|
II BOB JISMONIY TARBIYA TIZIMIDA HARAKATLI О’YINLAR 2.1. Harakatli о’yinlarning pedagogik ta’rifi va ahamiyati
Harakatli о’yinlar pedagogik ta’rifining funksional asosi quyidagilarni о’z ichiga oladi:
Bolalarni о’ziga xos о’yin faoliyatida yoshiga qarab rivojlanishi, tarbiyalash va о’rgatishning turli bosqichlarida uni umumiy va alohida aniqlashga yordam berish;
Bolalarning har tomonlama jismoniy rivojlanishiga о’qituvchi tomonidan harakatli о’yinlarning ahamiyatini ochib berish; aynan harakatli о’yinlarni pedagogik ta’rifini maktab yoshidagi bolalarning jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyotining alohida savollarini о’rganishda muhim mezon hisoblanadi. Shu bilan bir qatorda ushbu pedagogik ta’rif ma’lumotlari о’quvchilar bilan shug’ullanish va bolalarni harakatli о’yinlarda tashabbuskorligini tо’g’ri tanqidiy baholash uchun muhim bо’lgan bilimlar bilan qurollantiradi.
Harakatli о’yinlarning pedagogik ahamiyati, о’yinlardagi harakatlar mazmunining turlicha kо’rinishga egaligidadir. Uni organizmning funksiyasiga va tizimlariga har tomonlama ta’sir etishi, shug’ullanuvchilarning chiniqtirish va salomatligini mustahkamlash, jismoniy rivojlanish uchun esa о’yindan ochiq havoda foydalanish kabi zarur holatlar barchaga barobar imkon tug’diradi.
О’yinda harakatlanishni tashkil qilishning о’ziga xos xususiyatlari gigiyenik nuqtai nazardan ham katta ahamiyatga molik.
Harakatli о’yinlar hayot uchun muhim bо’lgan sifat va samara malakalarini mustahkamlaydi hamda bola organizmining kompleks rivojlanishi uchun alohida imkoniyatlar yaratib beradi. Qatnashchilarningо’yinchilarni mustaqil ravishda tashabbuskorligiga nisbatan va о’yin holatidagi о’zgarishlar sharoitiga kо’ra о’ziga xos bog’lam va vositalar bilan birga qо’shib olib borish harakatlari bir vaqtning о’zida namoyon bо’ladi.
Bir qarashda harakatli о’yin ishtirokchilarning umumiy jismoniy tayyorgarligini namoyon etuvchi vosita bо’lishi mumkin. Ma’lumki, о’yin sharoitining о’zgaruvchanligi, unda g’alaba uchun kurashishda turli sharoitning tо’satdan yuzaga kelishi, tо’g’ri harakat va qarorni talab qilish о’yin qatnashchilarining muhim imkoniyati hisoblanadi. Harakat ishtirokchilarning malakalarini turli bog’lanishda va birga qо’shib olib borishda qо’llashga yо’naltiradi. Shunday qilib, nazarda tutilgan harakat malakalarini istiqbolda takomillashtirish, ma’lumot olish va kо’proq о’yin harakatida murakkab usullarni mustahkamlash uchun ushbu о’yindagi tо’siqni, qiyinchiliklarni yengib о’tish ishtirokchilar uchun navbatdagi meyoriy vazifalarni belgilaydi.
Harakatli о’yin ongli faoliyat hisoblanadi. О’yinlar bilan shug’ullanish, о’yin qatnashchilarining yangilarini his qilish, tasavvur etishlari bilan bir paytda ularning tushunchasini boyitadi. Shu bilan birga harakat qilish qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi. О’z navbatida har kungi amaliy faoliyatida ahamiyatga ega, shuningdek gimnastika, sport va turizmda ham.
Harakatning, tarkibi (mavzu, mazmuni) harakatli о’yinning g’oyasi shuning uchun muhimki, unda ishtirokchilarga hayotda amalga oshadigan holatlar uchun maksimal harakat shakli haqida tо’g’ri tushuncha bilanjamiyatda mavjud bо’lgan insonlar о’rtasidagi munosabatlarni haqidagi tushunishga yoki bilishga yordam beradi.
