Jismoniy tarbiya

Sport — jismoniy  madaniyatning  tarkibiy  qismi
20

---

—  jamiyat  a ’zolarining  salomatlik  darajasi  va  jismoniy 
tayyorgarligi;
—  jismoniy  tarbiya  mashg'ulotlari  moddiy-texnik  jihatdan 
ta ’minlanganligining  ko‘lami  va  sifati;
—  jismoniy  tarbiya  harakatiga  rahbarlik  qiluvchilar  va 
jamoatchi  faollar;
—  jismoniy  tarbiya  mashg‘ulotlarida  eng  yangi  ilmiy-texnik 
jihatdan  yutuqlarini  qo ‘llash  darajasi;
—  jamiyat  a ’zolarining  sport  sohasidagi  yutuqlari.
Jismoniy  madaniyat  nazariyasi  va  uslubiyoti  fani, 
uning  o ‘quv  rejasidagi  boshqa  fanlar  bilan  aloqadorligi
Jismoniy  madaniyat  nazariyasi  va  uslubiyati  o ‘quv  fani 
sifatida  mutaxassislarni  amaliy  faoliyat  jarayonida  o ‘z  oldiga 
q o ‘ygan  vazifalarni  hal  ctishlarida  bilimlar  bilan  qurollanti- 
radi.
Uning  vujudga  kelishi  va  rivqjlanishida  alohida  odamlar  va 
bir  butun  jamiyat  tom onidan  yaxshi  jismoniy  tayyorgarlik 
zarurligini  ongli  ravishda  tushunib  yelildi.  Bu  ehtiyoj  tabiat  va 
organizm  o ‘sishi  qonunlarini  o ‘rganishga  undadi,  mehnatda  va 
harbiy  ishda  yuqori  natijalarga  erishisli  uchun,  odamning 
jismoniy  rivojlanishini  boshqarishning  asosiy  yo‘li  topildi.
Amaliyotning  rivojlanishi  asosida,  nazariy  bilimlar  beruv- 
chi  maxsus  fanlar  vujudga  keldi.  Bu  fanlami  ikki  guruhga 
b o ‘lish  mumkin:
1.  Insonparvarlik  ruhida  (gumanitar)  fanlar.  Bu  fanlar 
jismoniy  tarbiyaning  ijtimoiy  qonuniyatlarini  o'rganadi  (sotsio- 
logiya,  tarix  va  jismoniy  madaniyatni  tashkil  etish,  sport 
psixologiyasi  va  boshqalar);
2.  Biologik  turkumdagi  fanlar  esa  jismoniy  tarbiya  sha- 
roitida  organizm ning  rivojlanish  qonuniyatlarini  o ‘rganadi 
(dinamik  anatomiya,  fiziologiya,  biokimyo  va  jismoniy  mashq- 
lar  biomexanikasi  va  boshqalar).
Bu  fanlar  erishgan  yutuqlar  asosida,  jismoniy  tarbiya 
qonuniyatlarining  m a ’lumotlarini  umumlashtirish  bilan  jismo­
niy  madaniyat  nazariyasi  sluig'ullanadi.
Shunday  qilib,  jismoniy  madaniyat  nazariyasi  jismoniy 
tarbiyaning  umumiy  qonuniyatlarini  pedagogik  jarayon  sifatida
21

---

o ‘rganishga  qaratilgan.  Bu  qonuniyatlar  har  qanday  aholi 
tabaqasining  jismoniy  tarbiyasiga  taalluqlidir.
Jismoniy  madaniyat  uslubiyatining  predmeti:  jismoniy 
tarbiyaning  qonuniyatlarini  o^rganish,  shug‘ullanuvchilarning 
yoshini  hisobga  olish,  ularning  kasb  faoliyati,  sport  mutaxas- 
sisligiga  aniq  yo‘naltirishdan  iborat.  Modomiki,  jismoniy  mada- 
niyatni  o ‘qitish  uslublari  ko‘p.
Jismoniy  madaniyat  nazariyasi  va  uslubiyatining  uslubiy 
asosi  dialektik  va  evolutsion  taraqqiyot  qonunlaridir.  Bu 
amaliyotchilarga  o ‘z  harakat  faoliyatlarini  baholash,  tahlil 
qilish,  rivojlanish  qonuniyatlarini  ochish,  ilg‘or  uslublarni 
ishlab  chiqish,  o ‘rgatish  usuli,  umumlashtirish,  jismoniy  m a­
daniyat  ilg‘or  tajribalardan  foydalanish  imkoniyatini  beradi.
Jismoniy  madaniyat  nazariyasi  va  uslubi  sport  —  pedagogik 
fanlar  bilan  cham barchas  bo g ‘langan,  nazariy  to m o n d a n  
ishlab  chiqarilgan  qonuniyatlarga  tayanadi.  Sport  —  pedagogik 
tomondan  erishilgan  aniq  m a’lumotlar  keyinchalik  nazariya- 
ning  umumlashtiruvchi  predmeti  bo‘lib  qoladi.
Jismoniy  tarbiya jarayonida  umumiy  pedagogik  va  psixologik 
yutuqlari  o ‘sib  kelayotgan  yosh  avlodga  ta ’lim  va  tarbiya  berish 
vazifalari  amalga  oshiriladi.
Jismoniy  madaniyat  nazariyasi  va  uslubiyati  mazm uni 
quyidagi  savollarga  javob  beradi:  jismoniy  madaniyat  ijtimoiy 
hodisa  ekanligi;  uning  tarbiyaning  boshqa  sohalari  bilan 
aloqasi;  maqsadi,  jismoniy  tarbiyaning  um um iy  vazifasi  va 
asoslari;  mazmuni  jismoniy  madaniyat  manbalarining  tavsifi, 
harakat  faoliyatlariga  o ‘rgatishning  uslubiyat  asoslari,  usullari; 
jismoniy  sifatlarni  rivojlantirish,  jismoniy  mashqlarga  o ‘rgatish 
jarayonining  tarkibi,  mashg‘ulotlarni  tashkil  qilish  uslublari, 
rejalashtirish  va  hisob,  jismoniy  m adaniyat  uslubiyatining 
xususiyatlari  hamda  maktab  yoshigacha  va  maktab  yoshidagi 
bolalarning  sport  mashg‘uloti,  jismoniy  madaniyat  nazariyasi 
va  uslubiyatida  ko‘rib  chiqiladigan  masalalardir.
22

---

Jismoniy  madaniyat  o'zining  qonuniyatlariga,  rivojlanishiga, 
tuzilishiga  ega.  Bularni  bilish  o'sib  kclayotgan  yosh  avlodning 
jismoniy  tarbiyasini  to ‘g‘ri  amalga  oshirish  uchun  zanjrdir.