eki:

1. Naq pulsiz esap kitaplar sisteması joqarı dárejede rawajlanǵan. Naq pul mámilesi menen tiykarınan xalıq shuǵıllanadı. Plastik kartochkalarǵa tiykarlanǵan tólew ámeliyatınıń rawajlanǵanlıǵı naq pullarǵa bolǵan talaptı kemeytiw imkaniyatın bergen.

2. Xufyona ekonomikanı kishi salmoqqa iye ekenligi.

Plastik kartochkalar qaratnishiga kóre ekige bólinedi:

• SHaxsiy kartochkalar - bul kartochkalar bankler tárepinen fizikalıq shaxsqa beriledi.

• Koorporativ kartochkalar - bul yuridikalıq shaxslarǵa beriledi. Bul kartochkadan kárxananıń xızmetkerleri paydalanıwı múmkin.

Plastik kartochkalar islew rejimine kóre 2 ge bólinedi: Of - line; On - line.

1-súwret. Pul aylanbası quramı.

Plastik kartochkalardıń tólewdi ámelge asırıw ózgeshelikine kóre:

1. Depetli kartalar -bul krtalar tek plastik karta esap betindegi pul qarjları sheńberinde tólewlerdi ámelge asırıw imkaniyatın beredi.

2. Kreditli kartalar -plastik esap nomer degi pul tawsılǵanın keyin de kommerciya bankiniń krediti esabına tólewdi ámelge asırıw imkaniyatın beredi.

Mámleket ekonomikasınıń rawajlanǵanlıq dárejesi pul aylanbasınıń quramına tikkeley tásir kórsetedi. Mısalı, taraqqiy etken mámleketlerde ekonomikanıń pul qarjları menen támiyinlengenlik dárejesi joqarı bolǵanlıǵı sebepli, tavar pul munasábetlerinde tólewsizlik mashqalası joq.

M2

MK =

YAIM

MK = monetazitsiya koefitsienti.

M2 = pul agregati.

Taraqqiy etken mámleketlerde naq pulsiz esap -kitaplar sistemasınıń rawajlanǵanlıǵı naq pullarǵa bolǵan talaptıń azayıwına alıp keldi. Bul bolsa pul aylanbası quramında naqdsiz joqarı hám turaqlı dárejede saqlaw imkaniyatın beredi.

TBS – KST - MKTS

PM =

PAT

PM = pul massası

MKTS = múddeti kelgen tólewler summası

TBS = tovarlar bahası summası

KST = kreditga sotilgan tavorlar summası

PAT = Pul aylanbası quramı

Naq pulsiz pul aylanıwı -banklerde pul qarjların tólewshiler hám alıwshılardıń esapbetleri boyınsha jazıwlar járdeminde yamasa óz-ara talaplardı esapqa alıw jolı menen ámelge asırilatuǵın pul aylanıwı bolıp tabıladı.

Naqdsiz pul aylanbası tómendegi principler tiykarında shólkemlestiriledi :

1. Naqdsiz pul aylanbasınıń normativ huqıqıy tiykarlarınıń bar ekenligi. Ózbekstanda naqdsiz pul aylanbasınıń nızamshılıq tiykarları bolıp tómendegiler esaplanadı :

- Ózbekstan Respublikasınıń Puqaralıq kodeksi.

- Ózbekstan Respublikasınıń Oraylıq banki tuwrısındaǵı nızamı.

- Ózbekstan Respublikasınıń bankler hám bank iskerligi tuwrısındaǵı nızamı.

2. Naq pulsiz esap kitaplardı tiykarınan banklerde ashılǵan esap nomerler arqalı ótkeriliwi.

Klientler esap nomer ashıwda banklerdi erkin tańlaw huqıqına iye. Barlıq naqdsiz tólewler tólewshiniń ámeldegi esap betindegi pul qarjları esabınan ámelge asıriladı.

Ámeliyatda bir kommerciya bankiniń klienti ekinshi bir kommerciya bankiniń klienti paydasına naq pulsiz tólewdi ámelge asıradı. Bir bankten 2-bankke ótip atırǵan tólewler banklerdiń Nostro wákillik nomerleri arqalı ótedi. Banklerdiń 2 túrdegi nostro wákillik esap nomerleri ámeldegi:

1. Vertikal wákillik esap beti

2. Gorizontal wákillik esap beti

Ádetde hár bir kommerciya banki milliy valyutada bir vertikal bir gorizontal wákillik esap betine iye boladı.

Vertikal wákillik esap beti Oraylıq banktiń balansında ashıladı.

