Jismoniy tarbiya ta`limi. Ametov B

 
Harakatni bajarishning oliy maqomi 
Shakllangan harakat malakasini takomillashtirishning chegarasi 
tuganmasdir. Uning asosiy vazifasi-har qanday sharoitda uquvchini malakani 
egallashga (ishlab chiqarishda, turmushda harbiy, sport sohasida) urgatishdir. 
Faqat shunday holdagina malaka uzining amaliy qimmatiga ega buladi. 
Mabodo sport zalida uquvchi ishonch bilan qandaydir balandlikdan sakrab 
uta olsayu, lekin uni tabiy tusiqlardan utishda (haetda) qullay olmasa, bunday 
malakaning qimmati past buladi. 
Harakatni oliy tartibda bajarolish-bu uzlashtirilgan, urganilgan harakat 
faoliyatlarini turmushda aniq qullay olishdir. 
Bunday bajara olish malakasi shakllangan harakat malakasi asosida va 
nisbatan yuqori darajadagi maxsus bilimlar natijasida vujudga keladi. Aslida 
ta`limning (uqitishning) provard maqsadi, harakatni oliy tartibda bajara 
olishga urgatish bilan belgilanadi. 
Malakaning x a r a k t e r l i b e l g i l a r i 
1. Oliy tartibda harakat qila olish ongning xizmatini darajasini 
yuqoriligidir. Faqat holatni ob`ektiv tahlil qila olish, undan ham vaqtni 
difitsitlida malakani shundayini qullaydiki, u albatta eng yuqori samaraga 
olib keladi. 
2. Harakat faoliyatini tashkillovchi harakat avtomatlashgan holda 
bajarilishi, lekin ongning nazoratiga tushib kerak bulsa odatlanmagan 
sharoitda korrektsiya talab qilinganda ham ruy berishi mumkin. 
3 Oliy tartibdagi harakatni qila olish faqat tula (bir butun) harakat 
faoliyatlarini bajarishdagina namoen buladi. 

---

Malakaning a h a m i ya t i. Shakllangan harakat malakasining uzgarib 
turadigan sharoitlariga moslashuvi uquvchining intensiv rivojlangan 
intellektual sferasidagi ijodiy jaraendir. Oliy tartibdagi bajara olishning 
shakllanishi jismoniy tarbiyaning amalliy ahamiyatini ifodalaydi, sport 
mahoratini oshirishning rezervi hisoblanadi. 
Harakatni oliy tartibda qila bilishning turli-tumanligi. Harakat 
malakalariga quyilaetgan talablarining xarakteri bajara olishning oliy tartibini 
uch turga ajratish imkonini beradi. 
kila bilish (bajara olish) dan atrof muhitni talablari bilan muvofiq 
parallel eki turli xil ketma-ketlikda samarali foydalanish. Masalan yugurish 
malakasini tabiiy tusiqlardan oshishda qullash. 
B i r v a q t n i n g uzida bir necha shakllangan malakalardan 
foydalanaolish. Masalan yugurib ketaetib uloqtirish. 
Ikki eki bir necha shakllangan malakalardan ketma-ket samarali 
foydalana olish. Masalan dumboloq oshishlardan sung muvozanat saqlash 
mashqlarini bajara olish. 
Harakat malakasining shakllanishi va takomillashishi qonuniyatlari 
harakat faoliyatlarini uqitishning har bir holatida namoen buladi. Lekin uning 
shakllanishi, takomillashishi va sunishning davomiyligi (uzunligi) juda ham 
turlicha va uquvchining qobiliyatiga, ayniqsa malakaning uziga xos 
hususiyatlariga 
uqituvchining 
shaxsi 
va 
ta`lim 
metodikasining 
takomillashuviga, ortib boraetgan harakat tajribasi va h k ga bog`liqdir. 

