Joba: Kirisiw. Tásir etiw usılların qollanılıwı hám olardı ulıwma klassifikaciyaları

Tema: Qatlamǵa siltilerdi aydawdı joybarlaw.
Joba:
1. Kirisiw. Tásir etiw usılların qollanılıwı hám olardı ulıwma klassifikaciyaları.

2. Basım astında kislotalı qayta islew.

3. Qatlamdı gidravlik jarıq.

4. Qudıq tubi zonasına (QTZ) ıssılıq tásirinde qayta islew.

5. Qudıq tubi zonasına (QTZ) ıssılıq -ximiyalıq tásir etiw (IKTE).

Qatlamnan neft alıw hám oǵan tásir etiw procesi qudıq arqalı ámelge asıriladı. Bul jerde suyıqlıq háreketi, basım gradienti, energiyanı sarıplanıwı, sizilishdagi qarsılıqlar maksimal bahalardı parametrlerin ózgeriwi júz boladı. Kánlerdi isletiw natiyjeliligi, qazib alınatuǵın qudıqlardıń jemisligi, aydawshı qudıqlardıń sıyımlılıqdorligi hám qudıqǵa suyıqlıqlardı kóteriwde paydalaniletuǵın energiya natiyjeliligi qatlam daǵı qudıq tubi átirapın jaǵdayına baylanıslı.

Qudıq tubi átirapında súykelisiw qarsılıgın jeńip ótiw, qatlamnan suyıqlıqtı alıw hám de qudıqqa suyıqlıqtı aydawda energiyanı kem sarıplanıwǵa erisiw zárúrli bolıp tabıladı. Qudıqlardı burǵılawda ishki kúshler qudıq átirapında qayta bólistiriledi. Qudıq tubi átirapın qısqa vaqtli tásir menen tesiwde qudıq átirapındaǵı jınıslarǵa hár túrlı chastotalı terbelisler degi zarba, kristallarni qırlarǵa pezo elektrik nátiyje menen tásir etedi.

Neftni qazib alıwda qatlam suyıqlıqları - neft suw hám gaz qazib alıw qudıqların tubi zonası arqalı hám haydaladigan suyıqlıqlar da QTZ-si arqalı ámelge asıriladı.

Qazib alıw processinde temperatura hám basımdı ózgeriwi júz boladı. Bunıń nátiyjesinde QTZ - de hár túrlı karbon suwshılardıń komponentlerin (smolalar, asfaltenlar, parafinlar hám basqalar ) hám temperatura ózgeriwi menen bolsa hár túrlı duzlardı o'tirib qalıwı júz boladı.

Qatlamda sizilish qarsılıgın kemeytiw ushın QTZ-de ótkezgishlikti asırıw qudıq diywali menen tutasıwshılıǵın jaqsılaw hám de aǵımdı kirip keliwin kúsheytiw hám energiya sarpın kemeytiw ushın tásir etiwshi ilajlar ámelge asıriladı.

QTZ-ga tásir etiw usılların ush tiykarǵı gruppaǵa bolıw múmkin: ximiyalıq, mexanik, ıssılıq, aralas.

Ximiyalıq usıldı qatlam taw jınısları hám elementlerin eritib QTZ-sini suzuvchanligi asırıw maqsetinde qóllaw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.

Tásir etiw nátiyjesinde duz yamasa temir yotqiziqlarini eritiw múmkin. Na'munaviy tásir etiw usılına ápiwayı kislotalı qayta islew kiredi.

Qattı taw jınıslarına mexanik usılda tásir etip QTZ-ni átirapın qatlamdı uzaq aralıqları menen sizilish procesin jaqsılaydı. Bunday usılǵa qatlam gidravlik jarıq tásir usılı kiredi. QTZ-dag’i qattı yotqiziqlarni yamasa júdá kúshli jabısqaqlıq karbonsuvchilarni qaysıki parafin, smola, asfalten hám de jabısqaq neftlarga tásir ıssılıq usılında tásir etiw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Bunday tásir etiw túrine QTZ-ga tereńlik elektr ısıtǵıshlar, puw yamasa basqa ıssılıq tasıwshılar járdeminde tásir etiw kiredi.

