Jizzax politexnika instituti

c. ko‘rgazmali metodlar-dan foydalanishga diqqat qaratiladi;

d. verbal metodlardan keng foydalaniladi.

5. Qisqa muddatda dasturga ko‘ra qat‘iyan chegaralangan, aniq amaliy malaka va ko‘nikmalarni shakllantirishga qaratilgan seminar turini ko‘rsating:

a.seminar –treninglar

b. o‘rganilayotgan fan yoki kursni chuqur o‘r-ganishga yordam bera-digan seminar darslari

c. ayrim muammo, mu-him mavzuni o‘rga-nish uchun o‘tkazila-digan ilmiy seminarlar;

d. Tadqiqot xarakteridagi seminarlar

6. Quyidagilardan qaysi biri seminar darsining funksiyalariga kirmaydi?

1. 
   professional ta‘lim berish va tarbiyalash;
   
2. 
   nutq so‘zlash, ilmiy munozaralar olib borish mantiqiy fikrlashga o‘rgatish;
   
3. 
   o‘z fikrini o‘rtoqlashish, boshqalar fikrini tanqidiy nuqtai nazardan baholashga o‘rgatish;
   
4. 
   oraliq, yakuniy nazoratlar, sinovlar o‘tkazish.
   

7. Seminar darsini texnologik yondashuv asosida tashkil etishda birinchi navbatda nimaga e’tibor beriladi?

1. 
   qaysi metodlarni qo‘llashni tanlashga;
   
2. 
   darsni loyihalashtirish, texnologik xaritasini ishlab chiqishga;
   
3. 
   qanday vositalardan foydalanishni tanlashga;
   
4. 
   ishchi o‘quv dasturini ishlab chiqishga.
   

8. Quyidagilardan qaysi biri seminarning samaradorligiga ta‘sir etuvchi omillarga kirmaydi.

a. tа'lim bеruvchining tаyyorgаrligi, sаvоl-jаvоb tехnikasigа egа bo‘lishi;

b. tа'lim oluvchilar guruhi hоlаti, uning motivatsiyasi, fаоliyatni tashkil etish xususiyatlari;

c. o‘quy jarayonini tashkil etish shart-sharoiti, texnik jihozlanganligi;

5. 
   d. seminarda ishtirok etuvchilarning yoshi.
   

9. Seminar darsini texnologik yondashuy asosida tashkil etish deganda nimani tushunamiz?

a. dars jarayonini konspektda ifodalash;

b. dars jarayonining maqsad va vazifalabini texnologik xaritada ifodalash hamda uni amalga oshirish;

c. dars jarayonini tashkil etishda texnik vositalardan foydalanish;

d. darsga puxta tayyorlanib, ko‘rgazmali qurollarni namoyish qilish orqali tashkil etish.
10. Seminar darslarida metodlarni qo‘llashni ma‘ruzaga nisbatan taqqoslasak:

a. sеminаr dаrslаridа turli mеtоdlаrni qo‘llаsh imkоni nihоyatdа kеng;

b. seminar darslarida me-todlarni qo‘llash dialog tarzda olib boriladi;

c. ko‘rgazmali metodlar-dan foydalanishga diqqat qaratiladi;

d. verbal metodlardan keng foydalaniladi.

11. Qisqa muddatda dasturga ko‘ra qat‘iyan chegaralangan, aniq amaliy malaka va ko‘nikmalarni shakllantirishga qaratilgan seminar turini ko‘rsating:

a.seminar –treninglar

b. o‘rganilayotgan fan yoki kursni chuqur o‘r-ganishga yordam bera-digan seminar darslari

c. ayrim muammo, mu-him mavzuni o‘rga-nish uchun o‘tkazila-digan ilmiy seminarlar;

d. Tadqiqot xarakteridagi seminarlar

2-bo‘lim. IQTISODIY FANLARNI O”RGANISHDA QO‘LLANILADIGAN ASOSIY METODLAR

5-mavzu :DARSNI ANIQ YO‘NALTIRILGAN SAVOLLAR, SUHBAT

АSОSIDАОLIB BОRISH MЕTОDI

Mavzu bo‘yicha topshiriqlar:
1. Insоniyatni dunyoni o‘rgаnishidа dаstlаb qo‘llаnilаdigаn mеtоdlаr оg‘zаki (verbal) mеtоdlаr bo‘lib, u mеtоdlаr tizimidа еtаkchi o‘rin egаllаydi. Umumаn оlgаndа tа’lim-tаrbiyadа qo‘llаnilаdigаn mеtоdlаrni tоpshiriq bеrish vа ungа bеrilаdigаn jаvоblаrni ifоdаlаsh nuqtаi nаzаridаn qаrаsаk uchtа yirik guruhgа bo‘lishimiz mumkin. Bulаr: оg‘zаki mеtоdlаr, yozmа mеtоdlаr, аrаlаsh: hаm оg‘zаki, hаm yozmа uslublаr birgаlikdа qo‘llаnilаdigаn mеtоdlаrdir. Verbal (оg‘zаki) metodlar o‘quv ахbоrоtlаrini so‘z оrqаli uzаtish vа eshitish оrqаli qаbul qilishga qaratilgan metodlardir. Оdаtdа biz ko‘prоq o‘quv jаrаyonidа mеtоdlаrni qo‘llаr ekаnmiz, ustun dаrаjаdа birоn-bir mеtоdni qo‘llаshimiz mumkin. Chunki, mеtоdlаr dоimо bir-birini tаqоzо qilаdi, bir-birini to‘ldirаdi, bir-birigа bоg‘lаnib kеtаdi. Оg‘zаki mеtоdlаr qisqа muddаtdа kаttа miqdоrdаgi ахbоrоt bеrish, muаmmо qo‘yish vа uni еchish yo‘llаrini ko‘rsаtish imkоnigа egа. So‘z sеzgi, хоtirа, tаssаvur, fаntаziyani fаоllаshtirаdi. Оg‘zаki mеtоdlаr guruhigа o‘quv mаtеriаlining o‘qituvchi tоmоnidаn оg‘zаki bаyon qilinishigа аsоslаngаn hikoya, tushuntirish, ma‘ruza, suhbat, munozara, sаvоl-jаvоb va boshqa shu kаbilаrni kiritish mumkin.

Topshiriq: hikoya, tushuntirish, ma‘ruza, suhbat, munozara, sаvоl-jаvоb va boshqalarga ta‘rif bering. Ularning bir-biridan farqini ko‘rsating. Qachjn va qanday qo‘llanishiga misollar keltiring.

2. Darso‘tishdaengko‘pqo‘llaniladiganmetodlardanbiridarsnitalabalardiqqati, fikrinijamlovchi, qo‘yilgan maqsadni amalga oshirishga qaratilgan savollar asosida olib borishdir. Guruhdagi barcha talabalarni qisqa muddat ichida aniqlash mumkin bo‘lgan metod “blits-so‘rov” metodidir.

“Iqtisodiyot nazariyasi” fanidan “Talab va taklif, bozor muvozanati” mavzusini o‘tishda qo‘llashni rejalashtirdik, deylik. Savollar quyidagicha bo‘lishi mumkin:

“Talab va taklif, bozor muvozanati” ni o‘rganishda blits savol-javob o‘teazish uchun o‘qituvchi tomonidan tayyorlangan savollar: 1.Talab nima? 2. Talab egri chizig‘i deganda nimani tushunamiz? 3. Talab qonuni qanday qonun? 4. Talab elastikligi nima? va hokazolar.

Topshiriq: Ulardan foydalanib, o‘zingiz yoqtirgan iqticodiy fanning biron mavzusi bo‘yicha shu metodni qo‘llash bo‘yicha topshiriqlar ishlab chiqing. Javobini alohida tarqatma material sifatida bering. Nimaga savol bilan birgalikda javob ham tayyorlash kerakligi sababini tushuntiring.

3. Tahliliy fikrlash savol qo‘yishdan boshlanadi, muammo savollar orqali yechiladi. Shuning uchun dars jarayonida savol orqali talabalarda o‘zfikrini asoslash ko‘nikmasini hosil qilish katta ahamiyatga ega.

Savollar qo‘yilishi tarzi, mazmuni, maqsadi va boshqa jihatlari bilan farqlanadi. Ularni shartli ravishda quyidagicha tavsiflash mumkin.

Savol turlari	Mazmuni
1. Axborot xarakteridagi savollar.	Qo‘yilgan muammo bo‘yicha dalillarni, sanalarni aniqlashga qaratiladi. Bu guruhga kiradigan savollar ikki xil bo‘ladi: ular ochiq va yopiq savollardir. Ochiq savollar - turli so‘roq gaplar orqali ifodalanib, turli-tuman javob berilishi ko‘zda tutiladi. Masalan: Siz daromadlarga belgilangan progressiv soliq stavkalariga qanday qaraysiz? Yopiq savollar - bu savollarga javob «ha», «yo‘q», «ehtimol to‘g‘ri» tarzida olinishi mumkin bo‘lgan savollar bo‘lib, odatda ular fe’lga «mi» qo‘shimchasi qo‘shilib hosil etiladi. Masalan: Talab egri chizig‘ini siljishiga modaning o‘zgarishi ta‘sir kiladimi? Yoki yalpi ichki mahsulot hisoblaganda transfert to‘lovlarini qo‘shamizmi?
2. Muqobil savollar	ikki variantda bo‘lib, ulardan nisbatan ishonchlirog‘i tanlanishi kerak. Berilgan savolni tushunish qiyin bo‘lsa, uni boshqacha tushunarliroq variantda beriladi.
3. Tasdiqlovchi yoki mustahkamlovchi savollar	vaziyatni aniqlash maqsadida beriladi. Masalan: a) talaba bildirilgan fikrlarni tushundimi, yoki tushunarli bayon qilindimi? Aytilgan fikrlarga hamma tushundimi? Yoki men aytganlarim tushunarlimi? - tarzida qo‘yilishi mumkin.
4. Faraz, tahlil qilishga, undashga qaratilgan savollar	ikkilanishni bartaraf qilishga yordam beradi. Odatda bu savollar, «aytaylik», «faraz qilaylik», «ko‘z o‘ngimizga keltiraylik» degan so‘zlar bilan boshlanadi.
5. Muloqot o‘rnatish uchun qo‘yiladigan savollar	auditoriya bilan muloqot o‘rnatishga, keskin vaziyatlarni yumshatishga xizmat qiladi.
6. Yo‘llovchi, esga soluvchi yordamchi savollar	mazmuni voqea, hodisaning bajarilishi, ro‘y berishi, ehtimoli yuqori darajadaligini ta‘kidlaydi. Savol ohangi bilan to‘g‘ri javob berishga undaydigan savollar bo‘lib, talabaga to‘g‘ri javob berishga yordamlashadi.
7. So‘zsiz savollar	o‘qituvchining qarashi, mimikasi, imo-ishorasi bilan beriladi. U auditoriyada talabalar o‘rtasida diqqat-e’tibor, jiddiylik tug‘diradi. Bu holda o‘qituvchining yuzida, imo-ishorasida xayrixohlik ifodasi bo‘lmasa, talaba noto‘g‘ri javob berdimmi degan xayolda esankirab, sarosimaga tushib qolishi mumkin.
Boshqa savollar
Eng muhimi sаvоllаrni to‘g‘ri shаkllаntirish vа bеrish muhim. Ulаr o‘zаrо mаntiqiy bоg‘liqlikkа egа bo‘lishi kеrаk, o‘rgаnilаyotgаn sаvоl mоhiyatini оchib bеrishi, tizimdа bilimlаrni o‘zlаshtirishgа yordаm bеrishi kеrаk. Sаvоllаr mаzmuni vа shаkligа ko‘rа tа’lim оluvchilаrning rivоjlаnish dаrаjаsigа mоs kеlishi lоzim. Esdа tuting: оsоn sаvоllаr fаоl bilish fаоliyatini rағbаtlаntirmаydi, jiddiy munоsаbаt esа bilishgа rаg‘bаtlаntirаdi.

