Jizzax viloyati Baxmal 2-son pedagogika kolleji

Mashg
4
ulotlarning turlari. 
Mashg‘ulotlar o‘zining ta’limiy vazifasi va mazmuniga 
qarab turli xilda bo‘lishi mumkin: 1) asosiy e’tibor yangi materialni o‘rganishga 
qaratilgan mashg‘ulotlar; 2) ilgari o‘zlashtirishgan malaka va ko‘nikmalarni 
takomillashtirishga qaratilgan mashg‘ulotlar, ular oldingi o‘tilgan materialni 
takrorlash asosiga quriladi; 3) aralash xususiyatga ega mashg‘ulotlar, bularda yangi 
materialni o‘rganish o‘tilganlami takrorlash, mustahkamlash bilan olib boriladi. 

---

Nazorat, hisob-kitob qilish mashg‘ulotlari, bularda muayyan davrda qilingan 
ishlarga yakun yasaladi, u yoki bu mashqlami bajarish sohasida bolalaming bilim va 
mahoratlari tekshiriladi, harakatlaming sifati va miqdoriga, bolalaming harakatli 
o‘yinlami o‘ynay olish mahoratiga baho beriladi. Bolalar bog‘chalarida asosan 
mashg‘ulotlaming aralash xususiyatiga ega bo‘lgan mashg‘ulotlar ko‘proq 
qo‘llaniladi. 
Jismoniy mashqlami mashg‘ulotlar uchun tanlash dastur asosida tuziladigan 
ish rejasi bo‘yicha belgilanadi. Muayyan gumh bolalari yoshini, har bir bolaning 
salomatligini, umumiy rivojlanish darajasini hisobga oluvchi perspektiv kalendar 
rejalar bolalar tomonidan egallangan harakat ko‘nikmalari, bolalaming individual 
holda - joy xususiyatlari, yil fasli, mashg‘ulotlami o‘tkazish sharoiti, shuningdek, 
bolalaming avvalgi faoliyatlarini hisobga olishdan kelib chiqqan holda, mashg‘ulot 
vazifalari va konkret jismoniy mashqlar belgilanadi. 
Navbatdagi mashg‘ulot rejasini ishlab chiqishda oldingi mashg‘ulotni 
sinchiklab tahlil qilish qo‘l keladi. Tahlil jarayonida oldingi mashg‘ulotda qo‘yilgan 
vazifalaming amalga oshirilgan darajasi, bolalar reaksiyasida namoyon bo‘ladigan 
va mashg‘ulotni hisobga olishda qayd etiladigan natijalar (bar- cha bolalar 
tomonidan va alohida holda yangi dastur materiali o‘zlashtirish darajasi; tanish 
harakatlami egallashdagi o‘sish yoki qo‘shimcha mashqlar, yengilroq variantlami, 
birmuncha chuqurroq o‘rganishni, bolalami tashkil etish shaklini o‘zgartirishni, 
individual mashg‘ulotlar va hokazolami talab etuvchi u yoki bu qiyinchiliklar) 
aniqlanadi. 
Oldingi va keyingi mashg‘ulotlar o‘rtasidagi uzviy aloqa, umumiy maqsadga 
yo‘nalganlik mukammal tizimni ta’minlaydi. Bu tobora murakkablashib boradigan 
vazifalami bajarishdagi aniq izchillikni, dastumi o‘tishni va shu asnoda har bir yosh 
guruhdagi bolalar ta’limining natijalari muvaffaqiyatli bo
c
lishini belgilaydi. Oldingi 
mashg‘ulot tahlili asosida avvalo mashg‘ulot asosiy qismining vazifalari: bolalarni 
yangi mashqlarga o‘rgatish; oldindan tanish mashqlami takrorlash va 
takomillashtirish (aniq jismoniy mashqlar ko‘rsatiladi) belgilab olinadi. Shundan 
so‘ng mashg‘ulotning kirish va yakunlovchi qismiga moTjallangan mashqlar 
aniqlanadi. 
Tarbiyachi, ayniqsa yetarli tajribaga ega boTmagan tar- biyachi dasturda 
berilgan uslubiy tavsiyalardagi jismoniy mashqlami rejalashtirish tizimidan 
foydalanishi mumkin. Ushbu tavsiyalarga ijodiy yondashgan holda o‘z guruhidagi 
aniq sharoitga muvofiq rejaga zarur o‘zgartirishlar kiritishi mumkin. Ayni paytda 
mazkur ko‘rsatmalar unga bolalarni dasturga ko‘ra jismoniy mashqlami tizimli 
o‘rganishda yordam beradi. 
Mashqlami bajarish uchun bolalarni uyushtimvchi usullar. Tarbiyachi 
bolalarni uyushtirishda “Yoppasiga”, “Oqim”, “Almashish”, “Guruh va shaxsan 
bajarish” usulluridan keng foydalanadi. Bu usullar eng asosiy usullar hisoblanadi. 
“Yoppasiga mashq bajarish” usulida guruhni uyushtirish vaqtida mashqlar barcha 
bolalar tomonidan baravar bajariladi. Bu usul mashg‘ulotning yuksak darajadagi 
izchilligiga erishish va bolalaming katta faolligini ta’minlash uchun eng samarali 
usul hisoblanadi, u o‘quv materiali bilan tanishtirish va uni mustahkamlash vaqtida 
keng qoTlanadi. 