QTZ-na hár túrlı túrlerde tásir etiw usılların ámelde qóllaw múmkin.

Íssı kislotalı qayta islew qatlam jinsiga ximiyalıq tásir etip, ıssılıq tásirinde úlken muǵdardaǵı ıssılıq ajıratıw ushın ximiyalıq reakciyanı kirisiwiwshi arnawlı elementlar qosıladı.

Sonday etip QTZ-ga tásir etiwde qatlam parametrleri ıssılıq dinamikalıq sharayatların jaǵdayın, taw jinsi hám suyıqlıq quramın hám de tóplanǵan kán tájiriybe maǵlıwmatlarına tıykarlanıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.

Qudıqtı ónim muǵdarı tómendegi formula járdeminde anıqlanadı.

Ekenin aytıw kerek, kuduqning ónim muǵdarı tiykarınan taw jınıslarınıń ótkezgishligine baylanıslı.


Bul jerde: q_n – qudıqtıń debiti ;

к – o’tkiziwshenlik koeffitsienti;

h - qatlam qalinlig’i;

P_qat - qatlam basimi;

P_qud.tubi - quduq tubi basimi;

R_к- ta‘min konturi radiusi;

R_qud - quduq radiusi;

С₁ С₂- quduqning gidrodinamik nomukammallik koeffitsienti.

Qudıqǵa duz kislotalı qayta islew.
Hák tasqa tásir etiwde

2HCℓ + CaCO₃=Ca Cℓ₂+H₂O+CO₂

Dolomitga tásir etiw

4HCℓ + СаMg(CO₃)₂ = CaCℓ₂ + MgCℓ₂ + 2H₂O + 2CO₂

Kaltsiy xlor hám magniy xlor duzları suwda jaqsı eriydi, kislota eltuvchi esaplanadı hám reakciyaǵa kirisiwedi. Uglerod oksidi CO2 - qudıqtan shıǵıp ketedi yamasa 7, 6 MPa basımda sol suwdı uzida eriydi.

Hámme waqıt kislota quramında chukuvchi bóleksheler boladı. Qashanda olar bir-birine tásir etip eritpede erimeytuǵın neytral kislotalardı qaldıqlarınii payda etiw múmkin. Bul qaldıqlar qatlam gewekliklerine túsip QTZ-de ótkezgishlikti tómenletip jiberedi.

Bunday qospalar sanına tómendegiler kiredi:

1. Temir xlorid (FeCℓ2) gidroliz nátiyjesinde reakciyaǵa aralasıp temir gidroksidini (Fe (OH) 3) payda etedi, shókpe kórinisinde cho'kadi.

2. Sulfat kislotası H4 So2 - eritpede (CaCℓ2) kaltsiy xlor menen óz-ara tásir etip, (CaSo42 H2 O) gips payda etedi, ol qospada onsha úlken bolmaǵan muǵdarda uslanıp turadı. Gipsning tiykarǵı massası shókpege túsip, talshıqlı massa kórinisinde ignali kristallarni payda etedi.

3. Kislota qospasına kiritilgen karroziyaga qarsı qosımshalar (Ingibitor PB-5).

4. Tuzli kislotalardı islep shıǵarıw texnologiyalıq processinde F - ftor vodorodı hám fosfor kislotası bolıp, karbonatlar menen qatlamda erimeytuǵın (CaF2) - kal'tsiy ftorit hám [Ca3 (PO4) 2] kaltsiy fosfat kislotası shókpesin payda etedi.

Qudıqlarǵa qayta islewde quramında 10 -15%-li tuzli kislota tayarlanadı. Egerde quramında neytrallı qospalar kóp bolsa júdá jabısqaq boladı. Qaysıki qatlam gewekliklerinen shıǵıwın qıyınlastıradı. Xlor kislotasınıń (HCℓ) 15% - tayarlanmasi -32. 8 0 C-de muzlaydi.

Sonin’ ushın bunday qospalar arnawlı yamasa laboratoriyada tayarlanadı.

HCℓ- eritpe quramına tómendegi reagentlar qosıladı.