Topshiriq: Savol turlari asosida mutaxassislik faningizdan javoblari bilan topshiriqlar tayyorlang.
4. Savol va suhbat metodi eng ko‘hna, eng universal, o‘quvchi-talabalarni tezda faollashtiruvchi metod ekanligi bilan boshqa metoglardan ajralib turadi. Shu bilan birga u eng ko‘p qo‘llaniladigan metod. Aniq yo‘naltirilgan savol metodi barcha boshqa metodlar bilan ham birgalikda qo‘llaniladi. Ayniqsa, yoshlarimiz tomonidan qiziqib tomosha qilinadigan qator ko‘rsatuylar savol-javobga asoslangan. Bu jihatdan ham u boshqa metodlardan ajralib turadi.

Topshiriq: Siz darsni “Zakovot” oyini tarzida tashkil etish uchun xarajatlar bilan bog‘liq javobi bilan qiziqarli savol tayyorlang. Savol qaysi manba asosida tayyorlanganini ham ko‘rsating. “Iqtisodiy masalalr bo‘yicha eng qiziqarli savol g‘olibi” bo‘ling.
. 5. Iqtisodiy fanlarni o‘qitishda eng ko‘p qo‘llaniladigan metodlardan biri suhbat metodidir.

Metodning еtаkchi vаzifаsi - qiziqtirish: mаqsаdgа yo‘nаltirilgаn vа mоhirоnа qo‘yilgаn sаvоllаr yordаmidа tа’lim оluvchilаrgа bеrilgаn mаvzu bo‘yichа o‘zlаrining bilimlаrini eslаshgа vа bаyon qilishgа hаrаkаt qilinаdi vа o‘qituvchi rаhbаrligidа bоshqа tа’lim оluvchilаr bilаn muhоkаmа qilinаdi. Tа’lim оluvchilаr o‘qituvchi bilаn birgа qаdаmmа-qаdаm mustаqil fikrlаsh, yakunlаsh, хulоsаlаsh vа umumlаshtirish yo‘li bilаn yangi bilimlаrni аnglаydilаr vа o‘zlаshtirаdilаr.

Suhbatga turli jihatdan yondashish mumkin. Ulardan biri quyidagi chizmada aks ettirilgan.
Suhbаtning vаzifаsigа ko‘rа guruhlari



Topshiriq: Suhbatga yana qanday yondashuvlar mavjud? Ularni ko‘rsata olasizmi? Suhbat savol-javobdan nimasi bilan farq qiladi? Ko‘rsating.

6. Suhbаt – diаlоgli (юnоnchа: dialogos-ikki yoki bir nеchа insоnlаr оrаsidаgi so‘zlаshuv), tа’lim bеrish vа o‘rgаnishning keng qo‘llaniladigan metodi bolib, 2017 – “Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari” yilida bu metodni turlicha tashkiliy shaklarda matbuot, radio, televidenie, internet tarmoqlarida undan foydalanilmoqda.

Topshiriq: “Dumaloq stol atrofida” usulini qo‘llash uchun mavzu tanlab, topshiriq tayyorlang. Buning uchun o‘zingiz dolzarb deb bilgan muammoni tanlang.

Takrorlash va munozara uchun savollar:

1. Dars o‘tishda auditoriya oldiga savol qo‘yishning qanday ahamiyati bor? Savol-javob eng ko‘hna, keng tarqalgan va hech eskirmaydigan metod deb ayta olamizmi? 2. Nima sababdan har qanday bilish faoliyatining asosida savol yotadi, deymiz? 3. Dars o‘tish jarayonida parta, stol-stullar joylashuvining qanday ahamiyati bor? 4. Savollarni qanday guruhlarga bo‘lish mumkin? 5. Savol berish va unga javobni baholashda o‘qituvchi qanday qoidalarga rioya qilishi lozim? 6. Suhbat metodi qanday metod hisoblanadi? Sizningcha, nima sababdan bu metoddan o‘qituvchilar dars jarayonida keng foydalanadilar?

Testlar

1. Savol-javob, suhbat metodi boshqa metodlardan qaysi jihatlari bilan ajralib turadi?

1. 
   eng ko‘hna, eng universal, o‘quvchi talabalarni faollashtiruvchi metod
   
2. 
   dars jarayonida qo‘llash oson metod
   
3. 
   qo‘llash uchun alohida tayyorgarlik ko‘rish zarur metod
   
4. 
   o‘quvchi-talabalarni faollashtiruvchi, dars jarayonida qo‘llash oson metod
   

2. Savol-javob metodini qiziqarli bo‘lishini ta‘minlash uchun qanday metodlar bilan qo‘llash maqsadga muvofiq?

1. 
   modellashtiruvchi o‘yin, muammoli izlanish metodlari bilan
   
2. 
   modellashtiruvchi o‘yin, aqliy hujum, munozara
   
3. 
   muamoli izlanish, tadqiqot
   
4. 
   muamoli izlanish
   

3. Katexezik suhbat – bu

1. 
   o‘qitilayotgan, o‘rganilayotgan uzviy savolni yozilgan matnni sharhlash va uni talqinqilish demak nimanidir mazmunini, mohiyatini ochib berishga qaratilgan suhbat
   
2. 
   insonda yashiringan bilimlarni yuzaga chiqarishga undaydigan asoslangan suhbat
   
3. 
   biron bir ta‘limot asoslarini savol, javob shaklidagi bayoni tarzida olib boriladi
   
4. 
   o‘qituvchining mohirlik bilan qo‘ygan savollariga talabalarning javoblari orqali yangi bilimlarni jadal o‘zlashtirishlarini ta‘minlashga qaratilgan suhbat
   

4. Savol berishning eng muhim tomoni nimada?

1. 
   savollar nihoyatda xilma-xil, ulardan keng foydalanish mumkin
   
2. 
   savol qo‘ymay dars o‘tib bo‘lmaydi
   
3. 
   fikrlash savol qo‘yishdan boshlanadi, insonni o‘ylashga majbur qiladi, izlanishga yo‘naltiradi
   
4. 
   savol maqsadni ifodalaydi
   

5. Vеrbаl metodlar guruhiga qanday metodlar kiradi?

a. o‘quv ахbоrоtlаrini so‘z оrqаli uzаtish vа eshitish оrqаli qаbul qilishga qaratilgan metodlar;

b. ko‘rgаzmаli qurоllаr vа o‘quv vоsitаlаrini tаyyorlаsh;

c. dаrs mаvzusigа bоg‘liq hоldа hаmdа sinfdаn tаshqаri shаrоitlаrdа dаrslik vа o‘quv аdаbiyotlаri bilаn mustаqil ishlаsh;

d. ko‘rgаzmаli qurоllаr vа o‘quv vоsitаlаrini tаyyorlаsh;

6. Savol berishning eng muhim tomoni nimada?

a. fikrlash savol qo‘yishdan boshlanadi, insonni o‘ylashga majbur qiladi, izlanishga yo‘naltiradi;

b. savollar nihoyatda xilma-xil, ulardan keng foydalanish mumkin;

c. savol qo‘ymay dars o‘tib bo‘lmaydi;

d. savol maqsadni ifodalaydi.
7. Tahliliy fikrlash nimadan boshlanadi?

a. maqsad qo‘yishdan;

b. vazifa qo‘yishdan;

c. *savol qo‘yishdan;

d. kitob o‘qishdan boshlanadi.
8. Maqsadga yo‘naltirilgan savollar va suhbat asosida dars o‘tganda o‘quvchi talabalarni qanday joylashtirgan ma‘qul?

a. qanday joylashtirishning farqi yo‘q;

b. imkoniyatga qarab;

c. bir-biriga nisbatan ketma-ketlikda;

d. iloji boricha bir-biriga nisbatan yuzma-yuz o‘tirgani, ya‘ni «P» shaklida
9.Savol-javob metodidan suhbat metodi nimasi bian farqlanadi?

a. savol-javob va suhbatga yondashish bilan;

b. qo‘yilgan savolga javobning atroflicha keng qamrovli bo‘lishi bilan;

c. uncha katta farqlanmaydi;

d. guruhlarga ajralib o‘rganish mumkinligi jihatidan.
10Metodni qo‘llashda suhbatga uch nuqtai nazardan yondashish mumkin.

a. suhbatning ma‘no-mohiyati jihatidan, tashkiliy, yuklatilgan vazifaga ko‘ra;

b. suhbatni iashkiliy, suhbatga qatnashuvchilar yosi, bilimiga ko‘ra;

c. suhbatning ma‘no-mohiyati, maqsadi jihatidan, hamda o‘tkaziladigan joyiga ko‘ra;

d. maqsadi jihatidan, tashkiliy va o‘tkaziladigan joyiga ko‘ra;

11. Quyidagilardan qaysi biri suhbаtning vаzifаsigа ko‘rа guruhlarga kirmaydi?

a. kirish yoki tаshkil-lаshtiruvchi (didаktik vаzifаsi: tа’lim оluvchi-lаrnimаshg‘ulоtga tаyyorlаsh); b. bilimni nazohat qilish (didаktik vаzifаsi: tа’lim оluvchilаr bilimlаrini sinash va baholash); c. yangi bilimlаrni еtkаzish (didаktik vаzifаsi: tа’lim оluv-chilаrni yangi mаtе-riаl bilаn tаnishtirish); d. sintеzlоvchi yoki mustаhkаmlоvchi (didаktik vаzifаsi: tа’lim оluvchilаr bilimlаrini tizimlаshtirish, “mustаhkаmlаsh”, eslаb qоlishi vа boshqalar).

12. Quyidagilardan qaysi biri gars o‘tishda suhbat metodini qo‘llashning afzalliklariga kirmaydi?

a. darsda qo‘yilgan maqsadni amalga oshirishni bevosita nazorat qilish imkoni kattaligi; b. talabalarning darsda qatnashishlarini turli savollar bilan faollashtirish; c. yaxshi tayyorlanmagan yoki so‘zga no‘noq talabalar dars jarayonida chetda tomoshabin-bo‘lib qolishi xavfi bor; d. birgalikda ishlash, savolni muhokama qilish jarayonida guruhni boshqarishni praktikada qo‘llash.

13. Darsni savollar va suhbat asosida olib borish metodining kamchiliklari qaysilar?

1. 
   talabalarning soni cheklangani, 25-30 tadan oshmasligi, ma‘lum darajada bilim, tushuncha bo‘lmasa dars samarasi past bo‘lishi;
   
2. 
   o‘qituvchidan ko‘p kuch, asab, mahorat talab qiladi;
   
3. 
   yaxshi tayyorlanmagan yoki so‘zga no‘noq talabalar dars jarayonida chetda tomoshabin bo‘lish xavfi mavjudligi;
   
4. 
   har bir guruhda albatta a‘lochilar bo‘lishi,kichik guruh tarkibi aralash holda bo‘lgani (qizlar,yigitlar) ma‘qul.
   

14. Darsni savollar va suhbat asosida olib borish metodining afzalliklarini ko‘rsating.

1. 
   darsda qo‘yilgan maqsadni amalga oshirishni bevosita nazorat qilish imkoning kattaligi;
   
2. 
   turli savollar orqali darsda talabalarning faol qatnashishni ta‘minlash;
   
3. 
   boshqa barcha metodlar bilan birga qo‘llanilish mumkinligi;
   
4. 
   tadqiqot xarakteridagi seminarlarda unumli foydalanish zaruriyati.
   

6-mavzu: GURUHLARNI JUFTLIK VA KICHIK GURUHLARGA BO‘LIB DARS O‘TISH METODI

Mavzuni o‘rgani bo‘yicha topshiriqlar
1. Iqtisodiy fanlarni o‘rganishda talabalarni darsga faol qatnashishlarini ta‘minlovchi hamda boshqa metodlar bilan birgalikda qo‘llash, talabalarni bir-birlariga ta‘sir ko‘rsatish imkoni keng metodlardan biri guruhlarni juftlik va kichik guruhlarga bo‘lib dars o‘tish metodidir.

