Jismoniy tarbiya

M ashqlarni  bajarishga  sarflangan  vaqt  yig‘indisi 
zichligi 
45  daqiqa  (dars  vaqti)
X=100.
Darsning  m otor  va  um um iy  zichligi  natijasini  solishtirib, 
h a r   bir  o 'q u v c h in in g   ish  sifatini  oshirish  im konini  topish 
m um kin.
0 ‘qituvchi  100%  u m um iy  zichlikka  intilishi  kerak.  Mashq- 
lanish  darslarida  m otor  zichligi  70—80  foizni,  o ‘quv  darslarida 
50  foizni  tashkil  etadi.
Dars  zichligini  bir  b u tu n   va  qism lar  b o ‘yicha  aniqlash 
zarur.  Bu  m ash g ‘ulotlarning  tayyorlov,  asosiy  va  yakunlov 
qismlarida  ishlarni  tashkil  etish  sharoiti  va  imkoniyatlarining 
bir  xil  emasligi  bilan  b o giiq .
D ars  zichligi  k o ‘pgina  om illarga  b o g ‘liq.  U la rd a n   eng 
asosiylari  quyidagilar:
1. 
G uruhlarda,  komandalarda,  o ‘yinlarda  o ‘quvchilarning 
soni.
116

---

2.  Asbob-anjomlarning  soni.
3.  Moddiy  bazaning  niiqdori.
4.  Shug‘ullanuvchilar  faoliyatini  tashkil  etishda  samarali 
metodlardan  foydalanish,  topshiriqni  bajarish  va  safni  bosh- 
qarish.
5.  Darsda  yordamchi  manbalarning  unumdorligi  va  mash- 
g‘ulot  o ‘rnini  darsgacha  tayyorlash.
6.  M ashg‘ulotlarni  tashkil  etish  b o ‘yicha  sh u g ‘u llan u v- 
chilarning  faol  ishining  samaradorligi,  vaqtincha  darsdan  ozod 
qilingan  o ‘quvchilarni  jalb  etish.
7.  Qisqa  so‘zlab  berish,  eslatma  berish,  m u hokam a  qilish, 
mashqlarni  bajarish.
8.  Q o ‘shimcha  vazifalardan  keng  foydalanish.
Bu  yuqorida  45  daqiqali  darsni,  100%  ga  tengligini  k o ‘rsatib 
o'tdik.  D a rs n in g   u m u m iy   zich lig in i  to p ish   u c h u n   b e k o r 
turishga  ketgan  vaqtni  u m u m iy   vaqtdan  ayriladi.  Masalan, 
darsning  umumiy  yig‘indi  vaqti  45  daqiqa  b o ‘lsa,  u ndan  bekor 
turgan  vaqtni  (2  daqiqa)  ayriladi,  qolgan  43  daqiqani  100  ga 
ko‘paytirib,  uni  u m u m iy   ( y a ’ni  45  d aq iq a)  ga  boMinsa, 
darsning  u m u m iy   zichligi  chiqadi.  S hunday  qilib,  har  bir 
grafaning  yig‘indisini  alohida-alohida  100  ga  ko‘paytirib,  uni  45 
ga  b o ‘lib,  foizini  chiqaramiz,  chiqqan  foizlarni  yana  bir-biriga 
qo‘shib  chiqsak,  um um iy  zichlik  foizi  chiqishi  kerak.
M a salan :  45  = 1 0 0   U Z   43  = X ?   M Z   1 9=X ?  U Z 
umumiy  zichlik.
MZ  —  m o to r  zichligi,  EK  —  eshitish,  kuzatish,  D.N 
dam  olish  —  navbat  kutish  va  hokazo.
Shuningdek,  sport  m a sh g 'u lo tini  hisobga  olib  um um iy 
zichligini  (U Z )   yoki  u n in g   qism larini  zichligini  aniqlash 
uchun  o ‘quvchilarning  faol  harakatlariga  (F H )  sarllangan  vaqti 
um um lashtiriladi.  Bunga  tfx  jism o n iy   ma.\lu|lami  bajarish 
uchun  sarflangan  vaqt,  eshitish,  kuzatish,  darsni  tashkillash, 
o ‘zini  oqlamaydigan  kutishlar  va  o'quvchilam i  bekor  qolishi 
uchun  sarflangan  vaqtdan  boshqa  hammasi  knadi.  Bn  vaqt 
100%  ga  ko'paytirilib  va  darsning  ,,tnmimiy“  „vaqtiga"  ty  ga 
bo'linadi.