---

Õóëîñà
Õóëîñà
Õóëîñà
Õóëîñà
Îðãàíèçìíèíã ôóíêöèîíàë 8îëàòè äåãàíäà ñïîðòc8èíèíã óç îëäèäà 
òóðãàí âàçèôàëàðíè ñàìàðàëè áàæàðèøèíè ò1úìèíëîâc8è ôèçèîëîãèê 
ôóíêöèÿëàðíèíã õóñóñèÿòëàðè âà ðó8èé-ôèçèîëîãèê ñèôàòëàðè áèðëèãèíè 
òóøóíàìèç. Äåìàê, èíñîí îðãàíèçìèíèíã ôóíêöèîíàë 8îëàòè 
8à3èäàãè òàñàââóðëàð áèð éîêè áèð íåc8à êóðñàòêèc8ëàðíè óðãàíèø 
àñîñèäà ÿðàòèëìàéäè, óëàð ñïîðò ôàîëèÿòèíè ìóâàôôà3èÿòëè àìàëãà 
îøèðèøíè áåâîñèòà âà áèëâîñèòà øàðò 3èëèá 3óÿäèãàí ôóíêöèÿëàðãà 
èíòåãðàë áà8î áåðèëèøèíè òàëàá 3èëàäè. 
Ñïîðòc8èíèíã ôóíêöèîíàë 8îëàòèíè óðãàíèø òàééîðãàðëèê æàðàéîíè 
õóñóñèÿòëàðèäàí êåëèá c8è3àäèãàí áèð 3àòîð ìàñàëàëàðíèíã 8àë ýòèëèøè 
áèëàí áî2ëè3. Òàä3è3îòc8è 3àíäàé ôèçèîëîãèê ôóíêöèÿëàð èøíèíã 
3àéñè áîñ3èc8ëàðèäà àñîñèé ôóíêöèÿíè òàøèøèíè àíè3 êóç îëäèãà 
êåëòèðà áèëèøè ëîçèì. 
Ñïîðòc8è îðãàíèçìèíèíã ôóíêöèîíàë 8îëàòèäàãè êóðñàòêèc8ëàðíèíã 
óçãàðèøè óíèíã èøc8àíëèê 3îáèëèÿòè âà òîëè3èøèíèíã ðèâîæëàíèø 
áîñ3èc8ëàðèäàãè óçãàðèøëàðèíè áèëâîñèòà íàìîéèø ýòàäè. Êóïãèíà 
òàä3è3îòc8èëàð 
æèñìîíèé 
ìå8íàò 
âà 
ðó8èé 
çàðáà 
(ñòðåññ) 

---

þêëàìàëàðèäàí òîëè3èøäàãè óçèãà õîñ òàôîâóòëàðäàí êóðà óìóìèé 
æè8àòëàðãà êóïðî3 à8àìèÿò áåðàäèëàð. Àììî ðó8èé çàðáà éîêè 3àòòè3 
8àÿæîí âà3òèäà ìàðêàçèé àñàá òèçèìèäà, îëèé àñàá ôàîëèÿòèäà, 
àíàëèçàòîðëàð 8àìäà ðó8èé ôàîëèÿòäà æèääèé ôóíêöèîíàë ñèëæèøëàð 
êóçàòèëàäè. 
Øóíè àëî8èäà òàúêèäëàø êåðàêêè, ñïîðò ôàîëèÿòè æàðàéîíèäà 
îðãàíèçìíèíã 8îëàòèíè 8àð æè8àòäàí òàä3è3 ýòèø âà 3àòúèéëèê áèëàí 
áà8îëàá áîðèø 8îçèðãè ïàéòäà áó 8îëàòíè õîëèñ ðàâèøäà íàçîðàò 3èëèø 
âîñèòàëàðèíè èçëàá òîïèøíèíã ìó8èì ìóàììîñè áóëèá òóðèáäè. 8àð áèð 
àëî8èäà 
8îëàòäà 
êóðñàòêèc8ëàðíè 
òàíëàá 
îëèø, 
ýíã 
àââàëî, 
îðãàíèçìíèíã æàäàë ôàîëèÿò êóðñàòàäèãàí, ìóàéÿí ôàîëèÿòèíè 
òàúìèíëàøäà ýíã ìó8èì, 8àë 3èëóâc8è ðîëü óéíàéäèãàí òèçèìëàðèãà 
áåðèëàäèãàí áà8îëàðíè 8èñîáãà îëãàí 8îëäà àìàëãà îøèðèëàäè. Øóíãà 
êóðà ñïîðò ôàîëèÿòè õóñóñèÿòëàðè, óíèíã ôóíêöèîíàë òóçèëèøè áèëàí 
áèðãà ìàçêóð ôàîëèÿò îëèá áîðèëàäèãàí øàðîèòëàðíè 8àì ýúòèáîðãà îëèø 
çàðóðäèð. Ìàñàëàí, èíñîííèíã ñïîðò ôàîëèÿòè þðàê-òîìèð òèçèìèíèíã 
òîáîðà óñèá áîðóâc8è êèñëîðîä 3àðçäîðëèãè îñòèäà êåc8àäèãàí ôàîë 