Bu metod o‘zaro hamkorlik, bevosita bir-biriga ta‘sir ko‘rsatish, axborotlarni guruh bo‘lib birgalikda ishlashga qaratilganligi bilan ajralib turadi.

Bu uslubda mas'uliyat talabalar zimmasiga yuklanib, ular faolligini oshirishga qaratilgan. Shu bilan birga quyidagi vazifalarni bajaradi.

Kichik guruhlarga bo‘lib dars o‘tishning asosiy vazifalari

1. 
   o‘quvchi-talabalarni hamkorlikda ishlashga, bilish jarayonini faollashtirishga, ularda kommunikabellik, kirishimlilik, boshqalarning fikrini eshitishni o‘rgatadi;
   

2) berilgan topshiriqni birgalikda bajarish jarayonida o‘rtoqlari tomonidan bildirilgan fikrlarni muhokama qilishga moyillik paydo bo‘ladi;







3) savollarni aniq shakllantirishni, beradigan javoblarni asoslab berishni o‘rganadilar.







4)Ta’lim oluvchining potensial imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishga yordam beradi. Bilmaganlarini bir-birlaridan so‘rab o‘rganish imkoniyati yaratiladi. Ta’lim oluvchilar bilimini o‘zaro hamkorlikda boyishini ta’minlaydi.






5)Tortinchoq talabalar o‘z bilimlari, mahoratlarini namoyon qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.








6)Qobiliyatli, iqtidorli o‘quvchi-talabalar o‘z qobiliyatlarini namoyish qilish, boshqalarga yordam berish, ularga o‘rgatishlari va ulardan ham nimanidir o‘rganishlari mumkin.

.

7) Kichik guruhlarda ishlash har bir o‘quvchi-talabaga, o‘zini guruhning bir bo‘lagi sifatida his qilish, bir-birlarining muvaffaqiyatlarini ko‘rsatishga o‘rganadilar.

Topshiriq: kicnik guruhlarga bo‘lib dars metodi boshqa metodlardan qaysi jihatlari bilan ajralib turadi? uning afzalliklari va kamchiliklarini ko‘rsata olasizmi?

2. «Sаnоаt mаhsulоti ishlаb chiqаrish tаnnаrxining tаhlili» mаvzusidа guruhlаrni kichik guruhlаrgа bo‘lib, «birgalkda o‘qiymiz», «bumеrаng», «аjurli аrrа», «zig-zаg» usulidа dаrsni tаshkil etish:

Mаqsаdimiz o‘quvchi-tаlаbаlаr shu mаvzuni mustаqil rаvishdа chuqur o‘rgаnishsin. Buning uchun biz аytаylik, А.V. Vаhоbоv, А. T. Ibrоhimоv, N.F. Ishоnqulоvlаrning «Mоliyaviy vа bоshqаruv tаhlili» kitоbidаn 164-bеtdаn 173-bеtgаchа, ya‘ni 9.1 pаrаgrаfdаn 9.5 pаrаgrаfgаchа, ya‘ni 9.1, 9.2, 9.3, 9.4 pаrаrаflаrni o‘rgаnishimiz kеrаk.

Biz guruhni 5 tааsоsiy kichik guruhgа bo‘ldik, dеylik. Shu guruh а’zоlаridаn bittаdаn o‘quvchi-tаlаbа qаtnаshgаn 5tа ekspеrt guruhi tаshkil etilаdi.

Ekspеrt guruhi а’zоlаrigа tоpshiriqlаr bеrilаdi. Birinchi yoki «А» nоmеrli o‘quvchi-tаlаbаlаr uchun tоpshiriq bittа 9.1 pаrаgrаfni, ya‘ni 164-165 bеtlаrni o‘rgаnish. Buning uchun o‘qituvchi shu bеtlаrdа bаyon qilingаn mаsаlаlаr bo‘yichа o‘zi qo‘shimchаахbоrоt mаtеriаllаri bеrishi mumkin yoki tа’lim оluvchilаrni o‘zlаrigа qo‘shimchа tоpshiriq sifаtidа shu mаtеriаllаrni tоpishni аvvаl vаzifа qilib bеrgаn bo‘lishi mumkin.

2-ekspеrt guruhigа 166-167 bеtlаrni o‘rgаnishni, 3-ekspеrt guruhigа 168-169 bеtlаrni, 4-ekspеrt guruhigа 169-170-bеtlаrni, 5-ekspеrt guruhigа 171-172-bеtlаrni o‘rgаnishni tоpshirаmiz. Ekspеrt guruhlаri birgаlikdа shu bеtlаrni hаmdа shu o‘rgаnilаyotgаn mаsаlаgа tеgishli bo‘lgаn qo‘shimchа mа’lumоtlаrni o‘rgаnib, so‘ngrа «o‘z аsоsiy guruhlаri»gа qаytаdilаr vа hаr bir ekspеrt o‘zi o‘rgаngаn mаtеriаlni guruhning bоshqаа’zоlаrigа o‘rgаtаdilаr. Nаtijаdа hаr bir kichik guruh а’zоsi 164 bеtdаn 173 bеtgаchа bo‘lgаn mаtеriаlni o‘zlаshtirаdi. Tаqdimоt tаyyorlаshаdi.

Hаr bir kichik guruhdаn vаkil o‘zlаri bаjаrgаn ish, tаkdimоtini guruh оldidа gаpirib bеrishаdi.

1.O‘qitish jаrаyonigа bu tаrzdа yondаshilgаni o‘quvchilаrning hаmkоrlikdа ishlаshigа vа qisqа vаqt ichidа kаttа hаjmdаgi ахbоrоtlаrni o‘zlаshtirish-lаrigа imkоn yarаtilаdi.

2. U yoki bu fаоliyatni dаrsdааmаlgаоshirish uchun o‘quvchilаrgа bоshlаnғich ахbоrоtlаrni uzаtish zаrurаti tuғilsа, mа’ruzа o‘rnini bоsаоlаdigаn instrumеntаriy hisоblаnаdi.²⁴

3. O‘qituvchi murаkkаb mаzmknli mаvzulаr bo‘yichа o‘quvchilаrni tаyyorlаsh uchun оldindаn ulаrning hаr birigа mo‘ljаllаngаn аlоhidа pаkеt tаyyorlаydi. Undа dаrslikdаn, qo‘shimchа tаrzdа gаzеtа, jurnаl mаqоlаlаridаn mаtеriаllаr bo‘lishi kеrаk. YOki buni o‘quvchilаrgа tоpshirish, ya‘ni ulаrning o‘zlаri shu mаvzu bo‘yichа zаrur ахbоrоtlаr to‘plаshi kеrаk. Bu ulаrni ахbоrоt to‘plаsh, ulаrdаn zаrurlаrini аjrаtib оlishgа hаm o‘rgаtаdi.

4. Hаr bir o‘quvchi 2 guruh tаrkibidа ishtirоk etаdi: dаstlаb «o‘z guruhi» (birlаmchi guruh) kеyin esа «ekspеrt» guruhigа birlаshib, o‘quv elеmеntlаrini mustаqil o‘rgаnishаdi. Ekspеrt guruhini tеzdа tаshkil etish uchun o‘quvchilаr оlgаn ахbоrоtlаrini bir mаvzugаоid mаtеriаllаr bilаn bоyitgаn hоldа o‘rgаnishаdi. Buni аlоhidааjrаtаdigаn bеlgi qo‘yilgаni mа’qul.

5. Hаr bir guruhdа 3tаdаn 5 tаgаchа (guruhdаgi o‘quvchilаr sоnigа qаrаb) bo‘lishi mumkin. Hаr bir o‘quvchi «o‘z guruhi»ni qаytа uchrаshuv jоyini аniqlаb оlishi kеrаk.

6. O‘quvchilаr ekspеrt guruhlаridа o‘zlаrigа bеrilgаn tоpshiriqni birgа-likdа bаjаrishаdi. O‘quv mаtеriаllаri bo‘yichа «ekspеrt» bo‘lish uchun o‘kuvchilаrdа vаqt еtаrli bo‘lishi kеrаk. Аgаr mаtеriаllаr murаkkаb, ko‘p bo‘lsа, bir dаrsni to‘liq tаlаb qilishi mumkin.

7. O‘quvchilаrgа o‘zlаrigа bеrilgаn tоpshiriq bo‘yichа:

- pаkеtdаgi аjrаtilgаn mаtеriаllаrni qunt bilаn o‘rgаnish vа muhоkаmа qilish;

- bir-biridаn so‘rаsh, bu mаtеriаllаrni hаr biri tushunib оlishigа ishоnch hоsil qilish;

- o‘z «guruhi»dаgilаrni o‘qitish zаrurligini hisоbgаоlib, o‘rgаnilаyotgаn mаvzu bo‘lаgini diqqаt-e’tibоr bilаn o‘rgаnish.

O‘quvchilаr «ekspеrt» guruhidа bеrilgаn tоpshiriqni bаjаrib, ya‘ni o‘zlаri yiqqаn yoki o‘qituvchi tоmоnidаn bеrilgаn mаtеriаllаrni o‘rgаnib bo‘lgаch, «o‘z guruh»lаrigа qаytishаdi. Bu guruhdа hаr bir tаlаbа «ekspеrt» guruhidа qаtnаshib o‘rgаngаnlаrini bоshqаlаrgа o‘rgаtаdi.

Kichik guruhlаrgа bo‘lib dаrs o‘tishning bundаy usuli hоzirchа bizdа nihоyatdа kаm qo‘llаnilаdi. Sаbаbi, bundаy tаrzdа dаrsni tаshkil etish:

Birinchidаn hаr bir kichik guruhni ishlаshi uchun qo‘shimchахоnа bo‘lishini zаrur qilib qo‘yadi. Ikkinchidаn, o‘quvchi-tаlаbаlаrni bilimlаri, iqtidоr-lаri bir-birigа yaqin bo‘lishini tаlаb qilаdi. Uchinchidаn, o‘qituvchidаn, dаrs jаrаyonini bundаy tаshkil etish ko‘p mеhnаt, vаqt tаlаb qilаdi. To‘rtinchidаn, qаnchаlik tаyyorgаrlik ko‘rilmаsin, nаtijаning sаmаrаsi pаst bo‘lib qоlish хаvfi yuqori.

Topshiriq:Bildirilgan fikrlarga qanday qaraysiz? Kichik guruhga shunday topshiriq va uni bajarish uchun zarur materiallar tayyorlay olasizmi? Urinb ko‘ring.

3. 
   Quyida kichik guruh a‘zolarining majburiyatlari keltirilgan.
   

Kichik guruh a’zolarining majburiyatlari:

Kichik guruhning har bir a’zosi:

o‘rtoqlarining fikrini diqqat bilan eshitishi;

 guruh ishida faol qatnashishi va hamkorlikda ishlashdan bo‘yin tortmasligi kerak;

zarurat bo‘lganda yordam so‘rashi;

undan yordam so‘rashganda, boshqalarga o‘z yordamini berishi;

guruh ishining natijalarini baholashda ishtirok etishi;

 o‘zining rolini yaxshi tushunishi va bajarishi;

 topshiriqni bajarishda, aniq vazifalarini bilishi kerak.

Darsda o‘qituvchi shu metodni qo‘llar ekan. albatta u bilan talabalarni tanishtiradi.

Topshiriq: Buning sababi nimada deb o‘ylaysiz?
Charxpalak

4. Bunda tayyorlangan vazifa, topshiriqlar guruhlarga tarqatiladi. U quyidagicha bo‘lsin.

Kartochkalar kichik guruhlarga tarqatiladi, savolga javob yozish uchun vaqttugagach, ular almashtiriladi. Bu jarayon harbir kichik guruh barcha kartochkadagi savollarga javob berguncha davov etadi. So‘ngra guruhlarning javoblari muhokama qilinadi. G‘olib kichik guruh aniqlanadi. Topshiriq: Kichik guruhlarda ishlash uchun mutaxassislk fanidan topshiriq tayyorlang. Uni qo‘llab dars o‘tishga tayyorlaning. “Zinama-zina”. “Stol ustida ruchka”, “3x5” va boshqa usullarni “Charxpalak”dan farqlarini ko‘rsating.

