Jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

Uyga vazifa: Somoniylar davlati haqida qo’shimcha ma’lumotlar to’plash.

Darsning borishi:
O’qituvchi: Tashkiliy qism.
a) Salomlashish.
b) Tozalikka e’tibor berish.
v) Darsga tayyorgarligini tekshirish.
g) Davomatni aniqlash.
d) O’tilgan mavzuni umumlashtirish.
Yangi mavzu bayoni:
Somoniylar davlatiga Somon qishlog’i (Balx yaqinida, ba’zi manbalarda esa, Termiz yaqinida) oqsoqoli Somonxudotning avlodlari asos solgan. Xalifa Ma’munga bo’lgan sadoqatlari evaziga 819-820 yillarda Somonxudotning nabiralari Nuh Samarqandga, Ahmad Farg’onaga, Yahyo Shosh va Ustrushonaga, Ilyos Hirotga hokim etib tayinlandilar.
839-840 yillarda Nuh ibn Asad Isfijob viloyatini bosib oldi va uni mustahkamladi. U Sug’dning bir qismi va Farg’onaga hokim bo’lib oldi. Lekin Somoniylar davlatini bunyod etishda Ahmadning hissasi ko’proq bo’ldi. Uning Nasr, Yaqub, Yahyo, Asad, Ismoil, Isxoq va Homid ismli o’g’illari bor edi. Nuh ibn Asad 842 yili vafot etgach, Samarqandni ukalari Ahmad va Yahyo boshqardi, keyin hokimlik Nasr (865-892) qo’liga o’tdi. 859-yilda Yahyo ibn Asad vafot etgach, Shosh va Ustrushona Ahmadning ikkinchi o’g’li Ya’qubga nasib etdi. Keyin tashabbus Ismoil ibn Ahmad qo’liga o’tdi. Buxoroda Tohiriylar mavqei sust edi. 874 yilda Husayn ibn Tohir Xorazm shaharlarini talayotgan bir paytda Buxoro zodagonlari iltimosi bilan Nasr Buxoroga Ismoil ibn Ahmad (849-892) ni hokim qilib jo’natadi.
Yangi mavzuni mustahkamlash:
Aqliy hujum:
1. Movarounnahrda Somoniylar davlatining tashkil topishi uchun qanday
shart-sharoitlar paydo bo’ldi.
2. Somoniylar davlatining tashkil topishi va davlat boshqaruvidagi
islohotlar.
3. Somoniylar davrida yer egaligi va iqtisodiy hayot.
4. Somoniylar davrida islom dini va madaniy hayot.
5. Somoniylar davlatinining parchalanib ketishi sabablarini aniqlang.
Interfaollik:
O’qituvchi: O’quvchilar darsimizni noan’anaviy usulda davom ettiramiz. (Shunday deb o’qituvchi birinchi qatordagi o’quvchilarni "Qoralovchi" guruh, ikkinchi qatordagi o’quvchilarni "Oqlovchi" guruhlarga ajratib har ikkala guruhda bittadan faol o’quvchini darsni kuzatib boruvchi "Ekspert" lar deb belgilagach, o’zi o’quvchilar qatoriga o’tiradi. Bir o’quvchi Somoniylar davlati to’g’risida tushunchalarini so’zlab beradi. Bu o’quvchiga "Qoralovchi" guruh tomonidan savollar yog’iladi, "Oqlovchi" guruh bu o’quvchini himoya qilib boradi va nihoyat "Ekspert" lar ikkala guruhning darsga faolligini holisona baholab beradi).
O’qituvchi: Mana darsimiz qiziqarli davom etmoqda, endi uni yanada qiziqarli o’tkazish maqsadida "Aysberg" usulidan foydalanamiz. Faraz qilaylik biz Shimoliy muz okeanida sayohat qilib yuribmiz. Birdaniga oldimizdan "Aysberg" (muzqoya) chiqib qoldi. Xush, nima qilish kerak?
1-chi o’quvchi: "Aysberg"ni aylanib o’tamiz.
2-chi o’quvchi: "Aysberg"ni parchalab yuboramiz.
3-chi o’quvchi: "Aysberg"ni eritib yuboramiz.
4-chi o’quvchi: Orqaga qaytib ketamiz.
O’qituvchi: Endi yana darsga qaytaylik. O’sha biz aytgan Aysbergning o’rniga Somoniylar davlati mavzusini ko’rib qo’yaylik. Bu mavzuni, birinchi o’quvchi aytganidek o’rganmasdan aylanib o’tib ketamizmi? ikkinchi o’quvchi aytganidek parchalab yuboramizmi? uchinchi o’quvchi aytganidek eritib yuboramizmi? yoki to’rtinchi o’quvchining fikri buyicha bu mavzuni o’rganmasdan orqaga qaytib ketgan ma’qulmi?
O’quvchilar: yangi mavzuni "Aysberg" singari eritib, urganib olganimiz ma’qul.