О’yinda turgan joyini aniqlash elementlari bilan va yurish xatidagi malakalarni qо’llash, umumta’lim xarakteridagi ayrim bilimlarni amaliyotda mustahkamlashga imkon beradi (matematika, geografiya, tabiatshunoslik va boshqa fanlar).
Shunday qilib, harakatli о’yinlar shug’ullanuvchilarning aqliy rivojlanishiga ta’sir kо’rsatishi mumkin. Biroq bunday ta’sir etishni haddan tashqari baholash mumkin emas. Modomiki eng avvalo barcha harakatli о’yinlar о’zining xususiyatiga kо’ra shaxsan jismoniy tarbiya va zifani hal etishga yо’naltiriladi.
Ma’naviy va ma’rifiy g’oyalarning yо’naltirilishini ta’minlash sharoitida jamoa bо’lib о’ynaladigan harakatli о’yinlar shug’ullanuvchilarning axloqiy va estetik sifatlarini va xarakterining ijobiy tomonlarini shakllantirishga ham yordam beradi.
Harakatli о’yinlarning mazmunan о’ziga xos xususiyatga ega bо’lishi uni jonli va qiziqarli о’tkazishga imkon beradi. Masalan, о’yinga diqqat e’tiborni jalb qilishdagi katta ahamiyati. О’yin qatnashchilari tomonidan unga qiziqishning uyg’otilishi maqsadga erishishdagi eng yaxshi yо’l hisoblanadi. Mazkur jarayon murakkablashadigan bо’lsa, hatto о’yin jarayonida ham yengish zarur. Shularni hisobga olinishi kerakki, agar о’yinda natijaga yengilgina erishilsa, bunday harakatli о’yin qatnashchilarning uzoq vaqt qiziqqanligini kо’rsatmaydi. Hatto natijaga erishish mumkinligi ayon bо’lsada, bu muayyan ma’lum darajadagi kuchni talab qiladiki, oqibatda vazifani ijobiy hal etish bilan bog’liq bо’ladi. Bunga о’xshash harakatli о’yinlar qiziqarli va о’ziga jalb qila oladi. О’yinning qiziqarli mazmuni о’yin qatnashchilarini mehnat qilishga undashi mumkin. Chunki ular u yoki bu usullarni bо’shashtirmasdan faol takror-takror bajarishlari asnosida bardoshini va jismoniy qobiliyatini amalda namoyon qiladi.
Jamoa bо’lib о’ynaladigan harakatli о’yinni musobaqalashishga oid xarakteri shuningdek maqsadga erishish uchun ma’lum kuchni sarflashda, qat’iyatlilik, mardlik, sabot-matonat kо’rsatishni namoyon qilishda ishtirokchilarni faollikka qiziqtirishi mumkin. О’yin harakatining musobaqalashishga oid xarakteri raqib tomonlarni ajratib yubormasligi kerak. Bu juda muhim. Chunki bellashuvning keskinligi ularni bir-biriga yanada jipslashtiradi.
Jamoa bо’lib о’ynaydigan harakatli har bir qatnashuchi umumiy ustunligiga aniq ishonch hosil qiladi. О’zaro tushunish bilan harakat qilish esa, umumiy maqsadgaerishishda va tо’siqlardan oshib о’tishga yо’naltirilgan.
Jamoa bо’lib о’ynaladigan harakatli о’yinlarda, ixtiyoriy ravishda harakat qoidalar bilan chegaralanish ayni vaqtda о’yinga qiziqishning ortishiga shug’ullanuvchilarda ongli intizomni tarbiyalashga yordam beradi.