4. Mаvzuni kichik guruhlаrdа (mоzаikа mоdеli) muhоkаmа qilishgа qаrаtilgаn seminar (amaliy) mаshg‘ulоtining nаmunаviy tехnоlоgik хаritаsi

Faoliyat bоs-qichlаri vaqti		Fаоliyat mаzmuni
		Ta‘lim beruvchi		Tа’lim оluvchilаr
Mavzu bo‘yicha dars o‘tishga tayyor-lanish	Mavzu bo‘yicha kichik guruhlаr ishlаshi uchun tоpshi-riqlаr tаyyorlаydi. Ulаrni bаjаrish uchun zаrur bo‘lgаn qo‘shimchа аdаbiyotlаr, qаbul qilingаn qоnun, mе’yoriy hujjаtlаr tаyyorlаydi yoki buning uchun tа’lim оluvchi-lаrni jаlb etаdi. Kichik guruh, ekspеrtlаr guruhi tоpshi- riqni bаjаrishi uchun qo‘shimchа хоnаlаrni tаyyorlаydi. Mаsаlаn, bеrilgаn tоpshiriq kitоbni 5 vаrаg‘i, ya‘ni 10 sаhifаsini qаmrаb оlgаn, birgаlikdа o‘qish, o‘rgаnish mo‘ljаllаngаn bo‘lsа, 5 tа kichik guruh tаshkil etilаdi vа qo‘shimchа yanа 4 хоnа bo‘lishi kеrаk. Tоpshirikni bаjаrish uchun аniq vаqt sаrfini o‘rgаnib, rеаl mе’yorini bеlgilаydi. Hаr bir qаtnаshchi vа butun guruhning nаtijаlаrini bаhоlаsh mеzоnlаrini ishlаb chiqаdi.			Seminarga tayyorlanishadi.
1-bоsqich. Tayyorgarlik ko‘rish bosqichi.
1-bоsqich. Kirish (10 dаqiqа atrofida)	1.1. YAngi mаvzuni o‘tgаn mаvzu bilаn bоg‘lаy-di. YAngi mаvzu bo‘yichа tоpshiriqning mаqsа-di, mаzmuni, bаjаrish shаrtlаrini tushunti-rаdi. 1.2. Guruхni kichik guruhlаrgа bo‘lаdi. Guruh sаrdоri аniqlаnаdi. Hаr bir ki-chik guruh qаtnаshchilаridаn ekspеrtlаr guruhi tаshkil etilаdi. Ulаr bаjаrishi lоzim bo‘lgаn tоpshiriqlаr tushuntirilаdi.			Tinglаydilаr, yozаdilаr. Sаvоl bеrаdilаr Tаnishаdilаr.Tinglаydilаr. Guruhlаrni shаkl-lаntirаdilаr.
	2. Axborot bilan ta‘minlash
	2.1. Аgаr kichik guruh а’zоlаri 5 tа bo‘lsа, ekspеrtlаr guruhi hаm 5tа bo‘lаdi. Tоpshiriq vа tаrqаtmа mаtеriаllаr tаrqаtilаdi. Guruhlаrdа hаmkоrlik-dаgi fаоliyatni tаqdim etish shаklini mа’-lum qilаdi. Kichik guruhlаr tоpshiriqni оlib, ekspеrtlаrgа tаqsimlаb bеrаdilаr. Tоpshiriqlаrni bаjаrishgа o‘tilаdi. Ekspеrtlаr guruhi tоpshiriqlаrni оlib, o‘zlаri uchun аjrаtilgаn хоnаlаrdа tоpshirikni bаjаrishgа kirishаdilаr.			2.1. Sаvоllаr bеrаdilаr, аniq-lаshtirаdilаr 2.2. 1-ekspеrt guruhi 1,2 sаhifаni; 2-ekspеrt guruhi 3,4 sаhifаni; 3-ekspеrt guruhi 5,6-sаhifаni; 4-ekspеrt gu-ruhi 7,8-sаhifаni; 5-ekspеrt guruhi 9,10-sаhifаni o‘qiydilаr.
2.Аsоsiy bоsqich. (55-60 mi-nut)	3. Guruhdа topshiriq ustida ishlash
	2.2. Hаr bir ekspеrt guruhi 2 bеtdаn o‘z tоpshirig‘ni оlgаnini tеkshirаdi. 2.3. Ekspеrtlаr guruhi ishlаyotgаn хоnаlаrdа ulаrni tоpshiriqni bаjаrishini о’quv mаtеriаlini mаntiqiy yoritib bеrishini, uni bаyon etish yo‘li, iqtisоdiy mа’lumоtlаr qаy tаrzdа bеrilishigа diqqаt qаrаtishlаrigа e’tibоr bеrib kuzаtib chiqаdi. Mаslаhаtlаr bеrаdi. 2.4.Ekspеrtlаr guruhi o‘z guruhlаrigа qаytgаch, ulаrni tоpshiriqni аsоsiy guruhdа bаjаrilishi uchun qo‘shimchа хоnаlаrdа ishlаshgа tаklif etаdi. 2.5. Kichik guruhlаrdа o‘quvchi-tаlаbа-lаr qаndаy ishlаyotgаnlаrini kuzаtаdi. Nimаlаrgа diqqаt qаrаtishlаri lо-zimligini ko‘rsаtаdi. Kichik guruh sаrdоrlаridаn tаqdimоtgа tаyyorlа-nishni so‘rаyli. Vаqt tugаgаch bаrchа kichik guruhlаrni аsоsiy dаrs o‘tilа-yotgаn хоnаgа tаklif etаdi.		2.1. Sаvоllаr bеrаdi-lаr, аniqlаshtirаdilаr 2.2. 1-ekspеrt guruhi 1,2 sаhifаni; 2-ekspеrt guruhi 3,4 sаhifаni; 3-ekspеrt guruhi 5,6-sаhifаni; 4-ekspеrt guruhi 7,8-sаhifаni; 5-ekspеrt guruhi 9,10-sаhifаni o‘qiydilаr. Mаslаhаtlаshib, mаvzu bo‘yichа o‘shimchа mа’lu-mоtlаrni qo‘shаdilаr. Hаr bir ekspеrt o‘z guru-higа nimаlаrni o‘rgа-tishini kеlishib оlаdi-lаr vа o‘zlаrining аsо-siy guruhlаrigа qаytа-dilаr. 2.4. Espеrtlаrning hаr biri o‘z guruhigа o‘zi o‘rgаngаn mаtеriаlini o‘rgаtаdi. Kichik guruh-ning hаr bir а’zоsi 10 sаhifаdаgi vа ungа qo‘-shimchа yangi bоshqа mа’lumоtlаrni o‘zlаsh-tirаdi.
	4. Kichik guruhlar ish natijasini muhokama qilish va baholash
	2.6.Bаjаrilgаn ish nаtijаlаri to‘risidа mа’lumоt bеrish uchun guruh vаkillаrini tаyinlаydi. Bаhоlаsh mеzоn vа ko‘rsаtkichlаrini eslаtаdi. 2.7. Kichik guruhlar ish natijasini muhokama qilish va baholashda qatnashganlarning fikrlarini tinglaydi.		2.6. Guruh ishning umu-miy nаtijаsini tаqdimоtgа tаyyorlаshadi vа tаqdi-mоt qilishаdi. U аvvаl e’lоn qilingаn shаkl-dа, оg‘zаki yoki ko‘rgаz-mаli bo‘lishi mumkin.
3- yakuniy bоsqich (10 dаqiqа atrofida)	Sеminаrni yakunlаsh: Guruhlаr ishini tаhlil qilаdi, tоpshiriq bаjаrilishini yakun-laydi, erishilgаn mаqsаd to‘g‘risidа хulо-sаlаr chiqаrаdi. Sеminаr mаshg‘ulоti mаv-zusi mаzmuni bo‘yichа yakun yasаydi; Muhоkаmа jаrаyonidа bildirilgаn fikrlаr, sаvоllаrgа bеrilgаn jаvоblаrga umumiy хulоsа beradi, Kichik guruh qаtnаshchilаrini indivi-duаl vа jаmоаviy fаоlligini bаhоlаydi; kеlgusidа nimаlаrgа diqqаt qаrаtish, qаysi yo‘nа-lishdа izlаnishni davom ettirish lоzimligini ko‘rsаtаdi. kеyingi sеminаr mаshg‘ulоti o‘tkаzish bo‘yichа tоpshiriqlаr bеrаdi.		Sаvоllаr bеrаdilаr, bаhоlаr bilаn tаnishаdilаr. Vаzifаni yozib оlаdilаr.

Topshiriq: Mozaika yoki kooperativ modelni qo‘llash nazarda tutilgan mutaxassisligingiz bo‘yicha fan mavzusida (ixtiyoriy) texnologik xarita ishlab chiqing.

5. Global inqiroz ta‘sirida xorijiy mamlakatlarda 2009 yildan boshlab ishlab chiqarish keskin pasaydi va buning oqibatida soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar ham kamayib budjet taqchilligining o‘sishi kuzatildi.

Xorijiy mamlakatlarda 2015 yili ham budjet taqchilligini kamaytirishga oid chora-tadbirlar natija bermadi va u ayni paytga qadar YaIMga nisbatan yuqoriligicha qolmoqda (AQSH – 3.2%, Yaponiya – 5.1%, Angliya 3.9%, Ispaniya – 4.3%, Braziliya - - 6.4% va hk.). Ma‘lunotlardan ko‘rinadiki, hatto 2015 yilda ham [orijiy mamlakatlarda budjet taqchilligi batamom bartaraf etilmagan. Bizning nazarimizda, ushbu makroiqtisodiy muammo ham dunyo iqtisodiyotida uzoq yillar saqlanib qoladigan asosiy va jiddiy muammolardan biridir. Ma‘lumki, xalqaro amaliyotga muvofiqbugjet taqchilligimiqdori YaIMning 3 foizidan oshib ketmasligi kerak. Agar u 3 foizdan oshib ketsa, mamlakat iqtisodiyoti izdan chiqa boshlaydi. Shu sababkli, har bir davlat uni kamaytirish borasida oqilona siyosat yuritishi lozim. Xususan, soliq imtiyozlarini ko‘paytirish, investiwiyalar hajmini oshirish orqali ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishni kengaytirib borish maqsadga muvofiqdir.

(Manba: Shomurodov R. Global inqiroz : muammolar va tendensiyalar. // Moliya, 2017y., №1, 139-bet.)

Topshiriq: 1. Matnda qo‘yilgan muammoni.uni kelib chiqish sabablari, muallifning taklifini aniqlang. Muammoni yecnish bo‘yicha muallif fikridan farqlanuvchi o‘z taklifingizni bering. Uni quyidagi javob varaqasida aks ettiring.

1-kichik guruhning javob varaqasi

Qo‘yilgan mu-ammo	Muammoning kelib chiqish sabablari	Mummoni yechish uchun muallif tomo-nidan bildirilgan fikr	O‘quvchi-talaba- ning fikri
1	2	3	4

2. Siz o‘z mutaxassislik faningizdan muammoni yechishga qaratilgan matn tanlang. Kichik guruhlar uchun topshiriq va javob varaqasi, baholash jadvali tayyorlang.

Takrorlash va munozara uchun savollar:
1. Juftlik va kichik guruhlarga bo‘linib, dars o‘tish qaysi jihatlari bilan boshqa metodlardan ajralib turadi? 2. Talabalarning samarali ishlashi uchun kichik guruhlarda qanday qoidalarga amal qilish kerak?

3. Kichik guruhlarda ishlash talabalarga nimalarni o‘rgatadi? 4. Kichik guruhlarga bo‘linib, dars o‘tishning asosiy fazalari va ularning mazmunini aytib bera olasizmi? 5. Sizningcha, kichik guruhlarga bo‘lib dars o‘tishning qaysi modellarini qo‘llash imkoniyati katta?