Gorizontal wákillik esap beti mámlekettiń basqa kommerciya bankinde ashıladı.

Ózbekstan Respublikasında kommerciya bankleri milliy valyutada tek bir nostro wákillik esap nomerge iye. Bul hiso nomer Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń balansında ashılǵan. Anıqrog'i Oraylıq banktiń Tashkent qala bas basqarmasıdaochilgan.

Tólewshiniń hám tólewshiniń bankin likvidli bolıwı. Tólewshiniń hám tólewshiniń bankin likvidli bolıwı degende olardı óz minnetlemelerin pul qarjları menen waqıtında hám tolıq tóliy alıw qábiletine aytıladı. Xalıq aralıq remontlaw hám rawajlanıw banki ekspertleri kárxanalardıń likvidligini bahalaw ushın tómendegi kórsetkishlerdi usınǵanlar :

Ámeldegi likvidlik koefficiyenti - (Jlk)

JA - ámeldegi aktivler

JP - ámeldegi passivlar

Jlk = JA / JP

Jáhán banki ekspertleriniń bul koefficiyentiniń eń tómen normativ dárejesin 1. 25 etip belgilengen.

Ekonomikalıq kontragentlar ortasındaǵı naq pulsiz esap -kitaplardı ámelge asırıwdıń tiykarǵı formaları tómendegilerden ibarat :

1) inkasso operatsiyaları jardemindegi esap -kitaplar ;

2) akkreditivlar járdemindegi esap -kitaplar ;

3) avans tólewleri formasındaǵı esap -kitaplar ;

4) ashılǵan esapbet boyınsha ámelge asırilatuǵın esap -kitaplar ;

5) veksellar hám shekler formasında ámelge asırilatuǵın esap -kitaplar.

Tólewdi ámelge asırıw ushın tólewshiniń razılıǵı bolıwı kerek. Biraq nızamshılıqta ayırım jaǵdaylarda tólewchidan so'ramay onıń aqshasınan alıp qoyıwǵa ruxsat etilgen. Mısal ushın salıq inspeksiyasi tárepinen qoyılǵan Inkasso tapsırmanomalar, sudning sheshimi menen qoyılǵan atqarıw betalari tólewdi tólewshiniń razılıǵısız ámelge asıriladı.

Tólewlerdiń múddetliligi. Naqdsiz esap kitaplardı tuwrı ámelge asırılǵanlıǵı ústinde ótkeriletuǵın qadaǵalawdıń bar ekenligi

Naq pulsiz esap kitaplarda qatnasıw etiwshi táreplerdiń múlkshilik juwapkershiliginiń bar ekenligi.

Xalıq aralıq bank ámeliyatında naq pulsiz esap kitaplardıń 4 formasından paydalanadı ; Tólew tapsırmanomalari; Shekler; Hújjetlestirilgen akkreditivlar; Inkasso.

Klientler esap nomer ashıwda banklerdi erkin tańlaw huqıqına iye. Barlıq naqdsiz tólewler tólewshiniń ámeldegi esap betindegi pul qarjları esabınan ámelge asıriladı.

Ámeliyatda bir kommerciya bankiniń klienti ekinshi bir kommerciya bankiniń klienti paydasına naq pulsiz tólewdi ámelge asıradı. Bir bankten 2-bankke ótip atırǵan tólewler banklerdiń Nostro wákillik nomerleri arqalı ótedi. Banklerdiń 2 túrdegi nostro wákillik esap nomerleri ámeldegi:

• Vertikal wákillik esap beti.

• Gorizontal wákillik esap beti.

Ádetde hár bir kommerciya banki milliy valyutada bir vertikal bir gorizontal wákillik esap betine iye boladı.

Vertikal wákillik esap beti Oraylıq banktiń balansında ashıladı.

Gorizontal wákillik esap beti mámlekettiń basqa kommerciya bankinde ashıladı.

Ózbekstan Respublikasında kommerciya bankleri milliy valyutada tek bir nostro wákillik esap nomerge iye. Bul hiso nomer Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń balansında ashılǵan. Anıqrog'i Oraylıq banktiń Tashkent qala bas basqarmasında ashılǵan.

Tólewshiniń hám tólewshiniń bankin likvidli bolıwı. Tólewshiniń hám tólewshiniń bankin likvidli bolıwı degende olardı óz minnetlemelerin pul qarjları menen waqıtında hám tolıq tóliy alıw qábiletine aytıladı.

Jáhán banki ekspertleriniń bul koeffitsentining eń tómen normativ dárejesin 1. 25 etip belgilengen.