О’yin qoidalari qatnashchilarining har xil о’rnini aniqlaydi. Har bir ishtirokchi vazifasini bajarishda jamoada о’ynaydigan о’rtoqlarini vazifasi bilan odatda mustahkam о’zaro aloqada bо’ladi. О’yin qatnashchilari о’rtasida о’yin vazifasining tо’g’ri taqsimlanishi (kuchini, qobiliyaitni, har birining qiziqishi) ularni bir-birlari bilan birgalikda faol harakat qilishda о’zaro hurmat qilishga undaydi. О’zlarining amaliy harakatlariga javobgarlikni xis qilishga о’rganadilar, о’rtoqlariga yordam berishga odatlandilar. Jamoa bо’lib о’ynaladigan harakatli о’yinlarda u yoki bu balki о’yin qatnashchisi о’zining vazifasini qanday bajarishdan qatiy nazar, u maqtovga sazovor bо’lishi mumkin yoki teskarisi, о’rtoqlaridan tanbeh olishi mumkin.
Turgan gapki, jamoadagi о’z tengqurlarining fikri alohida о’yinchilarning tarbiyasiga kuchli ta’sir kо’rsatadi. Shunday qilib, harakatli о’yinlar о’qituvchining rahbarligida jamoa orqali jamoada bolalarni tarbiyalashda eng samarali usullardan biri hisoblanadi. Jamoa bо’lib о’ynaladigan harakatli о’yinlar о’rtoqlik, о’z harakatiga jiddiy munosabatda bо’lish va о’yindagi boshqa ilg’or о’yinchilarning harakatlariga odatlanish hissini rivojlantiradi.
Halol, qо’pol harakat qilmasdan о’ynaladigan о’yin ayrim о’yinchilar va komandalarning erishgan yutuqlariga ijobiy baho berish, о’yinchilar yurishturishining oddiyligi, musobaqalashishining kuchliligi yoki ta’sirchanligi sportga bо’lgan muhabbatni tarbiyalaydi. Komandani sportning obrо’sini hurmat qilishga о’rgatadi.
О’yinchilarda kо’rishni bilishga va chiroyli, epchil, aniq, tez maqsadga yо’naltirilgan harakatlarni baholashga kо’nikma hosil qiladi. Kelishilgan holda ahil harakat qilish о’yinchilarni estetik tarbiyalashga yordam beradi.
Harakatli о’yinlar bilan shug’ullanish harakatning о’zaro kelishishini va о’zaro mosligini takomillashtirishga hamda kо’nikma hosil qilishga yordam beradi; ishlash ritmini va tо’xtovsiz yoki tez kerakli meyorda kirishga bilishni vujudga keltiradi; turli-tuman harakat vazifalarini epchil va tez, kо’proq maqsadga yо’naltirilgan holda bajarish (ayrim hollarda tо’satdan paydo bо’ladigan), zarur bо’lganda zо’r berish qa’tiyatlilikni talab qilganda namoyon bо’ladi.
Jismoniy mashqlar bilan dars shaklida shug’ullanilayotganda harakatli о’yinlarni darsning tarkibiy qismiga kiritiladi va shug’ullanuvchilarning erishilgan yutuqlarini tekshirishda amaliy jihatdan о’rgatish uchun xizmat qiladi. Bundan tashqari о’yinlar darsning mazmunini tо’liq tashkil qilishi ham mumkin (masalan, kichik maktab yoshidagi sinflarda harakatli о’yinlar tо’liq dars shaklida ham tashkil qilinishi mumkin; maxsus jismoniy tarbiya oliy о’quv yurtlarida о’yinlar bilan о’quv mashg’ulotlari о’tkaziladi).
Harakatli о’yinlar mashg’uloti darsdan tashqari shakllari tarkibiy qismiga ham kirishi mumkin (masalan, bayramlarda, sayrlarda, ekskursiyaga chiqqanda).
Harakatli о’yinlarining mustaqil ravishda tashkil qilish shakllarini ham namoyish qilish mumkin (о’yin qatnashchilarining tarkibiy qismi muqobil bо’lmagan shaxsiy va jamoa о’yinlari, о’rtoqlik uchrashuvlari, harakatli о’yin bо’yicha komanda musobaqalari; turar joylarida, mahallalarida, oromgoxlarda, sport va turistik meyorlarda; bolalar dam olish oromgohlarida, bayramlarga, har xil sanalarga, ertalabki gimnastika mashqlari о’rnida 4-5 ta о’yin о’tkazishlari mumkin).
Do'stlaringiz bilan baham: |