Testlar

1. Hamma talabalar ham darsga faol qatnashmasligi mumkin, lekin ularning qaysi biri ekanligini aniqlash qiyin, dars o‘tish metodini ko‘rsating.

1. 
   savol-javob;
   
2. 
   tadqiqot;
   
3. 
   munozara;
   
4. 
   kichik guruhlarga bo‘linib dars o‘tish.
   

2. Kichik guruhlarga bo‘lib dars o‘tish metodining asosiy xususiyati.

1. 
   iqtisodiy hamkorlik, bevosita bir-biriga ta‘sir ko‘rsatish, axborotlarni guruh bo‘lib birgalikda ishlash
   
2. 
   talabalarning birgalikda ishlashi
   
3. 
   uyga berilgan topshiriqni bajarish
   
4. 
   masala, mashqlar yechish imkoniyati kengligi
   

3. Darsni kichik guruhlarga bo‘lib o‘tish qanday bosqichlarni o‘z ichiga oladi?

1. 
   4 bosqich. topshiriklar tayyorlash; topshiriqlar ustida ishlash; natijasini muhokama qilish; baholash
   
2. 
   4 bosqich. guruhni kichik guruhlarga bo‘lish;topshiriklar tayyorlash; topshiriqlar ustida ishlash; baholash
   
3. 
   4 bosqich. Tayyorgarlik ko‘rish; axborot bilan ta‘minlash; topshiriq ustida ishlash; kichik guruhlar ish natijasini muhokama qilish
   
4. 
   talabalarning birgalikda ishlashi
   

4. Kichik guruhlarda barcha o‘quvchi talabalarning faol qatnashishini qanday ta‘minlash mumkin?

1. 
   kichik guruh a‘zolarining individual hamda guruhiy baholashni ishlab chiqish orqali
   
2. 
   o‘qituvchining kichik guruhlarni topshiriqni qanday bajarayotganini nazorat qilish orqali
   
3. 
   alohida ekspert guruhi tashkil etib, ularga o‘quvchi-talabalarni nazorat qilishni topshirish orqali
   
4. 
   “case study” metodi bilan
   

5.Boshqalarni o‘qitgan, o‘rgatganlarimizni qay darajada xotirada saqlab qolamiz?

a. 90%; b.100 %; c. 85 %; d. 75%.

6.Quyidagilardan qaysi biri kichik guruh modellariga kirmaydi?

a. vaqtinchalik kichik guruh modeli;

b. mozaika yoki koopera-tiv kichik guruh modeli

c. Juftlik, ikki kishidan iborat kichik guruh

d. talabalar soni ixtiyoriy bo‘lgan kichik guruh

7. Kooperativ (mozaika, bumerang, zig-zag kabilar) kichik guruhlarga bo‘-linib dars o‘tishning tashkiliy shakli boshqa modellardan qaysi jihati bilan farqlanadi?

a.asosiy kichik guruh a‘zola-ridan ekspertlar guruhi tash-kil etish va muvofiq ravish-da topshiriqni bajarilishi bilan;

b. kichik guruhlarga sardor tayinlash bilan

c. kichik guruhlarga hamkorlikda ishlashni tashkil etish bilan

d. Boshqa kichik guruhlarda ishlash bilan farqi yo‘q.

8.Quyidagilardan qaysi biri kichik guruhlarga bo‘linib, dars o‘tishning afzalliklariga kirmatdi?

a. hamma talabalar ham darsga faol katnashmasligi mumkin; b. muammoni, mavzuni, savollarni muhokama qilishda talabalarning mustaqilligi; c. mustaqil olingan natija yaxshi o‘zlashtiriladi va uzoq vaqt yodda qoladi; d. hamkorlikda ishlash imkoniyati mavjudligi

9. Hamma talabalar ham darsga faol qatnashmasligi mumkin, lekin ularning qaysi biri ekanligini aniqlash qiyin, dars o‘tish metodini ko‘rsating.

1. 
   savol-javob;
   
2. 
   tadqiqot;
   
3. 
   munozara;
   
4. 
   kichik guruhlarga bo‘linib dars o‘tish.
   

10. Eng kichik guruh-juftlikka bo‘lib dars o‘tishga mos keluvchi mashqlar guruhiga nimalar kiradi?

1. 
   hayotda yuz bergan hodisalarni, jarayonlarni nazariy jihatdan tushuntirib berishga qaratilgan mashqlar ;
   

b. ta‘kidlangan fikrga nisbatan o‘z nuqtai nazarini bildirish va uni asoslab berishni talab qiluvchi mashqlar; c. berilgan topshiriqni mushohada qilib, xulosa chiqarishga yo‘naltiruvchi mashqlar; d. boshqalarni o‘rgatish uchun takrorlash mashqlari.

11. Kichik guruhlarga bo‘lib dars o‘tish samarali bo‘lishi uchun qaysi qoidalarga amal qilish zarur?

1. 
   dars materialini o‘zlashtirish jarayonida talabalar jamoa bo‘lib ishlashi kerak;
   
2. 
   har bir guruhda albatta a‘lochilar bo‘lishi, kichik guruh tarkibi aralash holda bo‘lgani (qizlar, yigitlar) ma‘qul;
   
3. 
   butun guruh va alohida talabani taqdirlash tizimi ko‘zda tutilgan bo‘lishi lozim;
   
4. 
   vaqt jihatdan aniq belgilangan bo‘lishi kerak.
   

7-mavzu.IQTISODIY FANLARNI O‘RGANISHDA MODELLASHTI-RUVChI AMALIY O‘YINLAR VA TADQIQOT METODI

Modellashtiruvchi o‘yinlar: shartli ravishda imitatsion, amaliy, rol ijrosiga asoslangan o‘yinlarga bo‘linadi.

Imitatsion o‘yinlarda biron-bir tashkilot, muassasa, korxona faoliyati andoza qilinadi. Voqyealar kishilarning biror faoliyati(biznes rejasini muhokama qilish, ish majlislari) andoza qilib olinishi mumkin.

Amaliy(operatsion) o‘yinlar. Bunday o‘yinlarda aniq o‘ziga xos voqyea-hodisa, faoliyat, operatsiyaning bajarilishi mashq qilinadi. Amaliy o‘yinlar ish jarayoniga xos ravishda modellashtiriladi.

Rol ijro etish o‘yinlari. Unda aniq shaxsning xulqi, xatti-harakati va majburiyatlarining bajarilish takiasi mashq qilinadi.

Iqtisodiy fanlarda imitatsion o‘yinlarni qo‘’llash imkoni katta.

Ouyida imitatsion o‘yin ssenariysi berlgan. Uni o‘qing.

«MATBUOT KONFERENSIYASI» o‘tkazish (Imitatsion o’yin ssenariysi) Bu metod asosida dars o‘tish uchun guruhni «muxbirlar» va «mas'ul xodimlar (davlat, fan arboblari)» ga bo‘linadi, yoki uchga «muxbirlar» «mas'ul xodimlar» ularni savoli va javoblarini baholovchi «ekspert guruh»larga bo‘lish mumkin. Barcha talabalarga mavzuni atroflicha o‘rganish, matbuotda e’lon qilingan yangi qanday qonun yoki farmonlarga ahamiyat berib, darsga tayyorlanib kelish vazifasi topshi- riladi. Amaliy mashg‘ulot(seminar)da guruh talabalari uchga bo‘linadi: 1. «Muxbirlar». 2. «Davlat» va «fan arboblari», «mas'ul xodimlar». 3. Ekspertlar guruhi. Birinchi, «Muxbirlar» guruhiga mavzuni chuqur o‘rganib, real hayotda ular bo‘yicha qanday muammolar borligini aniqlab, shular asosida savol tayyorlab kelish topshiriladi. Savol tariqasida o‘zlari tayyorlagan eng yaxshilarini berishlari lozimligi, chunki ekspertlar eng yaxshi savolni tanlab, ko‘rsatishlarini uqtiriladi. Ikkinchi, «davlat, fan arboblari», «mas'ul xodimlar» guruhi ham darsga muxbirlardan kam bo‘lmagan darajada tayyorlanib kelishlari lozim. Ekspertlar eng yaxshi javobni ham alohida ko‘rsatishlari ta’kidlanadi. Uchinchi, «ekspertlar» guruhi darsga nihoyatda puxta tayyorlanishlari zarur. Chunki ular (3 yoki 5 kishi) «muxbir»lar, «davlat, fan arboblari», «mas'ul xodimlar»ni savol-javoblarini baholashadi. Ularni savol va javoblarini naqadar to‘g‘ri baholaganlari guruh talabalari o‘rtasida muhokama qilinadi. Har bir savol va javob baholash jadvali asosida baholashadi, har bir talabaning individual va guruh balini e’lon qilishadi. O‘qituvchi darsni borishini kuzatib, «ekspert»lar faoliyatiga talabalar o‘z fikrlarini bildirgach, ularni baholaydi. G‘olib talaba va jamoani e’lon qiladi. Darsga yakun yasaydi

Topshiriq: o‘z mutaxassislik faningizdan modellshtiruvchi o‘yin ssenariysini yozing.

2. Insonlarning iqtisodiy fikrlash tarzi

Iqtisodiy fikrlash tarzi 1. Odamlar tanlaydilar. Hamma kim bo‘lishi, nima ish qilishi, qaerda yashashidan qat‘iy nazar cheklanganlik muammosiga duch keladi. Shuning uchun tanlash va qaror qabul qilishga majbur. 2. Tanlov xarajatlar bilan bog‘liq. Odamlar muqobil variantlar orasidan eng yuqori naf keltiradigan yoki eng kam xarajat talab qiladigan variantlarni tanlashadi. 3. Rag‘batlantirish(stimullar)ga qanday tarzda e’tibor qilishlari, qanday munosabatda bo‘lishlarini oldindan aytish mumkin. Stimullar turli-tuman, jumladan pul shaklida yoki jismoniy qoniqish tarzida ham bo‘lishi mumkin. 4. Iqtisodiy tizimlar yaratiladi. U o‘z navbatida individual tanlov stimullariga ta‘sir ko‘rsatadi. Har doim biron bir kishi u yoki bu muqobil variantni cheklovchi, u yoki bu tanlovni afzal ko‘rar ekan, yoki qo‘shimcha muqobil variantni hosil qilar ekan, boshqalar uchun stimul o‘zgaradi. Har safar qonun yoki tartib o‘zgarganda muqobil variantlar cheklanadi yoki stimullar o‘zgaradi. 5. Ixtiyoriy ayirboshlashda qatnashganlar doimo yutishadi. Har safar ikki va undan ortiq kishi ayirboshlashni amalga oshirar ekan, har bir kishi o‘zi uchun kamroq qadrlanadigan yoki unchalik zarur bo‘lmagan narsani qadrlanadigan, zarur narsaga almashtiradi. Natijada ayirboshlash har ikki tomon uchun qo‘shimcha qadr-qimmat yaratadi. Shunday tarzda butun iqtisodiyotda ham ayirboshlash har ikki tomon uchun manfaatli bo‘ladi 6. Tanlov kelajakda namoyon bo‘ladigan ma‘lum bir oqibatga olib keladi. Tanlash natijasida ko‘zlangan maqsadga yetish mumkin. Lekin kelajakda u qanday oqibatga olib keladi, buni baholash qiyin. Shuning uchun juda ko‘p qarorlar tavakkal bo‘lib, ularda ma‘lum darajada xatar mujassamlangan. Shuning uchun ham tanlash risk qilishdir.

