Jıllılıq ótkeriw Jıllılıq almasıw processi haqqında ulıwma túsinikler

К niń K_R dan parqı sonda, К diywaldıń júze birligine salıstırıp alınǵan, ekinshisi K_R – truba uzınlıǵınıń birligine salıstırıp alinǵan.

4.6. Jıllılıq almasıw processin háreketke
keltiriwshi kúsh
Jıllılıq almasıw processiniń háreketke keltiriwshi kúsh – jıllılıq jetkizgishleriniń temperaturalar parqı bolıp esaplanadı. Usı parıq tásiri astında jıllılıq temperaturası joqarı ortalıqtan temperaturası pás ortalıqqa ótedi.

Turaqlı temperaturada jıllılıq ótkeriw procesi júda kem tarqalǵan. Bunday processler bir tarepte puw kondensaciyalansa, ekinshisinde bolsa suyıqlıq qaynawı júz beredi. Biraq, sanaatta kopshilik processler jıllılıq jetkizgislerdiń ózgeriwshi temperaturalarında júz beredi. Ádetde temperatura jıllılıq jetkizgishlerdiń ajıratıp turiwshi diywal júzesi F boylap ózgeredi. Biraq waqıt ótiwi menen jıllılıq jetkizgishtiń temperaturası ózgermewi múmkin hám ol t = f(F) funkciya menen anıqlanadi. Bunday hal turaqlı jıllılıq almasıw processin harakterleydi.

Turaqsız jıllılıq almasıw processlerinde 2 jaǵday bolıwı múmkin:

– diywal júzesiniń har bir noqatında temperatura tek waqıt ótiwi menen ózgeredi, yaǵnıy t = f();

– jıllılıq jetkizgishtiń temperaturası waqıt ótiwi hám diywal júzesi boylap ózgeredi, yaǵnıy t > f(,F).

Ózgeriwsheń temperaturada jıllılıq ótkeriw suyıqlıqlardıń háreket baǵdarına baylanıslı boladı.

Úzliksiz isleytuǵın qurılmalarda jıllılıq almasıw processinde suyıqlıqlar háreketi parallel, qarama – qarsı, kesilisip ótken quramalı (aralas) baǵarl bolıwı múmkin (4.14-súwret).

Ajıratıp turiwshı diywal boylap bir – birine salistirǵanda suyıqlıqlar háreketiniń tómendegi varyantları bolıwı múmkin:

1. 
   Parallel hárekette (4.14-súwret) eki jıllılıq jetkizgishlerde bir qıylı baǵıtta háreket qıladı;
   
2. 
   Qarama-qarsı hárekette (4.14-súwret) jıllılıq jetkizgishler bir-birine qarsı baǵıtta háreket qıladı;
   
3. 
   Kesilisip ótiwshi hárekette (4.14-súwret) jıllılıq jetkizgishler bir-birine qaraǵanda perpendukúlyar baǵıtta háreket qıladı;
   

4) quramalı yaki aralas hárekette (4.14-súwret) birinshi jıllılıq jetkergish bir baǵıtta háreket qilsa, ekinshisi hám tuwrı, hám keri baǵıtta háreket qıladı.

4.14-su’wret. Jıllılıq almasıw protsesinde suyuqlıqlardın’ ha’reket bag’ıtları.

а – parallel; v – qarama – qarsı; s – kesilisip o’tkendegi´, d – aralas
Ózgeriwsheń temperaturalı processte jıllılıq jetkizgishlerdiń ózara háreket baǵdarına qarap, jıllılıq almasıw processiniń háreketke keltiriwshi kúshi ózgeredi. Sonıń ushın, jıllılıq ótkeriwdiń tiykarǵı teńlemesindegi ortasha háreketke keltiriwshi kúsh suyıqlıqlardıń bir-birine salıstırǵanda háreket baǵdarına hám processtiń shólkemlesiwine baylanıslı boladı.

4.15-súwrette parallel hám qarama-qarsı baǵdarlı háreketler waqtında jıllılıq jetkizgishler temperaturalarınıń ózgeriwi súwretlengen. Jıllılıq jetkizgishlerden biri G₁ suwıtılǵanda temperaturası t₁ dan t₁ shekem tómenlemekte, ekinshisi bolsa, G₂, isitilǵanda t₂ dan t₂ shekem kóterilmekte.

4.16-súwrette qabiq – trubalı jıllılıq almasıw qurılmalarında tez tez ushırasıp turatuǵın aralas baǵdarlı suyıqlıqlar háreket sxemaları keltirilgen.

4.15-súwretten kórinip turipti, jıllılıq almasıw processinde eki jıllılıq jetkizgishler arasındaǵı háreketke keltiriwshi kúsh muǵdarı diywal júzesi boylap ózgermekte.

Máselen; jıllılıq jetkizgishlerdiń qurılmaǵa kiriwde, parallel baǵıtta (4.15-súwret) lokal háreketke keltiriwshi kúsh maksimal mániske iye: t_max = t₁- t₂, qurılmadan shıǵıwda bolsa, minimal t_min= t₁- t₂. Qarama-qarsı baǵdarda hárekette hám tap sonday nátiyjege iye bolamız. Sonıń ushın jıllılıq almasıw processlerin esaplawda ortasha háreketke keltiriwshi kúshten paydalanıladı.

4.15-su’wret. Jıllılıq jetkizgishlerdin’ temperaturalarınıń o’zgeriw sxemasi.
a – parallel jo’nelis; б – qarama-qarsı jo’nelis

4.16-su’wret. Aralas baǵdarli qabıq- trubalı jıllılıq almasıw qurılmasında jıllılıq jetkizgishlerdin'ha’reket sxeması ha’m t koefficienti: а – trubalar aralıq boslıg’ı bir ha’m trubalar boslıǵı bolsa eki, to’rt, altı ha’m onnan artıq jollı; б – ko’ldenen’ tosıqlı trubalar aralıq ´boslıg’ı bir ha’m trubalar boslıǵı eki, to’rt, altı ha’m onnan artıq jolly; в – ko’ndelen’ tosıqlı trubalar aralıq ´boslıg’ı eki ha’m trubalar boslig’I tórt jollı
Jıllılıq almasıw júzesiniń sheksiz kishi elementinde waqıt birliginde jıllılıq jetkizgishten suwiq jetkizgishke jetkerililip atırǵan jıllılıq muǵdarı (4.15-súwret) tómendegi teńlemeden anıqlanadı: dQ = К(t₁ - t₂)dF. Jıllılıq almasıw áqıbetinde ıssı jetkizgishtiń temperaturası dt₁ = -dQ/(G₁^.с₁) ǵa paseyedi, suwiq jetkizgishtiń temperaturası bolsa dt₂ = -dQ/(G₂^.с₂) ǵa kóteriledi. Bul jerde G₁ hám G₂ issi hám suwıq jetkizgishtiń salıstırma massalıq sarpı; с₁ hám с₂ – issi hám suwiq jetkizgishtiń salıstırma jıllılıq siyimlıqlari.

Jıllılıq jetkizgishler temperaturasıniń ózgeriwin tabıw ushın birinshi teńlemeden ekinshisin ayiriw kerek;

(4.103)

Eger, jıllılıq ótkizgishtiń tiykarǵı teńlemesiniń dQ mánisin (4.103) ǵa qoysaq tómendegi kóriniske iye bolamız:

(4.103а)