Йўналиши ўқув режаси ва дастури асосида тайёрланди

тасвирлаш
истаги, шунинг ўз мақсадларини сўз орқади аниқлаш имконияти 
юзага келган. Болаларнинг баъзилари ишнинг бошланишига қадар қандай 
кетма-кетликда ҳаркат қилишларини айтиб беришга ҳаракат қилганлар. Аммо 
барча ишнинг босқичларини аввалдан режалаштириш катта гуруҳдаги 
Эшитишда нуқсони бўлганболалар учун ҳам жиддий қийинчиликлар 
туғдиради, улар асосан энг яқин босқичларни аниқлаш билан чегараланадилар.
Ўқитишнинг энг муҳим ютуқларидан бири болаларда, нутқий ва шахсий 
алоқга киришиш ҳоҳишларини, таассуротлар билан алмашиши, биргаликдаги 
фаолиятнинг мазмуни бўйича келишиб олишларнинг юзага келишидир.
2.2 Мактабгача ёшдаги болаларни мактабга тайёрлашда махсус 
мактабгача таълим муасасси ва оила хамкорлиги 
Мактабгача ва илк мактаб ёшидаги нутқий нуқсони бўлган болаларнинг 
ижтимоий ўқитилиши, тарбияланиши билан бир нутқий нуқсонга эга бўлган 
болани махсус муассасага жойлаш билан кифояланиб бўлмайди. Ота – оналар 
ёки бола тарбияси билан шуғулланувчи бошқа оила аъзолари нуқсонли 
боланинг уйида бўлган вақтида дефектологик ишининг давомчилари саналиб 
унинг раҳбарлиги остида таълим – тарбия борасидаги келгуси барча ишлар 
учун замин ҳозирлайдилар. Боланинг компенсатор хусусиятига эга 
бўлганлигига таянган ҳолда сўзлашув нутқини ривожлантириш ҳамда 

---

49 
коммуникатив малакаларини шакллантириш бўйича ишлар ташхис қўйилган 
илк кунлардан бошланиши самарали натижа беради.
Уй шароитида бола луғатининг бойишига, сўзлашув нутқи тўғри, талаффуз 
малакаларининг шаклланиши, билим ва тушунчаларининг кенгайишида турли – 
туман табиий ҳолатларни юзага келтиради. Агар ногирон бола мустақил 
равишда нутқни эгалламаган бўлса, мулоқотда нутқ қандай ёрдам беришини 
кўрсатиш жуда фойдалидир. Шунинг учун дастлабки айрим топшириқларни 
тушуниб бажаришга ўргатиш лозим. Масалан, “ 
тур ”, “ ўтир ”, “ бер
”
, “ 
онангни олдига бор ”, “ олиб кел
”, “ кўрсат
”
каби буйруқлар нормал 
тенгдоши ёки яқинларидан бирига берилиб, уларнинг ушбу топшириқларга хос 
ҳатти – харакатлари кузатилади. Шундан сўнг ушбу вазифани бажариш 
ногирон боладан талаб қилинадиУшбу машқлар бола томонидан тўлиқ равишда 
ўзлаштиргунга қадар такрорланиб турилиши лозим. Бола ўзига қаратилган 
сўзлар маъносига тушунаётганига ишонч ҳосил қилгач, ушбу сўзлар қоғозга 
ёзиб кўринарли жойга осиб қўйилади. Натижада атрофдагилар болага қайси 
сўзлар билан мурожаат этиш мумкинлигини билиб оладилар. Аста – секин сўз 
бирикмаларини турли предметлар номларидан фойдаланган ҳолда тузиш 
мумкин. 
“ бер ”, “ олиб кел ”, “ кўрсат ”, “ олиб бор ”
сўзларидан фойдаланиб, 
болага 
атрофни 
ўраб 
турган 
кўпгина 
предметларни 
билдирувчи:
“ машинани бер ” , “ ручкани бер ”, “ дафтарни бер ”
топшириқлари берилади. 
Бола топшириқларни бажариш жараёнида зарурий предметлар номларини 
ўзлаштира боради. Предметларнинг айнан ўзи бўлмаган ҳолда уларнинг 
расмларидан фойдаланиш мумкин. Ушбу сўзлар маъносини бола томонидан 
етарли даражада ўзлаштирилишини назарда тутган ҳолда бу машқлар турли 
ҳолатларда бир неча бор такрорланиши мақсадга мувофиқ бўлади. Бола у ёки 
бу сўзларни тушуна бошлагач улардан жонли мулоқотда фойдаланиш: 
“ кўрсат 
”,
“ қани ”
сўзларидан китобчаларни кўришда 
“ олиб кел ”, “ олиб бор ”
сўзларидан уй топшириқларини бажаришда, овқат тайёрлашда, ўйин вақтида 
фойдаланиш мумкин. Сўз заҳирасини бойитиш билан бир қаторда ушбу 

---

50 
сўзларни талаффуз этишга ўрганиб бориш лозим. Лекин ногирон боланинг нутқ 
товушларни ҳосил қилувчи нутқ органларининг ҳаракатланиши барқарор 
бўлмаганлиги сабабли уни аста – секинлик билан фаолликка нутқий тортиш 
зарур. Ушбу босқичда бола