Savol: Nimа sаbаbdаn biz birоn tаklif vа tаvsiya bеrаr ekаnmiz, оdаmlаrning ungа qаndаy rеаktsiya qilishlаrini оldindаn аytishimiz mumkinligi sаbаbi nimаdа? Аynаn оdаmlаr biz kutgаnimizdеk хаrаkаt qilishlаrigа nimа undаydi? Bu еrdа qаndаy qоunlаr аmаl kilаdi? Biz nimаgа аsоslаnib tаklif, tаvsiya ishlаb chiqаmiz? Fikringizni аyting vа аsоslаng.
3. Darsni tadqiqot metodi asosida tashkil etishning asosiy usullsri quyidagilar:

Tadqiqot metodining usullari

• 
  Tadqiqot meto-dini modellashti-ruvchi, imitatsion o‘yin orqali qo’llash;
  

• 
  Jadval ma’lumot-lari, grafik, chizma, diagrammalar tahlili tarzida tashkil etish
  

• 
  Ma’lumotlar, da-
  

lillarto’plash, hisob-ki- tobtahlili, xulosachi- qarishgayo’naltirilgantadqiqoto'tkazish

Topshiriq: Muammo tanlang, uni yuqorida ko‘satilgan usullar bo‘yicha topshiriqqa aylantiring.
Takrorlash va munozara uchun savollar:
1. Dars o‘tish metodlari orasida modellashtiruvchi o‘yin metodi, sizningcha, qaysi jihatlari bilan ajralib turadi? 2. O‘yin asosida dars o‘tishda qanday maqsadlar ko‘zlanadi? 3. Modellashtiruvchi o‘yin shartli ravishda qanday shakllarga bo‘linadi? Ularni sizningcha, farqi bormi yoki yo‘q? 4. “Kartoshka bozori” o‘yini bilan tanishdingiz. Shunday yoki shunga o‘xshash o‘yin metodini qo‘llab dars o‘tkaza olasizmi? 5. Tanlov asosida o‘yin - dars o‘tishga qanday qaraysiz? Yoki uni darsdan tashqari vaqtda o‘tkazgan ma‘qulmi? 6. Metodning asosiy afzalliklari va kamchiliklarini aytib bera olasizmi? 7. Tadqiqot metodi dars o‘tish metodlari orasida, sizningcha, qanday o‘rin tutadi? 8. Tadqiqot metodi asosida dars o‘tishni tashkil qilishda qanday qoidalarga amal qilish kerak? 9. Odamlarning fikrlash tarzini o‘rganish nima sababdan zarur? Undagi bildirilgan fikrlarga biron nima qo‘shimcha qila olasizmi? 10. Siz tadqiqot metodini dars o‘tishda qanday qo‘llagan bo‘lar edingiz?

Testlar

1. Modellashtiruvchi o‘yin metodi bo‘yicha dars o‘tishda o‘qituvchining asosiy roli.

1. 
   talabalarni nazorat qilish
   
2. 
   o‘yinda qatnashish
   
3. 
   tarqatiladigan materiallar tayyorlash
   
4. 
   darsni tashkil etish
   

2. Modellashtiruvchi o‘yin asosida tashkil etilgan darsning asosiy bosqichlari.

1. 
   mo‘ljalga olish va maqsad qo‘yish; o‘yinni o‘tkazishga tayyorlanish; o‘yinni o‘tkazish; muhokama qilish
   
2. 
   mo‘ljalga olish va maqsad qo‘yish; o‘yinni o‘tkazish va baholash
   
3. 
   maqsad qo‘yish; o‘yinni o‘tkazish; muhokama qilish;mo‘ljalga olisho‘yinni o‘tkazishga tayyorlanish
   
4. 
   o‘yinni o‘tkazish va baholash
   

3. Modellashtiruvchi o‘yin metodini samarali qo‘llash uchun birinchi navbatda nima qilish zarur?

1. 
   harakatlarga ajratiladigan vaqtni aniq hisobga olib, o‘yinnining senariysini yozish zarur.
   
2. 
   o‘yinni o‘tkazish uchun mavzu tanlash
   
3. 
   o‘yinni o‘tkazishdan didaktik va tarbiyaviy maqsad qo‘yish kerak
   
4. 
   imitatsion o‘yinni, rolli o‘yinmi yoki boshqa o‘yinni aniqlashi zarur
   

4. Modellashtiruvchi o‘yin asosida o‘tkazilgan dars myhokamasi talabalarga:

a. o‘yin davomida bajarilgan ishlar, voqealarni umumlashtirishga, darsning asosiy mazmunini tahlil qilishga yordam berishi kerak; b. muhokamada barchani qatnashishini ta‘minlasj kerak; c. o‘yinni maqsadga muvofiq tashkil etishga yordam berishi kerak; d. uni o‘tkazish qoidalari va ularni talabalarga tushuntirishga yordam beradi.

5. Modellashtiruvchi o‘yin metodini qo‘llaganda qaysi bosqichga alohida diqqat qaratish zarur?

a. 4-bosqich. O‘yinni muhokama qilishga; b. 1-bosqich. Mo‘ljalga olishga; c. 2-bosqich. O‘yinni o‘tkazishga tayyorlanishga; d. 3-bosqich. O‘yinni o‘tkazishga

6. O‘quvchi, talabalar munozara orqali olgan axborotlarini necha foizini eslab xotirada tiklay oladilar?

1. 
   35%; b.50%; c. 45%; d. 40%.
   

7. Quyidagilardan qaysi biri tadqiqot metodining usullariga kirmaydi?

a. ochiq munozara; b.tadqiqot metodini modellashtiruvchi, imitatsion o‘yin orqali qo‘llash; c. jadval ma‘lumot-lari, grafik, chizma, diagrammalar tahlili tarzida tashkil etish; d. ma‘lumotlar, da lillar to‘plash, hisob-kitob tahlili, xulosa chiqarishga yo‘naltirilgan tadqiqot o‘tkazish.

8. Quyidagilardan qaysi biri tadqiqot metodining maqsadlariga kirmaydi?

a. ko‘p gapirmaslik, boshqalarni ham o‘z fikrini aytishiga imkon berishni o‘rgatish; b. mavzuning mazmunini o‘zlashtirish va ilmiy metodlardan foydalanishni o‘rganish; c. axborotlar, dalillar, ma‘lumotlar asosida tadqiqot o‘tkazish jarayonida qatnashish; d. talabalarni axborot to‘plash va uni ustida ishlash, xulosa chiqarib, baholashga o‘rgatish.
9.Tadqiqot uslubning boshqa metodlardan eng muhim farqi u:

a. o‘quvchi-talabalarni fikr yuritishi yuqori darajada bo‘lishi, bor intellektual qobiliyatlarini ishga solishni talab qiladi; b. o‘quvchi-talabalarni darsga faol qatnashishga undaydi; c. o‘quvchi-talabalarning javoblarini to‘g‘ri baholashni ta]minlaydi; d. tadqiqotni deduktiv yoki induktiv tarzda olib borish mumkinligl

10. Tadqiqotni amalga oshirish – bu . . .

a. ma‘lumotlar ustida ishlash, tahlil qilish, xulosa chiqarishdir; b. tadqiqot o‘tkazish rejasini tuzish; c. maqsadini belgilash va muvofiq ravishda vazifalarni aniqlash; d. qabul qilingan qonun, qoidalarni o‘rganish, zarur axborotni keraksiz ma‘lumotlardan ajratish.

11. Modellashtiruvchi o‘yin metodining alohida ajralib turuvchi jihati nimada?

1. 
   ta‘lim olishga qaratilgan va ma‘lum bir pedagogik natijani ko‘zlagan hamda turli o‘yinlar yordamida ta‘lim jarayonida muayyan maqsadni amalga oshirishga qaratilgan metod
   
2. 
   maqsadni o‘yinlar orqali amalga oshirish natijasida amaliyotga yaqinlashtirish va o‘quvchi-talabalar ongiga etkazish
   
3. 
   o‘yinlar yordamida ta‘lim jarayonida muayyan maqsadni amalga oshirishga, darsda barchani faol qatnashishini ta‘minlash
   
4. 
   maqsad qo‘yib, o‘yinni senariysini, batafsil yozib chiqish kerakligi
   

12. Modellashtiruvchi o‘yin metodini tashkil qilishdagi qiyinchiliklar nimalardan iborat?

a. *mavzuning mazmunini ifodalaydigan o‘yin tayyorlash qiyin,talabalarni b. doimo zarur darajada nazorat qilib turish qiyinligi ;

b. aniq, ma‘lum tushun-chalarini bilish, ma‘lum ko‘nikmalarga ega bo‘lishni talab qiladi; c. o‘qituvchi tomonidan o‘qitish jarayonini va o‘qitish muhitini yuqori darajada nazorat qilish, vaqtdan unumli foydalanish; d. aniq ilmiy bilimlarga tayanishni talab qilishi.

13. Modellashtiruvchi o‘yin metodining asosiy kamchiliklari …

1. 
   hamma talabalar ham darsga faol katnashmasligi mumkin;
   
2. 
   topshiriq bitta auditoriya-da muhokama qilinsa shovqin-suronning kuchayib ketishiga olib kelad; qo‘yilgan maqsad to‘la amalga oshmasligi mumkin; dars o‘tishning boshqa shakllariga qaraganda ko‘p vaqt talab qiladi.
   
3. 
   dars o‘tishning boshqa shakllariga qaraganda ko‘p vaqt, zarur vositalar talab qiladi;
   
4. 
   yaxshi tayyorlanmagan yoki so‘zga no‘noq talabalar dars jarayonida chetda tomoshabin bo‘lib qolishining xavfi borligi.
   

8-mavzu: IQTISODIY FANLARNI O‘RGANISHDA MUNOZARA VA «AQLIY HUJUM» METODINI QO‘LLASH

Mavzuni o‘rganish bo‘yicha topshiriqlar:

1. 
   Quyida “Aqliy hujum” metodini qo‘llash tarixidan lavha berilgan.
   

«Aqliy hujum»metodi tarixidan. IkkinchijahonurushidavridaYapondengizidaamerikakemalaridanbiridaamerikalilmutaxassisA. Osbornxizmatqilganharbiyjangovorkemalarniraqiblartorpedalaridanqandayhimoyaqilishkerakligimuammosibo’yicha “kemaKengashi” o’tkaziladi. “KemaKengashiningqoidasigako’rahammayungadanboshlabkapitangachao’zfikrinibildirishadi. Matroslardanbiri“Mentorpedaniilg’abqolcam, butunkomandanibortnioldigaolibkelibhammanitorpedagaqarabpuflashgamajburqilganbo’laredim.” Buhammanikuldiradi. Lekinshug’oyatufaylitorpedagaqarshikuchlisuvoqimidanfoydalanishgaqarorqilinadivatorpedato’xtatiladi. Lastlabqaragandakulgilituyulgang’oyakattasamaraberagi. AmerikalikpsixologA. OsbornAQSHuniversitetlaridanbiridaishlarekan, hammafaoliyatyo’nalishlaridakutilmagang’oyavatakliflarto’plash, murakkabligiturlichabo’lganmasalalarniyechishdanisbatanoddiyanashu - “aqliyhujum” metodiniqo’llashnitashviqotqilaboshladi.

Topshiriq: Lavha bu metodning qanday eng muhim jihatlarini ochib beradi? Ularni ko‘rsating. Ular oxir-oqibat qanday qoidada aks etgan? Tarixda shunday kulgili voqealar tuayli qilingan qanday ixtirolarni bilasiz? Iqtisodiyotda-chi?


