Jámiyettiń barlıq ekonomikalıq hám sociallıq xızmetlerin úyreniw hám alıp barıwda fundamental mashqalalarǵa dus kelemiz

5.1-súwret.

[1] 158,988 л.

5.2. AD iyri sızıǵı hám oǵan tásir yetiwshi faktorlar
Bahalar dárejesi hám talap yetilgen ónimniń kólemi arasındaǵı baylanıstı kórsetip beriwshi sızıq jámi talap iyri sızıǵı dep ataladı. Buni sızılma kórinisinde tómendegishe súwretlew múmkin:
5.2-súwret.
Soǵan itibar beriń, talap iyri sızıǵı barlıq waqıtta tómenge hám ońǵa qarap jıljıydı. Ne ushın?
Bunday jıljıwdıń sebebi hár túrli boladı. Dara túrde alınǵan tovarlarda talap iyri sızıǵınıń jıljıwına tiykarınan dáramat nátiyjesi hám orın basıwshı tovarlar sebep boladı. Ayırım tovarlardıń bahası tómenlegende, tutınıwshılardıń pul dáramatları kóp ónimler satıp alıw múmkinshiligin beredi (dáramat nátiyjesi). Sonday-aq, baha tómenlegende tutınıwshı usı tovardı kóp satıp aladı, sebebi ol basqa tovarlarǵa salıstırǵanda arzanıraq boladı (ornın basatuǵın tovarlar).
Bunday túsinik hám dálillewler jámi talap haqqında atap ótkenimizde qolkelmeydi. Sızılmadan kórinip turǵanınday yeger talap iyri sızıǵı boyınsha tómenge qarap jıljısaq, barlıq tovarlardıń bahası tómenleydi. Sonday-aq belgili bir túrdegi tovarlarǵa individtiń iyri talapı tutınıwshınıń dáramatına baylanıslı bolsa, bul jerde bolsa, ulıwma dáramatlar muǵdarına baylanıslı. yegerde jámi talap iyri sızıǵın dáramat hám ornın basatuǵın tovarlardıń nátiyjesi menen berealmasaq, ol jaǵdayda ne ushın ol tómenge jıljıydı?
Dáslep jámi talap iyri sızıǵınıń bunday jaǵdayı 3 faktor menen baylanıslı:
1. Procentlik qoyılmanıń nátiyjesi.
2. Baylıq nátiyjesi yamasa real kassa qaldıqları nátiyjesi.
3. Import tovarlar hám xızmetlerdiń satıp alıw nátiyjesi.
Procentlik qoyılmanıń nátiyjesi.
Procentlik qoyılmanıń nátiyjesi sonnı bildiredi, yaǵnıy jámi talap iyri sızıǵınıń jıljıwı bahalar dárejesiniń ózgeriwindegi procentlik qoyılmalarına, demek tutınıw qárejetleri hám investiciyalarǵa bolǵan tásirine baylanıslı. Anıq yetip aytqanımızda, yeger baha dárejesi artsa procentlik stavka (qoyılma) da artadı, kóterilgen procentlik qoyılmalar óz náwbetinde tutınıw qárejetlerin hám investiciyalardı kemeytiwge alıp keledi.
Demek, tovarlardıń baha dárejeleri artsa tutınıwshılarǵa satıp alıw ushın kóp muǵdarda naq pullar kerek boladı. Isbilermenler ushın miynet haqısı hám basqa qárejetlerdi tólewge kóp muǵdarda pullar kerek boladı. Qısqasha yetip aytqanımızda tovarlardıń baxasınıń dárejeleri joqarı bolsa, pulǵa bolǵan talaptı arttıradı.
Pul birligi kóleminiń ózgermegen jaǵdayda talaptıń artıwı puldan paydalanıwdı qıyınlastıradı. Bul procentlik qoyılmanı kórsetedi. Procentlik qoyılmalardıń joqarı jaǵdayında isbilermenler hám xalıqtıń qárejetleriniń muǵdarın kemeytedi, yaǵnıy tez ráwishte procentlik qoyılmalardıń artıwına iykemlesedi.
Bundan sonday juwmaqqa keliwimiz múmkin, bahalardıń kóteriliwi pulǵa bolǵan talaptı kóbeytedi, procentlik qoyılmanıń artıwına alıp keledi hám sol sebepli milliy ónimniń real kólemine bolǵan talaptı qısqartırar yeken.