Жиззах политехника



Download 0,65 Mb.
bet92/99
Sana26.03.2022
Hajmi0,65 Mb.
#512230
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   99
Bog'liq
makroiqtisodiyot

Валюта бозори.


Бозордаги талаб ва таклиф таъсири натижасида вакти-вакти билан валюта курслари узгариб туради. Давлат валюта курсларини баркорорлаштириш учун валюта бозорини амал килишига бевосита ёки билвосита аралашиши зарур. Бунинг бир катор усуллари мавжуд:

  1. Эxтиёт(захира)лардан фойдаланиш. Валюта курсини мустаxкамлашнинг купрок кулланиладиган усули - расмий резервлар ёрдами билан бозорни манипуляция килиш xисобланади. Уз-узидан аникки, валюта захиралари алоxида мамлакатлар эга булган чет мамлакатлар валюталарининг оддий захираси xисобланади.

“Жаxон пули” сифатида ёки бошкача айтганда, захиралар сифатида, одатда олтиндан фойдаланилади. Масалан, АКШ xукумати Буюк Британияга узи эга булган олтиннинг бир кисмини сотиб, унинг фунтларини олиши мумкин. Шу йул билан сотиб олинган фунтлар америка савдоси ва молиявий операциялари туфайли жамгарилган захираларни устириш учун фойдаланиш мумкин. Бу ерда захиралар микдори фунт таклифини зарур микдорда купайтиришга эришиши учун етарли булиши жуда муxимдир.

  1. Савдо сиёсати. Валюта бозорига таъсир курсатишнинг бошка тадбирларига савдо ва молиявий окимлар устидан тугридан-тугри назорат килишни киритиш мумкин. Масалан, АКШ фунт стерленгнинг етишмаслиги шароитида валюта курсини тегишли даражада (2доллар=1 ф.ст.) импортни ушлаб туриш (шу оркали фунт таклифини ошириш) xисобига ушлаб турушга бориши мумкин. Хусусан импорт бож ёки импорт квоталарини киритиш билан кискариши мумкин. Худди шундай америкаликлар чет эл капитал куйилмаларидан оладиган фоиз ва дивидентлардан махсус соликлар ундириши мумкин. Бошка томондан Америка xукумати субсидия бериб, шу оркали фунт стерленг таклифини купайтириш мумкин. Бу тадбирлардан фойдаланишда вужудга келадиган асосий муаммо шундан иборатки, у жаxон савдоси xажмини кискартиради, унинг таркибини ва савдо алокаларини узгартириб юборади, иктисодий максадга мувофикликнинг бузилишига узининг xиссасини кушади. Бунинг окибатларини xисобга олмаслик мумкин эмас.

  2. Валютали назорат. Бошка мукобил вариант валютали назорат xисобланади. Валютали назорат шароитида xукумат миллий экспортёрлар олган барча тегишли чет эл валюталарини давлатга сотиш талаби билан уларнинг етишмаслиги муаммосини xал килиши мумкин. Кейин xукумат уз навбатида чет эл валютасининг бу катта булмаган захирасини турли миллий импортёрлар уртасида таксимлайди. Шу йул билан xукумат миллий импортни, миллий экспорт xисобидан олинган чет эл валютаси микдорига чеклайди. Валютали назорат тизими бир катор камчиликларга эга. Биринчидан, савдо чеклашлари (бож, квота, экспортли субсидия) каби валютали назорат киёсий устунлик тамоилига асосланган халкаро савдонинг таркиб топган алокаларини бузади. Иккинчидан, етарли булмаган валюта ресурсларини валютали назорат жараёни сузсиз алоxида импортёрларни камситиш билан боглик. Учинчидан, назорат тадбирлари истеъмолчининг танлаш эркинлигига тажовуз килиш xисобланади.

  3. Ички макроиктисодий тартибга солиш. Валюта курси баркарорлигини ушлаб туришнинг охирги воситаси ички солик ёки пул сиёсатидан шундай фойдаланиш xисобланадики, бунда тегишли чет эл валютасининг етишмаслиги бартараф килинади. Масалан, чекловчи солик ва пул тадбирлари АКШ миллий даромадини Буюк Британия миллий даромадига нисбатан пасайтиради. Чунки импорт микёси миллий даромад даражасига тугридан-тугри боглик булиб бу Британия буюмларига ва демак фунт стерленгга талабнинг чекланишига олиб келади.

Кайд килинган валюта курси тизими тарафдорлари тасдиклайдики, ундан фойдаланиш халкаро савдо ва молия билан боглик булган таxлика ва ноаниклигини камайтиради. Кайд килинган валюта курсларини куллаш узаро фойдали савдо ва молиявий операциялар xажмини кенгайтиришга олиб келади. Аммо кайд килинган валюта курслари тизимининг xаётга лаёкатлиги иккита узаро алокалар шароитига боглик:

  1. захираларнинг мавжудлиги;

  2. уз xажми буйича сезиларсиз камёблик ёки тулов баланси активларининг тасодифий вужудга келиши. Катта ва доимий камёбликлар мамлакат захираларини йукка чикариши мумкин. Хулоса килиб айтганда валюта курсларининг талаб ва таклиф таъсири остида шаклланиш даражаси, уз-узича курсли нисбатларга таъсир этувчи реал жараёнларни аниклаб бера олмайди. Чет валюталарига талаб ва таклифга, демак валюта курсларига мамлакатдаги xам ички ва xам ташки иктисодий муносабатлар мажмуи бевосита ёки билвосита таъсир курсатади.

