Жиззах политехника


Пул-кредит тизими ва пул мультипликатори



Download 0,65 Mb.
bet45/99
Sana26.03.2022
Hajmi0,65 Mb.
#512230
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   99
Bog'liq
makroiqtisodiyot

3. Пул-кредит тизими ва пул мультипликатори.


Аксарият купчилик мамлакатларда давлат пул чикаришга монопол xукукига эга. Шунинг учун у бутун пул массаси микдорини тартибга солиб туради. Уни амалга ошириш xукуки нисбатан мустакил муассаса Марказий банк ихтиёрида, пул таклифини купайтиришга ёки пул яратиш кобилиятига тижорат банклари xам эга. Улар кредитлар бера бориб, тулов воситалари эмиссиясини ёки кредит мультипликациясини амалга оширади. Масалан, А банкнинг депозити 2000 га усган булса, резерв нормаси 20 % га тенг булганда (резерв нормаси - бу резервларнинг депозитларга нисбати) у 400 сумни узида колдириб колган 1600 сумни карзга беради. Шундай килиб А банк пул таклифини 1600 га купайтиради ва у энди 2000 + 1600 =3600 ни ташкил этади. Яъни, омонатчиларнинг депозитлардаги 2000 дан ташкари яна 1600 карз олувчиларнинг кулларида колади. Агар 1600 сум яна банкга тушса (масалан Б банкга) унда 20 % ни тенг булган резерв нормасида у 320 ни резервда колдириб, 1280 ни кредитга беради. Xамда шу микдорда пул таклифини оширади. Кредит беришнинг бу жараёни сунги пул бирилигидан фойдаланишга кадар давом этади ва провард натижада жами пул таклифи куйидагича аникланади:
Дастлабки омонат = 2000
А банкнинг ссудаси = (1-0,2) х 2000 = 1600
Б банкнинг ссудаси=(1-0,2) х (1-0,2)=2000=(1-0,2)*х2000=1280 ва x.к.
Жами пул таклифи тенг булади
(2000+(1-0,2)х2000+(1-0,2)*х2000+...)=X1+(1-0,2)+(1-0,2)* +...) х2000= 1/1-(1-
0,2)х2000 = 1/0,2х2000. (*-квадратни билдиради).
Бу ифодани куйидаги формула куринишида ёзиш мумкин: М = (1 / кк ) х Д;
Бунда - М- xажми пул таклифи.
кк - банк резервлар нормаси.
Д - дастлабки омонат.
Келтирилган формуладан куриниб турибдики, пул таклифи 1/кк коэффицентига боглик булиб, уни банк мультипликатори ёки пул экспансияси мультипликатори деб аталади. У ушбу банк резервлар нормасида ортикча резервларнинг бир пул бирлиги билан яратилиши мумкин булган янги кредит пулларининг энг куп микдорини билдиради.
Кредит - кайтариб бериш шарти билан маълум муддатга карз бериш маъносини беради. Капитализмда кредитнинг ссуда капитали xаракат шакли булиб банк ва тижорат кредити куринишида амалга оширилади. Карзга маблаг берувчи томон кредитор, яъни, кредит берувчи, ссуда олувчи томон эса карздор, яъни кредит олуви xисобланади.
Банк кредитларининг асосий коидалари булиб, куйидагилар xисобланади: - муддатлилик;- аник максадга йуналтирилганлик;- фоиз; - тулаш;- моддий таъминланганлик ва бошкалар;
Кредит узок ва киска муддатли булади. Киска муддатли кредит корхона ва ташкилотларнинг айланма фоизларини шакллантиришга хизмат килади. Узок муддатли кредит эса моддий ишлаб чикариш тармокларига капитал маблаглар ажратиш манбаи булиб xисобланади.
Кредит пул тизимининг асосини банклар ташкил этади. Пул кредит сиёсатининг учта асосий воситасини ажратиб курсатилади. Марказий банк улар ёрдамида пул таклифини узгартиради ва шулар оркали пул кредит муомиласини тартибга солиб туради:

    1. Xисоб ставкаси;

    2. Мажбурий резервлар нормаси;

    3. Очик бозордаги операциялар;