Ingibitor- úskenelerdi korroziya qarsı qorǵaw etedi. Ingibitor járdeminde HCℓ-xlor kislotası tashiladi, qayta haydaladi hám saqlanadı. Ádetde ingibitorlar ingibitor túrine muwapıq hám baslanǵısh kontsentratsiyaǵa baylanıslı halda 1% - ge shekem qosıladı.

Ingibitor retinde tómendegilerden paydalanıladı :

Formalın (0, 6%), korroziya aktivligin 7-8 ret pasaytiradi;

Unikal - jabısatuǵın toq -bawır suyıqlıq (mısal unikol PB-5) (0, 25-0, 5%), korroziyaga qarsı aktivlikti 30 -42 ret asıradı.

Unikol suwda erimeydi, neytral kislota qospası quramınan shókpege túsedi. Sol sebepli onıń kontsentratsiyasın 0, 1% ge shekem qaysı korroziyaga qarsı qorǵaw aktivligi - 15 retge shekem.

Joqarı temperatura hám basımda qollanılatuǵın ingibitorlar islep shıǵılǵan bolıp reagent I-1-A (0, 4%) - urotropik (0, 9%) qospası korroziyaga qarsı aktivlikti (t=870 C dgf P=38 MPa) 20 -ret asıradı.

Katapin - A ingibitori eń jaqsı esaplanıp, 0, 1% li qosımshası 55-65 ret korroziyaga qarsı aktivlikti asıradı. 0, 025% li qospası. (0, 25 kg muǵdarda 1 m3 qospaǵa qosıladı ) - 45 ret aktivashtiradi.

Onıń qorǵaw ózgesheligi joqarı temperaturada kúshli jamanlasadı. Sol sebepli t-80-1000 C bolǵanda 0, 2%-ge shekem qosımshasına taǵı 0, 2%-li urotropik qosıladı.
2. Jedellashtirgichlar - Sirt aktiv elementlar neft hám neytral kislota tutas shegarasında sirt tartısıw kúshlerin 3-5 ret kemeytirip, qudıq tubidagi reakciyadan payda bolǵan ónimlerdi hám kislotalardan gewekliklerden tazalaydı.

SFM - larni qosımshası kislotalı islenbeni nátiyjeligini asıradı. Bir kator ingibitorlar katapin - A, katamin-A, mervelan K (0) bir waqıtta jedellestiriw wazıypasın ekinshi tárepden SFM wazıypasın orınlawshı esaplanadı.

SFM-lar hám jedellashtiruvchilar retinde OP-10, OP-7, 44-11, 44-22 hám basqa bir qatar reagentlar qollanıladı.

A) Kislotalı vanna.

Kislotalı vanna ashıq ústinli burǵılawdan keyin hám ózlestiriletuǵın hámme qudıqlarda, qudıq tubidagi tsement hám ılayli qabıqlardı, tat basıw ónimlerin qatlam suvidan ajralıp shıqqan kaltsitlarni tazalawda qollanıladı. Egerde qudıq tubi bekkemlengen hám tesilgen bolsa, kislotalı vannani qóllaw usınıs etińmeydi. Talap etilgen kólemde kislota muǵdarı qudıq tubidan islenetuǵın ústin shipigacha bolsaq kólemge teń boladı. NKQ (nasos kompressor kuvuri) boshmoqi arqalı kislota haydalib qudıq tubigacha túsiriledi. HCℓ -dıń kúshaytirilgan (15-20%) li kontsentratsiyası qollanilib, qudıq tubida qayta aralastırıw júz bolmaydı.

Qospanı ustap turıw múddeti kán sharayatından kelip shıǵıp, qudıq tubida ádetde - 16 -24 saat ustap turıladı.

Metr qalıńlıqtaǵı qatlamǵa haydaladigan HCℓ-ni usınıs etilgen kólemiy muǵdarı.

Jinslar	HCℓ – aralas ko’lem, m^3/m
	Birlemshi islewde	Ekilemshi islewde
Ingichka g’ovakli kam o’tkazuvchi	0,4-0,6	0,6-1,0
Kuchli o’tkazuvchilar	0,5-1,0	1,0-1,5
Yoriqli	0,6-0,8	1,0-1,5

B) Ápiwayı kislotalı ishlov - eń kóp qollanılatuǵın usıl bolıp, HCℓ kislotasın QTZ- ga aydaw ámelge asıriladı.