2. Quyida “Munоzаrа” mеtоdinin usullari ko‘rsatilgan.


Ochiq munoza

Bahs (disput)

Munozara metodiningasosiy usullari

«Qarama - qarshi munozara»

Inglizcha debat (munozara)


Kichik guruhlar o‘rtasida munozara

Amerikacha debat (munozara)




Muzokara


Topshiriq: Munоzаrа mеtоdi usullarini farq qiluvchi jihatlarinni ko‘rsating. Shu usullаrni qo‘llаsh uchun tоpshiriqlаr ishlаb chiqing.
3. Qarama - qarshi munozarada qo‘yilgan savolga zid fikr, javob aytiladi. U guruh o‘rtasida muhokama qilinadi. Har bir talaba o‘z fikrini aytishi hamda uni asoslashi kerak. Savolni quyidagicha qo‘yish mumkin:
Hukumat importga to‘siqlar qo‘yishi kerakmi?

ha	yo‘q
Importga to‘siq qo‘yish sabablari. Mamlakatni o‘zida ishlab chiqarish va aholi bandligini ta‘minlash lozim. Milliy xo‘jalik tarmoqlarini himoya qilish. Chet el kapitalini jalb qilish. Chet el firmalari tomonidan uyushtirilgan «demping»ga yo‘l qo‘ymaslik.	Importga to‘siq qo‘ymaslik zarurligi sabablari. Xalqaro mehnat taqsimoti yutuqlaridan foydalanilmaydi. Milliy ishlab chiqaruvchilar xarajatlarni pasaytirishga, yangiliklarni joriy qilishga intilmaydilar. Milliy ishlab chiqarishning raqobatbardoshligi pasayib ketadi. Texnik, texnologik qoloqlikni kuchaytiradi.

Topshiriq : Namunadan foydalanib mutaxassislik faningiz bo‘yicha javobi bilan topshiriq ishlab chiqing.
3. “Aqliyhujum” metodiniqo‘llash.

Buninguchunbizmuammo, yechiminikutayotganmasalanidoskagayozamiz.

Agrar sektorning muammolarini qanday hal etish mumkin?

Bu muammoli savolni muhokama qilish uchun avvalo talabalarning diqqatini agrar sektordagi uzoq va qisqa muddatli muammolarning farqini ajratishga qaratishimiz zarur. Ularni aniqlab

Qisqa muddatli muammolar:

1. 
   Qishloq xo‘jalik mahsulotlariga talabning noelastikligi.
   
2. 
   Qishloq xo‘jaligida tabiiy va boshqa omillar ta‘sirida ishlab chiqarish hajmining o‘zgarib turishi.
   
3. 
   Turli omillarning ta‘sirida talabning tebranishi tufayli kelib chiqadi. Natijada agrar sektorning asosiy muammosi tarmoqda baho va daromadlarning beqarorligini keltirib chiqaradi.
   

Agrar sektorning uzoq muddatli muammolari:

1. 
   Fan-texnika taraqqiyoti bilan qishloq xo‘jalik mahsulotlariga taklif ko‘payadi. Band bo‘lganlar soni qisqaradi.
   
2. 
   Qishloq xo‘jalik mahsulotlariga talab nisbatan sekin o‘sadi.
   
3. 
   Agrar sektorda band bo‘lganlar daromadi boshqa tarmoqlardagiga nisbatan kam.
   
4. 
   Baho pariteti sanoat foydasiga o‘rnatiladi.
   

Bular agrar sektorni qisqaruvchi tarmoq sifatida namoyon bo‘lishiga olib keladi. Bu masala bo‘yicha juda ko‘p fikrlar, tavsiyalar, takliflar bildiriladi.

Barcha talabalar o‘z fikrlarini bildiradilar.

Ularni yo‘halishi, mazmuniga ko‘ra quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin:

A) Qishloq xo‘jaligida xo‘jalik yuritish shakllarini takomillashtirish.

B) Agrar sektorda band bo‘lganlarni boshqa sektorlarga ko‘chirish.

C) Davlat tomonidan agrar sektorni qo‘llab-quvvatlash.

D) Texnikadan foydalanishni yaxshilash va hokazo

Qaror qabul qilishda ularning qaysi biri asosiy o‘ringa qo‘yish kerakligini aniqlaymiz. So‘ngra, har bir guruhdagi eng maqbulini ajratamiz. Muammoli savolni muhokamasida qatnashishlariga ko‘ra talabalar faoliyati baholanadi.

Berilgan javoblarni guruhlarga ajratish Bildirilgan fikr, g‘oyalarni:

1) yangi, realizatsiya qilsa bo‘ladigan;

2) ma‘lum;

3) kelgusida tahlil qilish zarur «g‘oyalar uyumi” yoki muhimligi nuqtai nazaridan yohdashgan holda guruhlarga ajratish mumkin.

Yuqoridagilardan foydalanib, “aqliy hujum” metodini qo‘llash uchun topshiriq tayyorlang, uni taklif etilgan echimini guruhlarga ajratishni ko‘rsating.
4. Quyidagilarni diqqat bilan o‘qing. Shu matn bo‘yicha “aqliy hujum” metodini qo‘llash haqida tushunchaga ega bo‘lish mumkimi? Aytilgan fikr qanday bo‘lishidan qat‘I nazar qabul qilinadi, tanqid qilimaydi. SABABI NIMADA? Fikringizni asoslang.

«Aqliyhujum»metodiniqo’llashnio’rganganqoidalarasosidaamaldako’riladi.Buninnguchun, aytaylikkorxonadaishlsbchiqarilayotganmahsulotningrealizatsiyasitashvishli. Bumuammoniyechishkerak. 20-25 dаqiqа ichidа “Aqliyhujum” o’tkаzilаdi Buning uchun doskaga “Mahsulot raqobatbardoshligini oshirish yo’llari” deb yozib, guruhning barcha talabalari fikrini bilamiz. Bildirilgan fikrlarni guruhlarga ajratamiz. Bildirilgan fikr, g’oyalarni: 1) yangi, realizatsiya qilsa bo’ladigan; 2) ma’lum; 3) kelgusida tahlil qilish zarur «g’oyalar uyumi ( svalkasi)” yoki muhiмligi nuqtai nazaridan yohdashgan holda guruhlarga ajratish mumkin

Takrorlash va munozara uchun savollar:

1. Munozara metodi asosida dars o‘tishga sizning munosabatingiz qanday?

Takrorlash va munozara uchun savollar:
2. J. T. Dillon o‘qituvchi izlanuvchanlik va hamkorlikka asoslangan tarzda munozarani tashkil etishi uchun nimalarga e’tibor berish lozimligini ko‘rsatadi? 3. «Munozara ishtirokchisiga eslatma» haqida fikringiz qanday? 4. Metodlarning ko‘rsatilgan afzalliklari va kamchiliklariga qo‘shimcha qila olasizmi? 5. Dars o‘tish metodlari orasida, «aqliy hujum» metodining tutgan o‘rni qanday? 6. Metodni yaratilishi tarixini bilasizmi? 7.Metodni qo‘llashning asosiy bosqichlarini aytib bering. 8.Siz shu metod asosida dars o‘tganingizda nimalarga e’tibor qaratgan bo‘lar edingiz? 9. Metodning afzalliklari nimada? Kamchiliklari-chi? 10. “Aqliy hujum” metodining boshqa metodlardan ajralib turuvchi o‘ziga xoa jihatlarini ko‘rsating.

Testlar

1. Munozara metodini qo‘llashning yana bir usuli muzokara bo‘lib,

a. unda asosiy maqsad munozarali masalalarni yechishda bir-biriga yon berib, umumiy qarorga kelishni o‘rganishdir.; b. har bir talaba darsda faol qatnashishini ta‘minlash; c. muhokama qilinayotgan muammo yechimiga yetkaziladi; d. xulosa chiqarish va uni butun guruh oldida og‘zaki bayon qilishni o‘rganishdir.

2. Quyidagilardan qaysi biri qars o‘tishning tadqiqot va munozara metodida o‘rganilmaydi?

a. ko‘rgazmalilikni ta‘minlashni o‘rganishadi; b. qo‘yilgan masalani hal qilish uchun talabalarning o‘zlari qatnashishlari tufayli puxta bilim olishlariga imkoniyat yaratiladi; c. ilmiy izlanishga o‘rganishadi; d. qo‘yilgan masalani muhokamasi jarayonida o‘z fikrlarini mustaqil ravishda o‘rtoqlashishga, boshqalarning bildirgan fikrlarini mushohada qilishga o‘rganishadi.

3.Munozara – bu .. .

a. *o‘z fikrini qat‘iy himoya qilishga, boshqalarning fikrini tahlil qilishga, mantiqiy mushohada yuritishga undaydigan, darsda faol qatnashishlarini ta‘minlaydigan metoddir; b. o‘z so‘zini o‘tkazishga o‘rgatadigan metod;

c. kim o‘zganini aniqlashga qaratilgan metoddir; d. o‘z fikrini har tomonlama bayon qilish va himoya qilishga o‘rgatadigan metoddir.

4. Munozara metodini qo‘llashning yana bir usuli muzokara bo‘lib,

a. unda asosiy maqsad munozarali masalalarni yechishda bir-biriga yon berib, umumiy qarorga kelishni o‘rganishdir.; b. har bir talaba darsda faol qatnashishini ta‘minlash; c. muhokama qilinayotgan muammo yechimiga yetkaziladi; d. xulosa chiqarish va uni butun guruh oldida og‘zaki bayon qilishni o‘rganishdir.

5. Quyidagilardan qaysi biri qars o‘tishning tadqiqot va munozara metodida o‘rganilmaydi?

a. ko‘rgazmalilikni ta‘minlashni o‘rganishadi; b. qo‘yilgan masalani hal qilish uchun talabalarning o‘zlari qatnashishlari tufayli puxta bilim olishlariga imkoniyat yaratiladi; c. ilmiy izlanishga o‘rganishadi; d. qo‘yilgan masalani muhokamasi jarayonida o‘z fikrlarini mustaqil ravishda o‘rtoqlashishga, boshqalarning bildirgan fikrlarini mushohada qilishga o‘rganishadi.

6.Munozara – bu .. .

a. *o‘z fikrini qat‘iy himoya qilishga, boshqalarning fikrini tahlil qilishga, mantiqiy mushohada yuritishga undaydigan, darsda faol qatnashishlarini ta‘minlaydigan metoddir; b. o‘z so‘zini o‘tkazishga o‘rgatadigan metod;

c. kim o‘zganini aniqlashga qaratilgan metoddir; d. o‘z fikrini har tomonlama bayon qilish va himoya qilishga o‘rgatadigan metoddir.

7.“Qarama – qarshi” munozarada qo‘yilgan savolga:

a. o‘quvchi-talabalar zid fikr, “ha” yoki «yo‘q» deb javob berishi hamda o‘z fikrini asoslashi kerak; b.kichik guruhlar o‘rtasida munozara olib boorish boorish orqali javob beriladi; c. qo‘yilgan muammoni belgilangan qoida bo‘yicha muhokama qilininadi; d. juftlik o‘rtasida munozara olib borib, bir qarorga kelingach javoblarni yoziladi.
8. Qaysi metodda dars o‘tish talabalarning barchasini qobiliyati jihatidan bir-biriga yaqinbo‘lishini va fikrlashning darajasi yuqori bo‘lishini, o‘qituvchidan chuqurbilim va talant talab qiladi?

1. 
   modellashtiruvchi o‘yinlar metodi ;
   
2. 
   «aqliy hujum» metodi;
   
3. 
   tadqiqot va «case study»metodi;
   
4. 
   munozara metodi.
   

9. «Aqliy hujum» metodi asosida dars o‘tishni mantiqiy izchillikdagi bosqichlarini ko‘rsating.

1. 
   muammo, munozarali savol qo‘yish, muhokamaga talabalarni jalb etish, bildirilgan fikrlarni to‘plash, ularni saralash, guruhlarga ajratish, tahlil qilish, eng maqbul, samarali yechimni tanlash;
   
2. 
   muhokamaga talabalarni jalb etish, muammo, munozarali savol qo‘yish, samarali yechimni tanlash ;
   
3. 
   muammo, munozarali savol qo‘yish, muhokama qilish, samarali yechimni tanlash;
   
4. 
   muammo, munozarali savol qo‘yish, fikrlarni to‘plash, ularni saralash, guruhlarga ajratish, tahlil qilish, maqbul, samarali yechimni tanlash .
   