Xисоб ставкаси деб марказий банк томонидан банкларга бериладиган ссуданинг фоиз ставкаси тушунилади. Бу ссудаларни тижорат банклари айрим кузда тутилмаган зарурат тугилганда ва молиявий аxволи мустаxкам булган xоллардагина оладилар. Xисоб ставкасининг пасайиши билан тижорат банкларида марказий банкдан кушимча резервларни олиш имкониятлари кенгаяди. Уз навбатида бу тижорат банкларини резервлардан янги кредитлар бериш билан пул таклифини купайтиради. Яна шундай xоллар мавжудки, марказий банк xисоб ставкасини кутара бориб, тижорат банклари томонидан кушимча резервларни олиш йулидаги тусикларни бироз кутаргандай булади ва кредитлар бериш буйича уларнинг фаолиятни пасайтиради. Яъни, шу йул билан пул таклифини чеклайди.
Мажбурий резервлар - бу кредит максадлари учун ишлатилмайдиган банк омонатларининг бир кисмидир. Улар мижозлар томонидан уз омонатларини талаб килиб олганда зарур булади. Марказий банк тижорат банкларини ушлаб туришга мажбур булган резервларнинг энг куйи нормасини урнатади ва шу восита ёрдамида улар кредитлаш кобилиятига, имкониятига таъсир этади. Бу миъёр канчалик юкори булса, ортикча резервлар шунчалик кам ва тижорат банкларининг кредит бериш йули билан “пулларни барпо этиш” кобилияти паст булади.
Очик бозордаги операциялар - марказий банк томнидан давлат облигацияларини (кимматбаxо когозларни) тижорат банклари ва аxолидан сотиб олиш ва уларга сотиш. Марказий банк тижорат банкларидан ёки аxолидан бу кимматбаxо когозларни сотиб олар экан шу билан тижорат банклари резервларини сотиб олинган облигациялар микдори xажмида купайтиради. Бу резервлардан кредит бериб тижорат банклари пул таклифини кенгайтиради. Облигацияларни сотиш салбий натижага олиб келади, яъни марказий банк тижорат банклари ва аxолига облигицияларни сотиш билан резервларни xамда тижорат банкларининг кредит бериш кобилиятини кенгайтиради. Бу xолда пул таклифи кискаради.
Банкларда яратиладиган янги пулнинг захира салмогига нисбати пул таклифининг мультипликатори дейилади ва у куйидагича аникланади:
МДП = 1 / заxира салмоги ;
Банкларга куйилган пулнинг асосий кисми накд булмаган пул сифатида сакланади. Турли банкларда накд пулнинг салмоги 3% дан 15 % гача тугри келади. Пул куйган корхоналарга (шахсларга) бериладиган накд пул заxира пуллар дейилади.
Масалан, заxира пуллар салмоги 10 % га тенг булсин. У xолда банклардаги баланс xисоби куйидагича аникланади:
Банкларнинг 1 баланс xисоби.
Активлар Пассивлар
заxира - 1 млн.сум жамгарма - 10 млн.сум
ссудалар - 9 млн.сум жами - 10 млн. сум жами -10 млн. сум.
Шундай килиб, пулнинг микдори 10 млн. сумдан 19 млн.сумгача давом этади. 9 млн. сум банкларда яратилган пулдир. Бу билан пулни банкларда яратиш тугалланмайди. Пулнинг бундай xаракати биринчи куйилган пулнинг xаммаси заxира сифатида ишлатилгунча давом этади. Демак мисолимизда заxирадаги xар бир сум 10 сум пулни яратар экан. Бу ерда пул мультипликатори куйидагича:
МДП = (1 / (1/10)) = 10 ;
Кредит берувчи корхоналарнинг фойдаси улар берган маблагларининг (%) фоизидан жамгармага куйган корхона (шахс) ларнинг (%) фоизини айириб топилади. Банк фойдаси - маржа деб xам юритилади.
Кредит тизимига авваллари факат банклар кирган булса, бозор иктисоди муносабатларининг ривожланиши билан яна бошкалари xам кушилади.
Кредит тизимини уч гуруxга булишимиз мумкин:

  1. Марказий банк;

  2. Тижорат банклари;

  3. Махсус банклар ва молия кредит институтлари;

Мавзуга оид тестлар:

  1. Кредит тизими нима?

А) Пулнинг банкларда жамғарилиши;
Б) Банклардаги пулларнинг халқ хўжалиги тармоқларига фойдаланиш учун тақсимланиши;
В) Банклар томонидан фойдаланиш учун бериладиган пуллар устидан назорат қилиш;
Г) Молия-кредит муассасалари мажмуи.



  1. Банклар нима билан шуғилланади?

А) Мижозлар билан ҳисоб-китоб қилиш ишлари билан;
Б) Ўзларининг қимматбаҳо қоғозларини сотиш ва сотиб олиш билан; В) Пулларни сотиш ва сотиб олиш билан;
Г) Корхоналар ўртасидаги нақд пул билан ва ҳисоб-китоб ишлари бўйича пул ўтказиш билан.



  1. Банк қуйида кўрсатилган операцияларнинг қайси бири билан шуғилланади? А) Пассив операциялар билан;

Б) Актив операциялар билан;
В) Пассив ва актив операциялар билан;
Г) Нақд пулсиз бўладиган операциялар билан.



  1. Кредит қандай тамойилларга асосланади?

А) муддатлилик,қайтаришлик, кафолатланганлик, мақсадлилик, ҳақ тўлашлик; Б) муддатлилик, кафолатланганлик, мақсадлилик, ўзаро келишув;
В) қайтаришлик, кафолатланганлик, муддатлилик, мақсадлилик, ҳақ тўлашлик, тақсимлаш;
Г) барча жавоблар тўғри.



  1. Кредит турлари:

А) банк кредити, хўжаликлараро кредит, тижорат кредити, истеъмол кредити, ипотека кредити, давлат кредити, ҳалқаро кредит;
Б) ҳалқаро кредит, банк кредити, лизинг, факторинг, фарфейтинг;
В) банк кредити, истеъмол кредити, ипотека кредити, давлат кредити, лизинг,факторинг;
Г) барча жавоблар тўғри.



  1. Банк тизими икки босқичли бўлиб:

А) марказий банк ва тижорат банкларининг тармоқ отган шаҳобчаларини; Б) Халқ банки, Давлат банкини;
В) Ташқи иқтисодий фаолият миллий банки ва Марказий банкни; Г) Ипотека банки, Инвестицион банкларни …… ўз ичига олади.

Download 0,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   99




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish