Jismoniy tarbiya

K irish  gim nastikasi.  O dam   tanasidagi  biologik  jarayonlarni 
jadallashtiradi.  M axsus  tanlangan  gimnastika  mashqlarini  bajarish 
natijasida  ishga  kirishish  davri  ikki  marta qisqaradi.  Kirish gimnastikasi 
ishchanlik  qobiliyati  davrini  ham   uzaytiradi.  Kirish  gimnastikasi 
m ajm uasi  ish  kuni  boshida  5 -7   daqiqa  davomida  bajariladigan, 
m ashqdan  iborat  bo‘ladi.  K irish  gimnastikasi  majmuasi  turli  ishlab 
chiqarish  korxonalarida  m axsus  mashqlar  majmuasi  va  m ashg‘ulot 
jarayon ida  kuchlanishning  taqsimlanishi  bilan  farqlanadi.  Kirish 
gim nastikasining odatdagi tartibi quyidagicha:
1.  Uyushtiruvchi  mashqlar.
2.  Badan,  qo‘l va oyoq mushaklari uchun mashqlar.
3.  Um um iy ham m a  m ushaklargata’sir qiluvchi  mashqlar.
4.  B adan (tana),  q o ‘l va oyoq  mushaklari  uchun mashqlar.
6 -  8 ta maxsus  mashqlar.
5.  O g ‘ir  jism oniy  ish  bilan  shug'ullanuvchi  odamlar  uchun 
bajarilishi  oson bo ‘lgan kirish gimnastikasi.
U lar  har  xil  m ushaklarning  faol  harakatlarini  birin-ketin 
qizdirishga  yordam   beradi.  Jismoniy  harakat  faoliyati  mashqlar 
m ajm uasining oxirgi choragiga borib  ko‘payadi.
0 ‘rtacha  og'irlikdagi  mehnat  bilan shug‘ullanuvchilar (masalan, 
turli  xil  stanoklarda  ishlovchilar  uchun  mashqlar)  kirish  gimnastikasi 
sifatida  ish  vaqtida  band  b o ‘lm aydigan  bir  guruh  mushaklarga  dinamik 
am plitudali  mashqlar  kiritiladi.  E ng  og‘ir  mashqlar  to‘plamning 
o ‘rtasiga,  y a’ni  4-m ashqqa  to‘g ‘ri  kelishi  kerak.  Zo'riqish  talab 
qilm aydigan,  k o ‘proq  quloq,  ko ‘z  va  hokazo  a ’zolar  ishlaydigan  kasb