10. “Aqliy hujum” metodida bildirilgan fikrlar, g‘oyalarni ouyidagi guruhlarga ajratamiz.

a. * yangi, realizatsiya qilsa bo‘ladigan; ma‘lum; kelgusida tahlil qilish zarur «g‘oyalar uyumi” ga; b. yangi: realizatsiya qilsa bo‘ladigan; realizatsiya qilib bo‘lmaydigan; c. ma‘lum; kelgusida tahlil qilish zarur «g‘oyalar svalkasi” ga; d. ma‘lum, amalda qo‘llanilayotgan.
9-mavzu.IQTISODIY FANLARNI LOYIHALASH VA KEYS METODI (CASE STUDI) ASOSIDA O‘RGANISH

Mavzuni o‘rganish bo‘yicha topshiriqlar:

1. “ LOYIHALASH” METODIni qo‘llash bo‘yicha quyidagilarni sinchiklab o‘qing.

Bаjаrilgаn lоyihа bo‘yichа mаhsulоtni bаhоlаsh

	Bаhоlаsh mеzоni	Bаhоlаsh ko‘rsаtkichlаri
1.	Lоyihа mаzmunini bеlgilаngаn mаqsаdgа muvоfiqligi	Bеlgilаngаn mаqsаdgа lоyihа mаzmuni mоs kеlsа, mаks. 3 bаll.
2.	Lоyihа: mаvzugа оid bo‘lgаn еtаrli miqdоrdа, sifаtli ахbоrоtdаn ibоrаt.	Erishilgаn nаtijаlаr mаqsаdgа muvоfiq kеlsа, mаks. 5,0 bаll: -yangi; - lоyihа vаzifаsini to‘liq аks ettirаdi; -kеng mаnbаlаrgа аsоslаngаn.
3.	Ахbоrоtni rаsmiylаshtirilishi	Аgаrdа ахbоrоt tаlаb dаrаjаsigа muvоfiq kеlsа: sаrlаvhа, mаtn tаrkiblаshtirilgаn bo‘lsа, 0,5 bаll.
		Nаmоyish etuvchi mаtеriаl (jаdvаl vа chizmаlаrdа) bo‘lsа mаks.0,5 bаll: - mаyalumоt mаzmunini to‘liq аks ettirаdi; - stаndаrt tаlаblаrigа muvоfiq rаsmiylаshtirilgаn.

Lоyihаni MS Power Point dа bаjаrilgаn tаqdimоtini bаhоlаsh

	Bаhоlаsh mеzоni	Bаhоlаsh ko‘rsаtkichlаri
1.	Lоyihа tаqdimоti bo‘yichа yo‘riqnоmаgа rаsmiy riоya etish	Yo‘riqnоmа izchilligi bo‘lsа, mаks. 2,5 bаll.
2.	Slаydlаrni tехnik nаmоyish etish yo‘riqnоmаsigа riоya etish	Tаqdimоt tаyyorlаshdа yo‘riqnоmаgа riоya etilgаn bo‘lsа, 1,0 bаll
3.	Tаqdimоtni rаsmiylаshtirish qоidаsigа riоya etish	Tаqdimоtni rаsmiylаshtirish qоidаsigа riоya etilgаn bo‘lsа, 1,5 bаll.

Bаjаrilgаn lоyihа bo‘yichа hisоbоtni bаhоlаsh

	Bаhоlаsh mеzоni	Bаhоlаsh ko‘rsаtkichlаri
1.	Hisоbоtni tаyyorlаsh bo‘yichа yo‘riqnоmаgа rаsmiy rаvishdа riоya etilishi	Hisоbоt tuzilmаsi yo‘riqnоmаgа muvоfiq bo‘lsа, mаks.0,5bаll.
2.	Tаnlаngаn mаvzuni аsоslаngаnligi vа dоlzаrbligi	Tаnlаngаn mаvzu dоlzаrbligi dаliliy isbоtlаngаn bo‘lsа, mаks. 0,5 bаll.
3.	Еchimi hаl etilаyotgаn muаmmоni аsоslаngаnligi	Muаmmо dаliliy аsоslаngаn bo‘lsа, mаks.0,5 bаll.
4	Vаzifа vа lоyihа ishtirоkchilаri fаоliyat turlаrini bаyon etilishi	Vаzifа vа lоyihа ishtirоkchilаri fаоliyat turlаri аniq bеlgilаngаn bo‘lsа, mаks. 0.3 bаll.
5	Lоyihа vаzifаlаrini bеlgilаnishi	Lоyihа vаzifаlаri аniq bеlgilаngаn bo‘lsа, 0,5 bаll.
6.	Lоyihаning ish rеjаsini ishlаb chiqish	Ish rеjа ishlаb chiqilgаn yondаshuvlаrgа muvоfiq tuzilgаn bo‘lsа, 1,0 bаll.
7.	Vаzifаlаr bo‘yichа lоyihа ish nаtijаlаrini kеltirish.	Vаzifаlаr bo‘yichа lоyihа ish nаtijаlаri ishtirоkchilаrni ko‘rsаtish bilаn, аniq vа rаvshаn kеltirilgаn bo‘lsа, mаks. 1,0 bаll.
8.	Хulоsаlаrni ifоdаlаsh	Хulоsаdа tаklif vа tаvsiya etilаyotgаn lоyihаni tаtbiq etish muhimligini isbоtlаsh bаyon etilgаn bo‘lsа,mаks. 1,5bаll.
9.	Fоydаlаnilgаn mаnbаlаr ro‘yхаtini tаrkiblаshtirish	Fоydаlаnilgаn mаnbаlаr ro‘yхаti bаjаrilgаn vаzifаlаr bo‘yichа tаrkiblаshtirilgаn vа stаndаrt tаlаblаrigа muvоfiq rаsmiylаshtirilgаn bo‘lsа, 0,2 bаll.
10.	Lоyihа fаоliyatini o‘zi bаhоlаshi	Tаnqidiy bаhо: - mаhsul sifаti, - lоyihа ustidа ishlаsh: hаr bir ishtirоkchi ishining nаtijаviyligi, qiyinchilik vа uni еngish bеrilgаn bo‘lsа, 1,0 bаll
11.	Ilоvаlаrning bоrligi	Ilоvаlаrdа lоyihа ishtirоkchilаrining аnkеtаlаri vа lоyihа ishining ish mаtеriаllаri bo‘lsа, 1,0 bаll.

Lоyihа ishi to‘g‘risidа hisоbоtgа tаyyorgаrlik bo‘yichа yo‘riqnоmа 1. Siz tаklif, vа tаvsiya etаyotgаn lоyihаni tаtbiq etishni isbоtlоvchi, хulоsаlаrni (1 bеtdаn ko‘п bo‘lmаgаn mаtn) аsоsidа ifоdаlаng. 2. Siz hаl etmоqchi bo‘lgаn muаmmоni (5-6 so‘z) bilаn аsоslаng. 3. Lоyihа mаqsаdingizni: uni nimа uchun yarаtilishi, охirgi mаhsulni qаndаy bo‘lishi vа u kimgа qаrаtilgаnligini (1-3 tаklif оrqаli) ko‘rsаting. 4. Lоyihа vаzifаlаrini (qisqа vа bir mаyanоli) ifоdаlаng. 5. Lоyihаning ish rеjаsini (jаdvаl) bаyon eting. 6. Vаzifаni еchimi nаtijаlаrini vа lоyihаdа bаjаrilgаn ishlаrni ko‘rsаting. 7. Siz tаklif etgаn lоyihа mаhsulini tаtbiq etish imkоnini tаsdiqlоvchi, хulоsаlаrni shаkllаntiring. 8. Bаjаrilgаn ish bo‘yichа fоydаlаnilgаn mаnbаlаr ro‘yхаtini tаrkiblаshtiring. 9. Bаhоlаng: - lоyihа sifаtini, - lоyihа ustidа ishlаsh jаrаyoni: ishning nаtijаviyligi, qiyinchiliklаr vа uni еngib o‘tish yo‘llаri. 10. Ilоvаlаrni tаrkiblаshtiring: lоyihа ishtirоkchilаrining Аnkеtаlаri vа lоyihа ishining ish mаtеriаllаrini kiriting (hоhishingizgа ko‘rа).

Lоyihаni MS Power Point dа tаqdimоtgа tаyyorlаsh bo‘yichа yo‘riqnоmа 1. MS Power Point dа tаqdimоtgа tаyyorlаsh jаrаyoni quyidаgilаrdаn ibоrаt: tаqdimоt turini tаnlаsh; tаqdimоtni umumiy rаsmiylаshtirishni tаnlаsh; slаydlаrni mаzmunli tоmоnlаrini tаnlаsh; yangi slаydlаrni qo‘shish; slаydlаrning bеlgilаshni tаnlаsh; zаrur bo‘lgаndа slаydlаrni rаsmiylаshtirshni o‘zgаrtirish; slаydlаrni nаmоyish etish vаqtidа turli оvоzli аnimацiyalаrni yarаtish. 2. Slаydlаrni tехnik nаmоyish etish quyidаgi tаvsiflаrgа jаvоb bеrishi kеrаk: Slаydlаr miqdоri (8-12). Slаydlаrni mаzmunli ko‘rsаtkichlаri: birinchi slаyd: lоyihа nоmi, muаllif fаmiliyasi, № o‘quv guruhi, yarаtilgаn kunidаn ibоrаt; охirgi slаyd ахbоrоt mаnbаsigа bағishlаngаn; bоshqа slаydlаr lоyihа mаzmunini iхtiyoriy shаkldа аks ettirаdi. Slаydlаr o‘z-o‘zidаn ishlаsh tаrtibidа nаmоyish ettirilаdi. 3. Tаqdimоtni rаsmiylаshtirish qоidаsi Аgаrdа, mаtn оғzаki bo‘lsа, quydаgichа bo‘lishi zаrur: юqоri ахbоrоtli; bоғlоvchili; аniq vа qisqа; оddiy sintаktikli (...quyidаgilаrgа eyatibоr bеring, quyidа tаqdim etilаyotgаn... ro‘yхаtlаr kаbi аylаntiruvchi kirish so‘zlаri kаmrоq bo‘lishi)- bulаrni bаrchаsini mаyaruzаchini o‘zi gапirishi mumkin. Оddiy tuzilgаn gапlаr o‘rni bilаn tаnishtirаdi vа yozuvni kаttаrоq qilishgа imkоn bеrаdi; (аsоsаn tеrmin vа tаyariflаrdа), tushunаrli, mаntiqiy, аniq bo‘lishi zаrur. Оmmаgа tаqdim etish оldin mаtnni tеkshirishgа erinmаng. Оvоz tiniq bo‘lishi kеrаk. tаqdimоtni оvоzli qilish kеrаk emаs, bundа shаrhlоvchini оvоzini eshitib bo‘lmаydi- eng yaхshisi mаyaruzаchini jоnli оvоzi hisоblаnаdi. Rаsmlаr аniq vа еtаrlichа kаttаrоq bo‘lishi zаrur. Rаsmlаrni o‘lchаmini kаttа qilishgа urinmаng –fаqаtginа Siz sifаtni yo‘qоtаsiz. Vidео- tаsmаlаr tаqdimоt оynаsini uch qismini egаllаshi zаrur. Rаsmlаr nаmоyishli bo‘lishi kеrаk. Bеzаklаr chаlғitishi mumkin. Jаdvаllаr аjrаtuvchi mаyalumоtlаrni, хuddi shundаy аniq, ulаrning tаgigа yirik yozuvlаrdаn, jаdvаllаr nоmlаnishi zаrur. Jаdvаllаrni hаddаn ziyod mаyalumоtlаr bilаn to‘ldirish kеrаk emаs! Jаdvаlgа qаnchа ko‘п mаyalumоtlаr kiritilsа, ulаrni ekrаndаn qаbul qilish qiyin bo‘lаdi. Tаqdimоt bоshlаshdаn аvvаl аuditоriyadа o‘tirgаnlаrgа jаdvаl vа rаsm nusхаlаridаn tаrqаtish zаrur. CHizmаlаr bir bo‘limdаn bоshqа bo‘limgа аniq vа mаntiqiy rаvishdа o‘tishgа mоslаshtirilishi kеrаk. O‘tish chiziqlаri ekrаndа yaхshi ko‘rinishini tеkshiring.