Kóp retlik qayta islewde hár bir náwbettegi processni ámelge asırıwda haydaladigan eritpeni kóbeytiw esabına eritpediń eritiw múmkinshiligi asıriladı. Kislota kontsentratsiyası hám de aydaw tezligi asıriladı. Dáslepki eritpe kontsentratsiyası -12%-li bolsa, maksimal ma`nisi 20%-ge shekem asıriladı.

Ápiwayı kislotalı qayta islew jaqsı juwılǵan hám tayarlanǵan hám de temperaturası joqarı hám basımsız qudıqlarda bir nasos agregati járdeminde haydaladi.

Parafinli hám smolali yotqiziqlarda NKQ hám qudıq tubidagi qaldıqları ózine uyqas eritpeler: kerosin, propan-Butan fraktsiyalari hám basqa neft ximiya kárxanasınıń natovar ónimleri járdeminde juwıladı.

Qudıq tubi ashıq bolǵanda kislota vannadan keyin kislotalı ishlov beriledi. NKQ-ga esaplıq kólem degi kislotalı eritpe haydalib, odan keyin NKQ kólemine teń bolǵan kólem degi yuvuvchi suyıqlıq haydaladi.

Qazib alınatuǵın qudıqlar ushın yuvuvchi suyıqlıq retinde neft hám SFM-li qosımshalı OA-10 eritpesi haydaladi. Aydaw processinde HCℓ kislotasınıń sheńber aralıǵindaǵı júzesi hám qatlam shipidagi júzesi ustap turıladı.

Kislotanı ustap turıw múddeti kóp faktorlarǵa baylanıslı. Tájiriybe maǵlıwmatları sonı kórsetedi, kislotanı karbonat yotqiziqlari júdá tez sezedi, ásirese geweklik ortalıǵında. Joqarı temperatura reakciyanı barıwın tezlatadi hám de qudıq tubida ustap turıw múddetin azaytadı. Ochik qudıq tubida tómen temperaturada hám kislota kólemin ustap turıw islenetuǵın aralıqta 8 saattan 24 saatǵa shekem, 15÷300 S temperaturada hámme kislotanı bastırıw ushın - 2 saatǵa shekem, 30 -600 S temperaturada 1÷15 saatǵa shekem alıp barıladı. Joqarı temperaturada ustap turıw joybarlawtirilmaydi, sebebi isletiw rejimine qudıqtı tapsırıw ushın kóp waqıt talap etiledi. Sol sebepli kislotanı tolıq neytrallastırıw kerek.

Kóplegen tájiriybe hám izertlew maǵlıwmatları sonı kórsetedi kislota karbonatlı jınıslarda bir tegis radial tarqalatuǵın kanallardı qáliplestira almaydı.

Ádetde bunday juwılatuǵın kulltiqli forma daǵı kanallar nadurıs formada bolıp, olar qanday da aralıqta bir hám bir neshe jóneliste qáliplesedi.

Karbonat elementları menen tsementlangan gewekli kollektorlarda, qudıq ústini átirapında yamasa tesilgen tesiklerde eriw bir tegisde júz boladı. Hámme qáliplesken kanallarda eriw tuwrı radial sistemadan talay parıq etedi. Kislotanı taw jinsiga kirip barıw tereńligi dáslepki eritpede HCℓ kontsentratsiyası hám aydaw tezligi asırılǵanda hám de reakciyanı astelatuvchi qosımshalar qosılǵannan keyin ǵana tezlashadi.

Dáslepki kontsentratsiyanı kúsheytiw - nátiyjeli usıl bolmay, qaysıki metall hám úskenelerde korroziya payda etedi, ónimlerde erimeytuǵın shógindilerdi qáliplesiwine alıp keledi. Aydaw tezligin asırıw nátiyjeli esaplanıp, qatlamda eritpeni yutilishiga hám nasos úskenelerinde basımdı asırıwǵa alıp keledi. qosımshalardı qollanılıwı eń nátiyjeli qural esaplanadı. Eritpede uksus kislota muǵdarın asırılǵanda turaqlılaw jaǵdayın asırıp jiberedi. Uksus kislotanıń ulıwma kólemge salıstırǵanda quramı 4÷5% bolsa, neytrallaw tezligin 4-5 ret asıradı.

