Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi

va hakamlik qilish malakalarini shakllantirish haqida ma'lumotlarga ega qilish. 
Mashgulotni  davrlashga  butun  yil  davomida  sport  musobaqalarning  taqsimlanishtizimi, 
shuningdek,  (sportning  «mavsumiy»  deb  atalgan  turlarida)  yil  fasllariga  qarab  iqlim 
sharoitlarining  almashinishi  ancha  ta’sir  etadi.  Biroq  musobaqalar  taqvimi  ham,  yil  fasllari  ham 
mashg’ulot jarayonining mohiyatini belgilay olmaydi va shuning uchun ham uni davrlashga bosh 
asos bo’lib xizmat qila olmaydi. 
Yil  fasllari  sportning  «mavsumiy»  turlarida  musobaqa  davri  uzunligini  cheklash  va  ma’lum 
miqdorda  mashg’ulot  vositalarini  tanlashga  ta’sir  etish  bilan  mashg’ulot  davrlari  muddatiga 
qismangina  ta’sir  etadi.  Moddiy  -  texnika  bazasi  rivojlana  borgan  (yopiq  o’yingohlar,  muz 
maydonlari, suzish havzalar va hakozalar qurilishi) va metodika takomillasha borgan sari mavsum 
omillarining mashg’ulotni cheklash darajasi tobora kamayib boradi. 
Demak, hozirgi zamon sportini rivojlanish tendentsiyalari mashg’ulot jarayonini iqlim sharoitlariga 
moslashtirishdan  emas,  balki  mutelikdan  ozod  qilishdan  iborat.  Iqlim  omillarining  foydali  ta’sir 
etadiganlaridan  quyosh  radiatsiyasi  va  hakazolardan  esa  mashg’ulotning  barcha  bosqichlarida 
sportchi ish qobiliyatini oshirish uchun nihoyat darajada keng foydalanish kerak.  
Sport taqvimi sport musobaqalari o’tkaziladigan  vaqtni ko’rsatib  yuzaki jihatdan musobaqa davri 
chegaralarini  belgilab  qo’yadi.  Bundan  tashqari  u  mazkur  davr  tuzulishiga  ta’sir  etadi  va 
mashg’ulot tsiklinig boshqa davrlari uzunligini qisman cheklab qo’yadi. Biroq har qanday holatda 
ham mashg’ulotni davrlashni musobaqa taqvimlaridan chiqarib olib bo’lmaydi. Chunki taqvimning 
yolg’iz  o’zi  to’liq  tayyorgarlik  ko’rish  uchun  zarur  bo’lgan  muddatlar  haqida  ham,  sportchi 
musobaqalargacha  sport  formasiga  kirib  olishi  uchun  o’tishi  zarur  bo’lgan  tayyorgarlik 
bosqichlarining  mohiyati  haqida  ham  hech  davrlash  qonuniyatlariga  qarshi  emas,  balki  unga 
muvoifiq bo’ladagina uni ratsional deb hisoblash mumkin. Aks holda u eng yuksak sport natijalari 
yuzaga chiqishiga to’sqinlik qiladi.  
Binoabarin,  musobaqalar  taqvimlarini  rejalashtirayotgan  vaqtda  mashg’ulotni  ratsional  sura’tda 
davrlashdan, uning ob’ektiv qonuniyatlaridan kelib chiqish kerak ekan.  

---

 
 
 
68 
 
Shu bilan birga musobaqalarning umumiy taqvimi ko’pgina omillar ta’siri ostida paydo bo’ladi va 
shuning  uchun  ham  mashg’ulotni  davrlashga  nisbatan  ma’lmu  darajada  mustaqil  bo’ladi.  Shu 
sababdan  sport  taqvimi  bilan  mashg’ulotni  davrlash  o’rtasidagi  qarama  -  qarshiliklarga  barham 
berishga imkon beradigan shartlarni aniqlab olish kerak. 
Agar  aqalli  yuqorida  ko’rsatilgan  shartlarga  rioya  qilinsa,  sport  taqvimi  bilan  mashg’ulotni 
davrlash o’rtasida hech qanday kelishib bo’lmaydigan qarama-qarshiliklar paydo bo’lmaydi va ular 
garmonik  tarzda  bir-biriga  moslashtirildi.  Shunday  bo’lsa,  sport  taqvimi  mashg’ulotni  maqsadga 
muvofiq  ravishda  tuzishga  qarshilik  qilmay,  aksincha,  unga  ko’maklashuvchi  qudratli  omillardan 
biriga aylanadi.