---

“Oqim” usuli bitta mashqni to‘xtamasdan bir qator bo‘lib kelib, galma-gal 
bajarishdan iboratdir. Bu usul tarbiyachiga mashqlami shaxsan bajarilishini kuzatish 
imkonini beradi. Harakatlami o‘rganish va takomillashtirish vaqtida bu usul 
qoTlaniladi. 0‘quv asboblarining soniga qarab oqimlar bir nechta boTishi ham 
mumkin. Bimecha har xil turdagi mashqlar ham “Oqim” usulida bajarilishi mumkin. 
Masalan, bolalar poldan emaklab borib, yoy tagidan o‘tgach, o‘rnilaridan turib 
qaddilarini rostlaydilarda, tepalariga osib qo‘yilgan qo‘ng‘iroqqa ikkala qoTlarini 
tekkizish uchun ketma-ket sakraydilar, keyin stulchalar ustiga qo‘yilgan 
yog‘ochdan hatlab o‘tadilar. Ko‘pincha bu singari oqim usulini malaka va 
ko‘nikmalarini mustahkamlash va takomillashtirish, jismoniy sifatlami tarbiyalash 
uchun qo‘llaniladi. 
Almashish usuli da mashq bajarayotgan shug‘ullanuvchilar bimecha guruh 
smenalarga boiinib, mashqni navbatma-nav- bat bajaradilar. 
Almashish usulida tarbiyachilarning topshiriq qanday bajari layotganini kuzatib 
turishi qulay bo‘ladi; u bolalar diqqat-e’ti- borini harakatlaming to‘g‘ri bo‘lishiga 
qaratadi. Bu usul o‘quv materialini o‘rganish vaqtida yaxshi samara beradi. 
Guruh usulida bolalami uyushtirish vaqtida shug‘ul- lanuvchilar guruhlarga 
bo‘linib, har bir guruh tarbiyachining mustaqil topshirig‘ini bajaradi. Mashg‘ulot 
uchun ajratilgan vaqtdan unuml i foydalanish maqsadida mana shunday guruh 
usulidan foydalaniladi. Bu usuldan, ayniqsa, bir xil harakat turlarini bajarish vaqtida 
o‘quv asboblari yetishmay qolganda foydalaniladi. Bolalami guruh usulida 
uyushtirish vaqtida bir mashg‘ulotning o‘zida ikki-uch xil mashq baravar 
o‘rganiladi, kichik guruhlar topshiriqni bajarish uchun navbat bilan joy 
almashadilar. 
Bu usul yuksak darajada mustaqillikni, onglilikni va topshiriqni mas’uliyat 
bilan bajarishni, jamoada yaxshi intizom bo‘lishini, tarbiyachining diqqat-e’tiborini 
guruhlarga mohirlik bilan taqsimlashni taqozo etadi. 
Shu sababli mazkur usuldan faqat maktabga tayyorlov guruh- laridagina kamdan 
kam foydalanish maqsadga muvofiqdir. Tarbiyachi barcha guruhlarga rahbarlik 
qilgani holda yangi materialni o‘rganayotgan guruh bilan yoki yordam berish zarur 
bo‘lgan guruh bilan doimiy ravishda ish olib boradi. Mustaqil bajarish uchun 
bolalarga tavsiya etiladigan mashqlar ular- ga tanish, kattalar yordamini talab 
etmaydigan mashqlardan iborat bo‘lishi kerak. Bu usul shug‘ullanuvchilami 
guruhlarga bo‘lib tarbiyachi barcha topshiriqlami tushuntirib va ko‘rsatib 
berganidan keyingina amalga oshiriladi. 
“Mashqlami shaxsan bajarish” usuli mashqni har bir shug‘ul- lanuvchi 
tomonidan alohida-alohida bajarilishidan iborat. Bir 
bola mashqni bajarayotganda qolganlar uni kuzatib turadi. Mashqni shaxsan 
bajarishning qimmatli tomoni shundaki, u harakat sifatini har bir kishi e’tibor bilan 
kuzatishiga, asosiy kamchiliklami ko‘rib turishga imkonberadi. Mashg‘ulotni istal- 
gan usulda olib borilganida ham shaxsan bajarish usullaridan qisman bo
4
lsada, 
foydalanish zarur. Shug
4
ullanayotgan bolalaming o‘zlashtirishini hisobga olish 
vaqtida “shaxsan bajarish” usulidan keng foydalaniladi. 
Jamoani uyushtirishda qanday usulning tanlanishi mashg‘ulotning maqsadiga, 
mazmuniga, inventarlariga, harakatlarning qay darajada o‘zlashtirilganligiga, 

---

tarbiyachining bolalami uyushtira bilish qobiliyatiga bog‘liqdir. Ko‘pincha bolalami 
uyushtirishning 2-3 usuli bir-birini almashtirib va bir- birini to‘ldirib keladi.