---

ìå8íàòè 
8àìäà 
àòðîô-ìó8èòíèíã 
þ3îðè 
8àðîðàòè 
øàðîèòèäà 
áàæàðèëàäèãàí æèñìîíèé 8àðàêàòëàð ïàéòèäàãè ôóíêöèîíàë 8îëàòè áèëàí 
óëc8àíàäè. 
Ñïîðò÷èíèíã 
ôóíêöèîíàë 
8îëàòè 
ìàø2óëîò 
æàðàéîíèäà 
òàä3è3îòíèíã òóðëè óñóëëàðè éîðäàìèäà àíè3ëàíàäè âà áóíäà 
ôóíêöèîíàë 8îëàòíèíã ñóòêàëèê ûñèø ñóðúàòè ìàø2óëîò ìèêðîöèêëè 
æàðîéîíèäà, éèëëèê ìàø2óëîò öèêëè âà ôóíêöèîíàë 8îëàòíèíã êûï éèëëèê 
óñèø ñóðúàòè æàðàéîíèäà óðãàíèëàäè. 
Ôóíêöèîíàë 8îëàòíèíã ñóòêàëèê ûñèø ñóðúàòè ñïîðò÷èíèíã êóí 
äàâîìèäàãè ó3óâ, èøëàá ÷è3àðèø ôàîëèÿòè 8àìäà ìàø2óëîò 
þêëàìàëàðè áèëàí áî2ëè3. 

---

А
D 
А
B I YO 
Т
L 
А
R
` 
1. Uzbekstonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora tadbirlari 
tug`risida, Vazirlar maxakamasining 1990 yil27 maydagi 271 sonli qarori. 
2. Uzbekston Respublikasi jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish davlat dasturi 
Konsentsiyasi. Vazirlar maxkamasining 1990 yil 27 maydagi
2. Karimov I.A. «Uzbekston kelajagi buyuk davlat» T., Uzbekston1992 
4. Karimov I.A. «Bizdan ozod va obod Vatan qolsin» T., Uzbekiston 
5. Karimov I.A. «Barkamol avlod orzusi», «Sharq» nashrieti-matbaa kontserii bosh 
tahririyati, Toshkent 1990 
6. Umumiy urta ta`limning Davlat ta`lim standarti va uquv dasturi. «Sharq» 
nashrieti matbaa kontserni bosh taxririyati, Tashkent 1990 
7. Abdumalikov R., Yunusov T T va boshqalar «Uzbekstonda jismoniy tarbiya 
ta`limining rivojlanishi», metodik tavsiyanoma., T., UzDJTInash., 1992. 
8.Sarkizov-Sirazini I.N. «Tan sihatlik»-tuman boylik»., T., «Meditsina» 1966. 
9. Rajabov S.R. «Pedogogicheskie isledovaniya i propaganda pedogicheskix 
isledovaniya i propaganda pedogogicheskix znaniy»., T., «Uqituvchi»., 1977. 
10. Rihsiev O.A., «Abu Ali ibn Sino o roli fizicheskix uprajneniy v soxraniniy 
zdorov`ya cheloveka» T., «Uqituvchi» 1972. 
.