Jizzax politexnika instituti «qurilish materiallari va konstruksiyalari»

Gipstarkibli  chiqindilarning  qo‘llanilishi.  Qurilish  materiallari,  jumladan, 
bog‘lovchi  moddalar  tayyorlashda  gipstarkibli  ikkilamchi  mahsulotlar  samarali 
qo‘llaniladi. 
Fosfogipsdan  keyin  ko‘p  ishlab  chiqariladigan  mahsulotlardan  biri  borogips 
bo‘lib,  donalangan  borogips  odatdagi  gips  o‘rniga  1  %  qo‘shilganda  sementning 
me’yoriy  tishlashish  muddatini  ta’minlaydi.  Borogipsli  donalar  (klinker) 

---

keraklicha  mustahkamlikka  ega.  Ular  suvga  chidamli  va  tashish  paytida 
buzilmaydi.  Borogips  tarkibida  faol  kremnozemning  mavjudligi  sementning 
mustahkamligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. 
Sementning tishlashish muddatini samarali boshqaruvchi sifatida fosfogips va 
borogipsdan  tashqari  donalangan  ftorgips  qo‘llanilishi  mumkin  (ftorgips  bu 
ftorvodorodli  kislota  ishlab  chiqarishda  hosil  bo‘ladigan  ikkilamchi  mahsulot). 
Borogips  tarkibida  35  %  gacha  erimagan  angidrid  mavjud  bo‘ladi.  Borogipsdan 
markasi G2...G6 bo‘lgan qurilish gipsi olish mumkin. 
Ftorangidrid kimyo sanoati korxonalarida ikkilamchi mahsulot sifatida suvsiz 
ftorli  vodorod,  ftorli  tuz  hamda  ftorvodorodli  kislotalar  ishlab  chiqarishda  hosil 
bo‘ladi. Ftorangidrid tarkibidagi asosiy komponentlar miqdori quyidagicha bo‘ladi, 
%: SaSO
4
-80...95 %; SaG‘
2
-0,5...5; SiO
2
-1,5...4; SOz-0,5...1,5; MgO, R
2
O va x. k. 
1 gacha. 
Ftorangidrid  tabiiy  gips  kabi  sementning  tishlashish  muddati  boshqaruvchisi 
sifatida  samarali  qo‘llanilishi  mumkin.  Bunda  olingan  sementning  mustahkamlik 
xossalari vaqt o‘tishi bilan oshish xususiyatiga ega bo‘ladi. 
Titangips titan tarkibli rudalarni qayta ishlashda hosil bo‘ladi. Titangips tabiiy 
gipsdan  tarkibida  yuqori  miqdorda  temirli  moddalar  mavjudligi  bilan  farq  qiladi. 
Titangips qo‘shilgan sementning faolligi tabiiy gipsli sementlarnikiga ancha yaqin 
bo‘ladi.  Titangips  qo‘shilgan  sementlarning  suv  o‘tkazmovchanligi  va 
sovuqbardoshligi  oddiy  portlandsementlarnikiga  nisbatan  1,5...2  marta  yuqori 
bo‘ladi.  Chunki  ularning  tarkibida  mikroto‘ldiruvchi-temir  oksidi  gidrogellari 
mavjud. 
Tarkibi  toza gipstarkibli  chiqindilardan biri sulfogips bo‘lib, u issiqliq  elektr 
stansiyasi  gazlarini  oltingugurt  oksidlaridan  tozalashda  hosil  bo‘ladi.  Sulfogips 
qo‘ng‘ir  rangli  dispersli  material  bo‘lib,  solishtirma  yuzasi  2800...3000  sm
2
/g, 
namligi  28...30  %.  Uning  tarkibida  kalsiy  sulfat  degidrati  93...95  %,  kalsiy 
karbonat  1,6...1,7  %,  flyuorit  0,03  %  va  boshqa  brikmalar  3  %  gacha  mavjud 
bo‘ladi. Ya’ni, sulfogips tarkibiga ko‘ra 1-navli gipsli xom ashyolarga mos keladi. 
Sulfogipsning  suvli  muhitdagi  vodorod  ko‘rsatkichi  4,5...9,  quruq  holatdagi 
uyma  zichligi  520...530  kg/m
3
,  haqiqiy  zichligi  2,35...2,37  g/sm
3
.  Sulfogipsdan 
soddalashtirilgan  texnologiya  bo‘yicha  (4.6-rasm)  dastlabki  xom  ashyoni  termik 
qayta ishlash orqali markalari G2...G4 bo‘lgan qurilish gipsi olinadi. 
 

---