Jámiyettiń barlıq ekonomikalıq hám sociallıq xızmetlerin úyreniw hám alıp barıwda fundamental mashqalalarǵa dus kelemiz

Baylıq nátiyjesi yamasa real kassa qaldıqları nátiyjesi.
Baylıq nátiyjesi yamasa real kassa qaldıqları sonnı bildiredi, bahalar dárejesiniń artıwı, jamǵarılǵan pul aktivleri (amanatlar, obligaciyalar) niń real satıp alıw qábiletin túsirip jiberedi. Bunday jaǵdayda xalıq jánede kambaǵallasıp baradı hám óz-ózinen qárejetler muǵdarın qısqartıradı.
Mısal. Belgili bir shaxs óziniń aktivinde 10 mln. swmı bolsa, onnan hesh oylanıp otırmastan avtomashina satıp alıwı múmkin. yegerde inflyaciya bul shaxs aktiviniń tólew qábiletin 6 mln. swmǵa túsirip jiberse, onda ol mashin satıp alaalmaslıǵı múmkin.
Import satıp alıw nátiyjesi.
Import satıp alıw nátiyjesi sonı bildiredi belgili bir mámlekette tovar hám xızmetlerge ishki bahalar salıstırǵanda artıp barsa, ol ónimge bolǵan talap kemeyedi hám óz náwbetinde import ónimlerge bolǵan talap artadı. Kerisinshe ishki bahalardıń kemeyiwi importtıń kemeyiwine hám eksporttıń kóbeyiwine alıp keledi yamasa milliy ónimge bolǵan talaptı arttıradı.
Joqarıda kórip ótilgen faktorlar jámi talaptıń baha faktorı dep ataladı, sebebi milliy islep shıǵarıwdıń real kólemniń ózgeriwi tek bahalarǵa ǵana baylanıslı. ol iyiliwsheń baha modeli dep ataladı. Bundan basqa jámi talaptıń bahalarǵa baylanıslı bolmaytuǵın faktorlarıda bar. Demek, jámi talap úy xojalıǵı, kárxanalar, húkimet hám sırt yellik sheriklerdiń talaplarınanda ibarat boladı yeken. onda olardıń qárejetlerindegi ózgerisler jámi talaptıń muǵdarında da óz sáwlesin tabadı hám onıń iyri sızıǵın shepke yamasa ońǵa jıljıtadı. Buni sızılma kórinisinde tómendegishe súwretlew múmkin:
.  5.2.1.-súwret.
Jámi talaptıń bahalarǵa baylanıslı bolmaǵan faktorlarına biz tómendegilerdi kiritemiz:
1. Tutınıw qárejetlerindegi ózgerisler:
a) tutınıwshılar qollarındaǵı materiallıq qunlar óskende;
b) tutınıwshılar keleshekte óz dáramatlarınıń kóbeyiwin kútiwi nátiyjesinde kóbirek satıp alıwdı maqul kórse;
v) tutınıwshılardıń qarızlarınıń muǵdarı kemeyse hám olarǵa házirgi kúnde kóbirek satıp alıw múmkinshiligi berilse;
g) tutınıwshılar dáramatlarınan alınatuǵın salıqlar stavkası kemeyse.
2. Investiciya qárejetlerindegi ózgerisler:
a) procentlik stavkalar. Pul massasınıń kóbeyiwi menen procent stavkaları artıp baradı hám soǵan muwapıq investiciya qárejetleri qısqaradı;
b) investiciyalardan kútiletuǵın paydanıń norması artsa;
v) kárxanalardan alınatuǵın salıqlar muǵdarı kemeyse;
g) texnologiya-jańa texnikalardı islep shıǵarıwǵa iske yendirilse;
d) rezervtaǵı quwatlardıń ózgeriwi nátiyjesinde.
3. Mámleketlik qárejetlerdiń ózgeriwi, yaǵnıy mámleket jańadan-jańa qárejetler muǵdarın arttırǵanda. Máselen, áskeriy qárejetler hám jańa keselxana h.t.b. mekemeler qurıwǵa qarar yetkende.
4. Taza eksport qárejetleri.
5. Basqa mámleketler milliy dáramatlarınıń artıp barıwı.
6. Valyuta kurslarındaǵı ózgerisler.