Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi

aniqlaydi. Mashg’ulot jarayonini davr va bosqichlarga, mashg’ulot jarayonini rejalashtirishga 
tayyorgarlik 
mazmunining 
vazifasi 
va 
vaqti 
bo’yicha 
effektiv 
joylashtirishga 
(rasmiylashtirishga) yordam beradi, 
Makrotsikllar  tuzilishini  aniqlovchi  ko’pgina  faktorlar  va  ularning  oxirgi  ko’rsatgichiga 
erishishdagi  tutgan  o’rinlari  makrotsikllarda  mashg’ulot  jarayoni  tuzilishini  xaddan  tashqari 
murakkablashtiradi. 
Masalan;  mashg’ulot  jarayonini  moslashishlar  tuzish  qonuni-yatlari  asosida  tuzishga 
intilish, faqatgina sport mashg’ulotini anik vazifalari xal qilingandagina etarli natija ko’rsatadi 
deb  hisoblardi.  Mashg’ulot  makrotsikllarini  tuzish  asosida  etgan  sport  mashg’uloti  umum 
qonuniyatlariga  bunday  yondoshish,  ko’pgina  sport  turlarida  mashg’ulot  jarayoniga  salbiy 
ta’sir  ko’rsatishi  mumkin  bo’lgan  metodologik  xato  hisoblanadi.  Mashg’ulot  yuklamalarini 
ayrim  mashg’ulotlarda  va  makrotsikllardagina  bitta  yo’nalishda  bo’lishini  ta’minlamasdan, 
salkam butun tayyorgarlik bosqichlari davomida  ham mashg’ulot  yuklamalari bir  yo’nalishda 
bo’lishini ta’minlash kerak. 
Bunday  ko’rsatmalar  texnik  -  taktik  harakat  arsenallarini,  psixologik  vazifalarini 
chegaralagan holatda jismoniy tayyor-garligiga nisbatan past sport turlarida alohida qo’llanishi 
mumkin, lekin tsiklik xarakterdagi o’yinlarda, yakka bellashuv-larda, murakkab koordinatsion 
sport turlarida qo’llash to’g’ri kelmaydi. 
Sport  turi  ko’p  yillik  tayyorgarlikning  bosqichlariga
 
shug’ullanuvchilar  kontingentiga 
bog’liq  xolda  makrotsiklda  turli  davr  va  etaplar  keng  diapazon  asosida  tebranishi  mumkin. 
Masalan; suzishda, engil atletikada va boshqa sport turlarida tsiklik xarakterdagi sport turlarida 
musobaqa davrining davomiyligi (yoki ikki uch tsiklli rejalashtirilgan davrlarda) sport o’yinla-
ridagi  musobaqa  davriga  nisbatan  1.5,  2.5  marta  kam  bo’lishi  mumkin.  Yilning  ma’lum 
vaqtidagina mavsumda o’tkaziladigan sport turlari yil mobaynida o’tkaziladgan sport turlaridan 
tayyorgarlik davrini uzoq muddatliligi musobaqa davrini qisqa muddatliligi bilan farq qiladi. 

---

 
 
 
 
114
Ko’p  yillik  tayyorgarlikni  boshlang’ich  bosqichi,  shuningdek  bazani  tayyorgarlikni 
oldingi bosqichiga tayyorgarlik davrini uzoq muddatliligi bilan ajralib turadi. Musobaqa davri 
ancha  qisqa  va  anik,  ko’rsatilmagan  yuqori  sinf  sportchilarida  buning  tes-karisi  bo’lib, 
tayyorgarlik  davri  qisqartirilgan,  musobaqa  davri  esa  yilning  ancha  qismini  egallaydi 
(V.N.Platonov) 1986 y.