2. Basım astında kislotalı qayta islew.
Ápiwayı tuzli kislotalı ishlov (TKI) beriwde jaqsı ótkeriwshi qatlamlarǵa kislota jaqsı kirip baradı hám jaǵdayın jaqsılaydı. Jaqsı ótkermeytuǵın qatlamchalarni iyelep ololmaydi. Bunday kemshiliklerdi jónge salıw qılıw ushın hár túrlı jınslı qatlamchali qatlamlarda basım menen kislotalı qayta islew qollanıladı. Bunda jaqsı seziwsheń qatlamshalar paker yamasa aldınan joqarı jabısqaqlıq bufer emulsiyasi yaǵnıy neftni kislota haydalib bekitiladi. Sonday etip keyingi kislotalı eritpe haydalganda úlkenlew qalıńlıqtaǵı tereńlikti iyelewine erisiw múmkin.

Basım astında TKI beriw vannali hám ápiwayı TKI-den keyin birinshi process esaplanadı.

Ádetde qudıqta tayarlaw ilajları ámelge asıriladı : qudıq tubi tıǵının, parafin yotqiziqlarini, suw basqan qatlamchalarni pıtew yamasa qudıq tubida suw basqan shegarasında salmaqli suyıqlıqlardı haydab bastırıw jumısların ámelge asırıw. Basım astında TKI beriwden aldın yutiluvchi qatlamchalarni yamasa olardı qalıńlıǵın oydinlashtirish ushın jemisdor qatlam uyreniledi. Bekkemlew dizbelerin joqarı basımnan qorǵaw ushın qatlam shipida NKQ ga yakorli paker ornatıladı. Kúshli ótkezgish qatlamchalarni yutilish qábiletin kemeytiw yamasa ulıwma pıtew ushın qatlamǵa emulsiya haydaladi.
Neft hám HCℓ kislotasın 10 - 12% li aralasamasi oraydan qashıwshı nasos járdeminde bir ıdıstan ekinshi ıdısqa haydab tayarlanadı. Jeńil neftga oksidli mazut, ashqıltım neft qosıladı. Emulsiya quramına kólemine salıstırǵanda 70% HCℓ hám 30% neft qosıladı. Tayarlaw usılına hám aralastırıw waqıtına baylanıslı halda hár túrlı shama daǵı yaǵnıy 10 Pa•S ge shekem bolǵan jabısqaqlı emulsiyani alıw múmkin. Dawamlı aralastırıw nátiyjesinde emulsiyani úlken dispersligiga hám joqarı jabısqaqlıǵına erisiw múmkin.
Kerekli muǵdardaǵı neftli kislotanı emulsiyasini kólemi tómendegi formula járdeminde anıqlanadı.
Bul jerde: R - aldınan mólsherlengen haydalish radiusı ;
h - ótkezgish qatlamlardı qalıńlıǵı ;
m - geweklik koefficiyenti.

Ádetde 1 metr qalıńlıqta kúshli ótkeriwshi qatlamǵa 1, 5-2, 5 m3 emulsiya kerek. Jumısshı qospa tap TKI - beriwge haydaladigan kólem sıyaqlı haydaladi. NKQ kólemine hám paker tubi fazasına ashıq truba arqası fazası hám germetiklanbag’an paker jaǵdayında suyıqlıq haydaladi.

NKQ arqalı túsirilgen paker menen sheńber aralıǵı jabıladı hám qalǵan kólem degi emulsiya kishi basım menen haydaladi. Emulsiyadan keyin NKQ kólemine teń bolǵan kólem degi HCℓ kislotalı kishi basımda haydaladi.