Валюта курслари динамикасига бевосита таъсир курсатувчи омиллар ичидан куйидагиларни ажратиб курсатиш мумкин:

  • миллий даромад ва ишлаб чикариш харажатлари даражаси;

  • пулнинг реал харид килиш лаёкати ва мамлакатдаги инфляция даражаси;

  • валюталарга талаб ва таклифга таъсир курсатувчи тулов баланси xолати;

  • мамлакатдаги фоиз ставкаси даражаси;

  • валютага жаxон бозоридаги ишонч ва х.к.

Назарий жиxатдан валюта курсларининг тебранишини тушинтириш, харид килиш лаёкатиниг паритет назарияси ёрдамида берилади (Г.Кассел томонидан исботлаб берилган). Бу назарияга кура курсли нисбатларни аниклаб бериш учун икки мамлакат истеъмолчилик товарлари шартли “халтаси” баxоларни таккослаш талаб килинади. Масалан, агар Узбекистонда бундай халта, айтайлик 500 сум, АКШ да эса 10 доллар турса, 500 сумни 10 га булиб 1 долларнинг баxосини xосил киламиз, бу 50 сумга тенг экан. Агарда Узбекистонда муомиладаги пул массасининг купайиши натижасида, товарлар баxоси икки марта ошса, АКШ xаммаси узгаришсиз колади ва xамма шароитлар тенг булганда долларнинг сумга нисбатан айирбошлаш курси икки мартага ошади. Бозор иктисодиёти шароитида асосан гиперинфляция руй берганда харид лаёкатининг паритет назарияси курсни нисбатларини олдиндан айтиш имконини беради. Валюта курсларининг узгариши экспорт маxсулот ишлаб чикарувчи тармоклар имкониятига таъсир курсатиши мумкин. Масалан, агарда АКШ бир доллари 2,5 немис маркасига айирбошланса (1975 йилги расмий курс) Германия учун маиший электроника ишлаб чикарувчи америка экспортёрларининг тушуми, 100 марка 40 долларга тенглашади. Валюта курсларининг 1:1, 682 нисбатга узгариши (1991 йилги курс) сотишнинг узгармас xажмида тушумнинг 59 долларга купайишига олиб келди. Валюта курслари миллий иктисодиётга, ишлаб чикариш ва ундаги бандликка сезиларли таъсир курсатиши мумкин. Миллий валюталар курсининг пасайиши мамлакатлар экспорт имкониятини оширади. Аммо мамлакат экспорти хомашё товарлари импортига асосланса, бунда валюталар курсининг пасайиши экспорт килинадиган товарлар баxосининг усишига олиб келади ва бу уларнинг ракобатга лаёкатлилигига таъсир курсатиши мумкин. Валюта курсларининг ошиши мамлакатлар экспорт имкониятларини ёмонлаштиради. Валюта курсларининг бекарорлиги ташки иктисодий алокаларга салбий таъсир курсатади. Унинг тебраниши халкаро битимларда ноаниклик ва таxлика даражасини купайтиради. Шу сабабли валюта курси xам мамлакат ичида ва халкаро муносабатларда тартибга
солишнинг муxим объекти xисобланади. Давлат бевосита тартибга солиш воситаси сифатида валютали интервенция ва дисконт сиёсатидан фойдаланиш мумкин.
Дисконт- банклар томонидан олинадиган фоиз. Банк фоиз xисоб ставкасини ошириб ёки тушириб чет эл капиталлари кириши ёки чикиб кетишига таъсир курсатиши мумкин. Тартибга солишнинг купрок универсал усули валютали интервенция xисобланади. Бунда марказий банклар таклифи етарли булмаган, курс эса юкори булган чет эл валюталарини сотади, таклиф ортикча ва курс паст булганда сотиб олади. Бу билан талаб ва таклифни тенглаштириб, миллий валюта курси тебраниш чегарасини чеклайди. Валютали интервенцияни куллаш захира валюта фондининг микдори билан чекланади, шу сабабли валюталарни сотиш албатта уни сотиб олиш билан алмаштириб турилиши лозим. Бундан ташкари инфляциянинг юкори суръатида валюталар курси валюта харид килиш кучлари нисбатининг узгариши туфайли пасаяди. Бу xолда валютали интервенция мазкур мамлакат валютали девольвацияси (курснинг расмий усиши) билан бирга бориши зарур.

    1. Download 0,65 Mb.

      Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   99




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish