Jismoniy tarbiya

Maktab  darsining  xilma-xilligi
122

---

qoldiradi.  Bu  yerda  o ‘zaro  o ‘rganish  keng  q o ‘llaniladi  va  nazariy 
m a ’lum otlar  e ’lon  qilinadi,  ham da  o ‘quvchilarning  faolligini 
oshirish  uch un   xilma-xil  usullar  qoMlaniladi.
Mashqlanish  darslari  o ‘rganilganlarni  takomillashtirish  va 
jismoniy  sifatlarni  tarbiyalashda  ancha  afzallikka  ega.  Bu  yerda, 
asosan,  o ‘quvchilar  faoliyatlarini  tashkil  ctishda  guaihli  me- 
toddan  foydalaniladi.  Bunday  darslarda  jismoniy  yuklamalarning 
hajmi  va  unumdorligi  ortadi.  Ko'pgina  darslar  tabiiy  sharoitda 
o ‘tiladi.  0 ‘qituvchi  xilma-xil  vaziyatlarni  vujudga  keltiradi, 
natijada  mashg‘ulotga  qiziquvchanlik  ortadi.
N azariy  d arslar  o 'rg an ilay otg an   m ashqlarni  o 'q u v c h ila r 
q a n d a y   o ‘zlashtirayotganligi,  jism o n iy   sifatlarning  vujudga 
kelishi  jarayonini  hal  etadi,  shuning  bilan  birga,  dastlabki  va 
yakuniy  mashqlanishni  jismoniy  rivojlanish  va  o ‘quvchilarning 
jismoniy  tayyorgarlik  darajasini  aniqlash  maqsadida  o ‘tkaziladi.
Ayni  vaqtdagi  o ‘ziga  xos  nazorat  darslari,  katta  o ‘rgatuvchi 
h a m d a   m ashqlanish  samarasini  beradi.  M a ’lumki,  jism oniy 
sifatlarni  tarb iy ala sh   u c h u n   o rg a n iz m g a   y u q ori  ta la b la rn i 
q o ‘yish  zarur  b o ‘ladi,  y a’ni  mashqlarni  charchash  darajasiga 
yetkazib  bajarish  talab  etiladi.  Bunday  sharoit  nazorat  darslari 
jarayonida  yaratiladi.  K o ‘pincha,  nazorat  darslarida  b a ’zi  bir 
o ‘q u v c h i l a r   o ‘q u v   d a r s i g a   q a r a g a n d a   k o ‘p r o q   n a r s a n i  
o'zlashtirib  oladilar.  Bunga  mashg‘ulotdagi  o ‘zaro  yordam  ruhi 
m a ’lum  darajada  ijobiy  t a ’sir  etadi.
Jismoniy  tarbiya  amaliyotida,  k o'pincha,  o'quv,  nazorat 
yoki  m a s h q l a n is h   d ars la ri  h am   kam   u c h ra y d i.  H a r   b ir 
m a s h g ‘u lo td a   o ‘rgatish,  n azo ra t  va  m a sh q lan ish   unsu rlari 
mavjud  b o ‘ladi.  Shuning  uchun  doim o  yodda  tutish  kerakki, 
har  bir  aniq  belgilangan  darsda  o'rgatish,  mashqlantirish  yoki 
nazorat  vazifalarini  hal  etish  mumkin.  Quyi  sinflarda  o ‘quv 
darslari  mashg‘ulotning  umum iy  sonidan  70—80  ga  yaqinini 
tashkil  etadi,  o ‘rta  sinflarda  60  foizga  yaqin,  katta  sinflarda  25— 
35  foiz.  K o‘rinib  turibdiki,  o'quvchilarning  yoshi  ortib  borgan 
sari  o ‘quv  darslarining  u m um iy  soati  pasayadi,  mashqlanish 
darslarining  u m u m iy   salm o g ‘i  VII —IX  sinflarda  60  foizga 
yetadi.
Agar  darslarda  turli  vazifalar  bir  xil  m arom da  hal  etilsa, 
bu  holda  bunday  darslar  aralash  yoki  murakkab  deb  ataladi. 
B unday  toifadagi  darslar  te z-tez,  h a m m a   sinflarda  u ch rab  
turadi,  maktab  dasturi  materiallarini  o ‘zlashtirib  olish  uchun 
qulay  sharoit  yaratiladi.
123

---