Haydaladigan emulsiya NKQ-ni boshmoqiga jetip barǵannan keyin qudıq tubiga basım payda etiw ushın maksimal tezlikte haydaladi. Jumısshı HCℓ - eritpesinen keyin tezlikti pasaytirmasdan NKQ - kólemine hám paker tagi aralıǵına teń aralıqta yuvuvchi suyıqlıq haydaladi. Eritpeni islep turıw múddeti TKI - beriw kabi bolıp tabıladı. Islep turıw tawsılǵannan keyin paker yakor menen hám NKQ - ni alıp shiǵarıladı hám qudıq isletiwge tapsırıladı.

Íssı kislotalı ishlov (TKI)
TKI beriwdi bul túrdegi tásiri qudıq túpkilikli atofiga ıssı kislota menen qayta islew ámelge asırılıp, qızdırıw tuzli kislotanı magniy yamasa basqa eritpeleri menen reakciyaǵa aralasıp ıssılıq shıǵarıw nátiyjesinde ámelge asıriladı.
Bunda tómendegi reakciya júz boladı.

Mg + 2HCℓ + H₂O = Mg Cℓ₂ + H₂O + H₂ + 461,38 kj.

Mg Cℓ2 - magniy xlor kislotalı qospada qaladı.

Sanlı koefficientlerde reakciya tómendegi formada jazıladı.

Mg + 2HCℓ + H₂O = Mg Cℓ₂ + H₂O + H₂

24,3 + 2 (1+35,5) + (2+16) = (24,3+235,5) + (2+16) + 2

SHunday etip 73 g taza HCℓ - kislotanı 24, 3 g Mg menen óz-ara tásirinde eritpeni tolıq neytrallasıwı júz boladı hám de 461, 38 kj ıssılıq energiyası ajralıp shıǵadı.

15% li HCℓ eritpesi ushın 1 kg magniynı eritiw ushın kerekli muǵdarın tabamız.

Terrigen kollektorlarına kislotalı qayta islew.

Terregen (qumoqtosh, alevrolitlar hám basqalar ) kollektorlarına TKI - beriwdi qásiyeti sonda, kislota ol jaǵdayda bólek kanallardı qáliplestirmeydi.
Bunday jaǵdayda kislotalı eritpe qatlamǵa bir tegisde kirip baradı jáne onı shegarası aylanba formanı payda etedi. Bunday konturdıń kirip barıw radiusı qatlam boyınsha ótkezgishlik hám qatlamchalarni gewekligine baylanıslı halda bunday aralıqta bir neshe bolıwı múmkin.
Egerde qatlamlardı hár túrlılıǵı, bólek qalıńlıǵı hám karbonatlıǵı, ótkezgishligi, gewekligi málim bolsa, qatlamǵa kislotalardı kirip barıw tereńligin anıqlaw múmkin.
HF - ni kvarts menen óz-ara tásir etip tómendegi reakciyanı payda etedi.
SiO₂+4HF=2H₂O+SiF₄

Ftor kremniy qálipleskennen keyin suw menen óz-ara tásir etedi.

2SiF₄+4H₂O=Si(OH)₄+2H₂SiF₆

Kremniy ftor vodorod kislotası H2 Si F6 - eritpede qaladı, kremniy kislotası Si (OH) 4 - eritpeni kislotalıǵı tómenlewi menen hilvirali gel formasına ótedi, qatlam geweklerin bekitadi. Bunday unamsız tásirdi aldın alıw ushın tuzli kislotaǵa ftor kislotasın (HF2) qospası qosıladı, nátiyjede kremniy kislotasın suwda ustap qaladı.

Terrigen kollektorǵa tásir etiwde jumısshı kislotanı qospasına 8-10% - li (HCℓ) xlor kislotası hám 3-5%-li ftor vodorod (HF) kislotası qosıladı.
Ftor vodorod kislotası alyuminiy silikatni tómendegi reakciya boyınsha eritadi.
H₄ Aℓ₂ Si₂ O₉ + 14HF = 2AℓF₃ + 2SiF₄ + 9H₂O

AℓF4 - eritpede qaladı.

SiF4 - ftor kremniy suw menen birge tásir etiwdi dawam ettiredi, kremniy kislotasın qáliplestiredi.

Reakciyanı sanlı bahası tómendegi parıqlardı beredi.