Tólewdi ámelge asırıw ushın tólewshiniń razılıǵı bolıwı kerek. Biraq nızamshılıqta ayırım jaǵdaylarda tólewchidan so'ramay onıń aqshasınan alıp qoyıwǵa ruxsat etilgen. Mısal ushın salıq inspeksiyasi tárepinen qoyılǵan Inkasso tapsırmanomalar, sudning sheshimi menen qoyılǵan atqarıw betalari tólewdi tólewshiniń razılıǵısız ámelge asıriladı.

• Tólewlerdiń múddetliligi

• Naqdsiz esap kitaplardı tuwrı ámelge asırılǵanlıǵı ústinde ótkeriletuǵın qadaǵalawdıń bar ekenligi

• Naq pulsiz esap kitaplarda qatnasıw etiwshi táreplerdiń múlkshilik juwapkershiliginiń bar ekenligi.

1. Xalıq aralıq bank ámeliyatında naq pulsiz esap kitaplardıń 4 formasından paydalanadı : Tólew tapsırmanomalari; Shekler; Hújjetlestirilgen akkreditivlar; Inkasso.

Tólew tapsırmanomalariga tán bolǵan tiykarǵı avzallik bul tovarlardıń sapasın baqlawdıń múmkinligi bolıp tabıladı. Bul forma tómendegi kemshiliklerge iye:

1. Tólew kepilliklenbegen.

2. Tólew tapsırmanomalarida tovarlar summasınıń belgili bólegin aldınan tolıqb qoyıw qollanıladı. Bunda sapasız tovarlar jetkizip beriw hám tovarlardı waqtında jetkizip bermaslik riskı júzege keledi.

Evropa mámleketlerinde hám AQSHda naq pulsiz esap kitaplarda kommerciya bankleriniń kafolarlaridan paydalanıladı. Kommerciya banki beretuǵın kepilliktiń 2 túri ámeldegi:

1. Klienttiń tólew minnetlemeleri boyınsha beriletuǵın kepillik.

2. Jetkizip beriletuǵın tovarlardıń sapası boyınsha beriladugan bank kepilligi.

Taraqqiy etken mámleketlerde yuridikalıq shaxslar ortasındaǵı esap kitaplarda esap kitap shekleri keń qollanıladı.

Eger satıp alıwshınıń ámeldegi esap betinde pul qarjları bolmasa shek qaytarıladı. Sebebi shek summası taraqqiy etken mámleketlerde depozit etińmeydi.

Evropa rawajlanıw hám qayta tiklew banki eksperti N. Akamatsuning izertlewleri kórsetdiki, Evropa hám AQSHda shekler boyınsha tólewsizlik mashqalasınıń joqlıǵı kommerciya bankleri kreditleri esabınan sheklerdiń tolıqnıp atırǵanlıǵı menen anıqlama bernedi. Esap kitap shekleriniń tiykarǵı kemshiligi tólewdiń kepilliklenbegenligi bolıp tabıladı. Esap kitap shekleriniń avzalligi - tovarlardıń satılıwın tezlestiredi.

Hújjetlestirilgen akkreditivning 5 tiykarǵı forması ámeldegi:

1. Shaqirip alınatuǵın akkreditivlar - bul akkreditiv onı ashqan bank tárepinen qálegen waqıtta biykar etiliwi múmkin.

2. Shaqirip alınbaytuǵın akkreditivlar - bul akkreditivlar biykar etilip bolmaydı

3. Tastıyıqlanbaytug’in akkreditivlar - bul akkreditivlar 3-bank tárepinen tastıyıqlanadi. Ádetde kishi bankler tárepinen úlken summaǵa ashılǵan akkreditivlarni iri bankler tán almaydı. SHunda olar bul akkreditivni 3-bank tastıyıqlawın talap etedi.

4. Tastıyıqlanbaytug’in akkreditiv

5. Támiyinlengen akkreditivlar- bul formada Ózbekstanda keń qollanıladı. Bunda akkreditiv summası klienttiń ámeldegi esap betinen alınıp, bólek schyotda deponent etiledi.

Házirgi waqıtta dúnya ámeliyatında shaqırıp alınbaytuǵın akkreditivlar keń qollanıladı.

Qaraqalpaqstan Respublikasi

Qaraqalpaq Ma’mleketlik Universiteti

_______________________________________ jo’nelisi

___-kurs _________ topar talabasi

_________________________________________tin’

______________________________ pa’ninen tayarlag`an

Tema: «Pul aylanisi ham oniñ nizami»

Qabillawshi: _______________________

Orinlag`an: _______________________

2020-2021 oqiw jili