---

egalarining  kirish  gimnastikasiga  har  xil  m ushaklar  guruhi  uchun. 
maxsus  harakatli  mashqlar  tanlanadi.  Eng  k o ‘proq  m ashq,  jism oniy 
og‘irlik  to ‘plamning  birinchi  qismiga  to ‘g ‘ri  kelishi  m o‘ljallanadi 
Mehnatni  tashkil  qilishda  ish sharoiti  organizmga  salbiy  ta ’sir  qiladigan 
bo‘lsa,  shu  ish  tufayli  kelib  chiqadigan  kasallikning  oldini  olish 
mashqlarini tanlash tavsiya  qilinadi.  Masalan,  ip  yigiruvchilar,  stanokda 
ishlovchilar  va  hokazo  -   kun  b o ‘yi  oyoqda  turib  ishlaydiganlar  yassi 
oyoqlik,  umurtqa pog‘onaning  qiyshiq rivojlanishi  kasalliklariga  duchor 
bo‘ladilar.  Shuning  uchun  kirish  gimnastikasi  m ashqlari  to ‘plam i  ana 
shu  kasalliklaming  oldini  olishga  qaratilgan  b o ‘lishi  kerak.  Kirish 
gimnastika  to ‘plamining  oxirida  ish  jarayoniga  yaxshi  tayyorlanish 
uchun  maxsus  mashqlar  bajariladi.  Ular  o‘z  turkum i  va  m aqom i  bilan 
ish  harakatlariga  o ‘xshashi,  ba’zida  esa  shu  harakatni  aynan  takrorlashi 
mumkin.  Maxsus  mashqlar  ishchining  ish  vaqtida  asosiy  og‘irlik 
tushadigan  mushaklari  uchun  tanlanadi. 
M asalan,  to ‘qim achilar, 
yigiruvchilar  uchun  suyak  mushaklari  m ashqlari  q o ‘llaniladi.  Bu 
mashqlar  barmoqlarning  ip  bog‘lash  unumdorligini  oshiradigan  bo‘lishi 
kerak.  Tikuvchilar,  mayda  detallami  yig‘uvchilar,  chizm akashlar  va 
boshqa  shu  kabi  kasb  egalarining  ishlari  etiborni,  diqqatni  bir  nuqtaga 
to ‘plashni talab qiladi, bu vaziyatda ishchilar kayfryatini k o ‘tarish uchun 
maxsus  mashqlar yordam beradi.
Jismoniy  tarbiya  mashqlari  ish  jarayonida  paydo  bo‘lgan 
toliqishni  yo'qotish  uchun  qo‘llanilib,  5-7  m ashqlardan  tashkil  topib, 
toliqish davrida 5-7 daqiqa davomida bajariladi.
Gimnastik  mashqlar  to ‘plamini  o‘tkazish  vaqti  ish  kunining 
rejasiga,  uning  faoliyati  turiga,  mutaxassis  qobiliyatiga  b og‘liq.  O g‘ir 
jismoniy 
mehnat 
qiladiganlarga  jismoniy 
tarbiya 
lahzasi 
ish 
boshlanganidan 
1,5 
soatdan 
so‘ng, 
aqliy 
m ehnat 
bilan 
shug‘ullanuvchilar  uchun  ish  boshlanganidan  3  soatdan  so ‘ng  o ‘tkazish 
mumkin.  Jismoniy  tarbiya  lahzasi  gimnastika  m ashqlari  mehnat 
jarayonining  turiga  qarab  tanlanadi.  Jismoniy  og ‘irlik,  aqliy  mehnat 
yuklanishni  e’tiborga  olib,  ishlab  chiqarish  gim nastikasining  tasnifi 
belgilangan.  Mehnat faoliyati  turlari 4 guruhga  b o ‘linib,  har qaysi  guruh 
uchun  sakkiztadan jism oniy  mashqlar  namunasi  tuzilgan,  ular jism oniy 
gimnastika  mashqlari  to ‘plamini  ishlab  chiqishda  katta  yordam   beradi, 
har  xil  kasb  guruhlari  uchun  tuzilgan  gimnastika  m ashqlar  to ‘plami  bir 
necha  umumiylikka  ega.  Qaysi  bir  mehnat  faolivatining  turi  boMmasin, 
toliqishning  birinchi  alomati  paydo  bo‘lishi  bilan  organizm ning  tabiiy

---

talab i:  chuqur  nafas  olish,  kerilish,  yelkani  orqaga  tashlab,  qo‘llarni 
y u q o rig a  ko‘tarish  va  hokazo  mashqlami  bajarishdir.  Biz  jismoniy 
tarb iy a  lahzasida  o ‘tkazadigan  gimnastika  mashqlarining  boshida  va 
oxiridagi  m ashqlarni  sekin  va  chuqur  nafas  olish  bilan  bajarilishini 
tav siy a  qilamiz.  Jism oniy  tarbiya  lahzasidan  so‘ng  ish jarayoni  davom 
etadi, 
shuning 
uchun 
jism oniy 
mashqlarni 
bajarish, 
mehnat 
unum dorligini  oshirishga,  uni  yuqori  kayfiyat  bilan  davom  ettirishga 
sh aro it  yaratib  berishi  kerak.  Kuzatishlarning  ko‘rsatishicha,  yuqorida 
aytib  o ‘tilgan  holatga  diqqatni  bir  joyga  to ‘playdigan  mashqlar 
yo rd am id a  erishish  mum kin  ekan.  Hamma  guruhlar  uchun  (og‘ir 
jism o n iy   m ehnat  guruhidan  tashqari)  umumiysi  shuki,  to ‘plamning 
o !rtasidagi  m ashqlar organizm ga eng kuchli  ta ’sir qilishi  kerak.