H₄ Aℓ₂ Si₂ O₉ + 14HF = 2AℓF₃ + 2SiF₄ + 9H₂O
(4+2·27+2·28+9·16)+14(1+19)=2(2+3·19)+2(28+4·19)+9(2+16)
1 kg alyumin silikatni eritiw ushın kerek muǵdar

HF

4% - li HF - qospası 1 l eritpesinde 40 g taza HF boladı. Bunda 4% - li ftor vodorod kislotasın 1 kg alyuminiy kislotasın eritiw ushın

l/kg – ga teng bo’ladi.

3. Qatlamdı gidravlik jarıq.

Bul usılda qatlamǵa basım tagida suyıqlıq haydalib, basım tásirinde qatlam ashıladı, qatlamchalarga ajratıladı. Basım pasaytirilganda jarıqlardı bir-biri menen birigiwin aldın alıw ushın suyıqlıq menen birgelikte iri qum haydaladi, ótkezgishlik saqlanıp qaladı, buzılǵan qatlamdı 1000 retge shekem ótkezgishligi jaqsılanadı.
Gidravlik jarıq 100 MPa - ga basımda ámelge asırılıp, bunda úlken muǵdardaǵı suyıqlıq sarplanadı, quramalı hám hár túrlı túrdegi texnikadan paydalanıladı.
Qatlam gewekligine tik jónelgen, geweklikten joqarıda jatqan jınıslardı salmaǵına teń bolǵan kúsh tásir etedi.
Qaldıq taw jinsining ortasha qısıqlıǵı ádetde 2300 kg/m3 - ga teń qabıl etiledi.
Taw jinsining basımı
Rt.j=ρt.j•g•H
Bul jerde: suwdı qısıqlıǵı 1000 kg/m³. Taw jinsi basımı (Rt.j) 2, 3 ret úlken gidrostatik basımnan.

QGJ da neftli yamasa suwlı negizdegi eritpe tayarlanadı. Qatlamdı yutilishini kemeytiw hám qum tasıw jaǵdayın jaqsılaw ushın neftli tıyanaqlı eritpeden paydalanıladı. Suyıqlıqlar qollanılıw kategoriyasi boyınsha uchga bólinedi: yoruvchi suyıqlıq, qum tasıwshı - suyıqlıq, yuvuvchi suyıqlıq.

4. Qudıq tubi zonasına (QTZ) ıssılıq tásirinde qayta islew.
QTZ - ga ıssılıq tásirinde qayta islewde quramında (5-6%) den kóp bolǵan parafin hám asfalten, smola komponentli neftlarni hám salmaqli neftlarni qazib alıwda qollanıladı.
QTZ - ga ıssılıq tásirinde udayı tákirarlanatuǵın ishlov berilip, qudıqtı tereńligi onsha úlken emes (1300 m), qudıq ishinen qizdırıw úskeneleri shıǵarıp alınǵannan keyin qudıq tubini joqarı temperaturasında da suyıqlıqtı juwıp shıǵarıw múmkin bolıwı kerek.
Qudıq tubi zonasında parafin hám asfalten smola yotqiziqlari qudıq diywalınan 2, 5 m aralıqta yaǵnıy basım tez ózgergen jayında o'tirib qalǵan boladı. Bunday jaǵdayda q sizilish qarsılıgın kusheytiwine hám qudıq depitini azayıwına alıp keledi.
Qudıq tubi zonasına eki usılda ishlov beriledi:
a) qudıq tubi zonasına ıssılıq tasıwshı yamasa isitilgan puw, eritgich, ıssı suw yamasa neft haydaladi;
b) qudıq tubiga arnawlı isituvchi elektr uzatmali apparat yamasa arnawlı tereńlik gaz yoqgichi kiritiledi.
Ekinshi usıl da ápiwayı da qolaylı esaplanadı. QTZ - si elektr ısıtǵısh járdeminde isitilgan halda ıssılıq tasıwshı suw yamasa puw kondensat haydalmaydi, yamasa qatlamdıń ılayli komponentleri menen óz-ara tásirlanmasligi kerek.
Elektr ısıtǵısh járdeminde QTZ - sida 400 S ge shekem artıqsha temperatura payda etinadi hám de qizdırıw tereńligi 1 metrge jetedi.

Íssılıq tasıwshı haydalganda qizdırıw 10 -20 metr zonaǵa shekem baradı. Onıń ushın turaqlı puw generatorı talap etiledi. Elektroisitgich kabel járdeminde qudıqqa túsiriledi, joqarı quwatda 180-2000 S ge shekem isitiladi, neftdan koks qáliplesiwine alıp keldi.

5. Qudıq tubi zonasına (QTZ) ıssılıq -ximiyalıq tásir etiw (IKTE).
QTZ ga ıssılıq -ximiyalıq tásir etiw qudıq tubi zonasında elektr kabelida dárili zaryad túsirip yondiriladi. Onıń janıw múddeti bir neshe minutadan bir sekundǵa shekem dawam etedi hám basqarıladı.
Dárin janıw nátiyjesinde gaz ajralıp shıǵıwı tezligi janıw zonasındaǵı basımdı hám temperaturanı ózgeriwin belgileydi. Processni barıw jedelligi basqarilib, yondiriladigan zaryad muǵdarı 20 kg - den 500 kg - ge shekem ózgeriwi múmkin.
Dári zaryadın janıwı nátiyjesinde qudıq tubidagi basım 30 -100 MPa-ga kóteriledi, qudıqtaǵı suyıqlıq ústini zichlovchi porshen rolin oynaydı. Bunday tez janıw procesi qatlamǵa mexanik tásir kórsetedi, jańa jarıqlardı payda etedi hám de ámeldegi jarıqlardı keńeytiredi.
Dári gazın aste jaǵıw nátiyjesinde qudıq tubi zonasında joqarı temperatura payda boladı (3500 S), janıw frontida temperatura 35000 S-ge shekem jetedi. Qızigan dári gazları geweklik hám jarıqlarǵa kirip baradı, parafin, smola, asfalttı eritadi hám geweklik kanalların jaqsılaydı.
Zaryadtı janıwı nátiyjesinde úlken muǵdardaǵı gaz forması ónimlerdi janıwı tásirinde neft eriydi, suw menen jınıslardı shegarası daǵı sirt tartısıw kúshlerin hám neft jabısqaqlıǵın pasaytiradi. Bul qudıqtı jemisdorligini asıradı. Karbonat kollektorlarına ximiyalıq tásirdi kúsheytiw ushın tuzli kislota qospasında dárili zaryadtı qosıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
Íssılıq ximiyalıq qayta islew ushın arnawlı apparat islep shıǵılǵan bolıp, arnawlı qorǵawlanǵan kabelda qudıqqa túsiriledi. Bul apparatlar qudıqlarǵa basım beretuǵın akkumlyatorlar dep (ADS-5; ADS-6 ) ataladı. Geyde bul ásbaptı basım beretuǵın dárili generator da dep ataladı.
Apparat ADS-5 qatlamdı qızdırıw ushın, ADS-6 apparatı bolsa qatlamdı gidroyorish ushın mólsherlengen bolıp tabıladı.
Paydalanilg’an adebiyatlar.

1. Baskiev K.S., Vlasov A.I., Kochina I.I., Maksimov V.I. «Podzemnaya gidravlika» Moskva, Nedra 1986 g.

2. Jeltov Yu.P. «Razrabotka neftyanx mestorojdeniy» Moskva, Nedra 1986 g.

3. Mirzadjanzade A.X., Ametov I.M., Xasaev A.M., Gusev V.I. «Texnologiya va texnika dobchi nefti» Moskva, Nedra 1986 g.

4. «Neft va gaz ishi asoslari» fanidan MMT – Toshkent 1999 y.

5. Ruscha – o’zbekcha politexnika atamalari lug’ati. Toshkent «Fan» - 1995 yil.

6. Surguchev M.L. «Vtorichne i tretichne metod uvelicheniya nefte otdachi plastov» Moskva, Nedra 1985 g.

7. Surguchev M.L. i drugie «Metod izvlecheniya ostatochnoy nefti» Moskva, Nedra 1991 g.

8. Shurov V.I. «Texnologiya i texnika dobchi nefti» Moskva, Nedra 1983 g.