Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

tezlanish deb ataladi. 
Xarakat  ijobiy va salbiy xam bo‘lishi mumkin. Xarkat yuqori tezlikda boshlanib, maromi tezlashib va 
sekinlashib tursa, bu kabi xarakat keskin xarakat deb nomlanadi. Odamda doimiy tezlik va tezlanish bilan 
bajariladigan xarakatlar onda-sonda uchraydi. Bundan tashqari, texnikasi to‘ri bajaril-gan jismoniy mashqlarda 
birdaniga tez yoki sakrashlar bilan bajariladigan mashqlar bo‘lmaydi. Noto‘ri bajarilgan mashq-lar tezligi tez 
sakrashlar orqali bajariladi.  
Ayrim xollarda xarakatning tezligi deganda, tananing xarakat tezligi tushunilmay, uning ayrim bo‘laklari 
(qismlari) tezligi xam tushuniladi. Yuqoridagilar, bo‘inlarning uzun–kaltaligi, tashqi muxit taosiri, qarshiligi, xarakat 
qobiliyat-larining turli-tumanligidek boshqa faktorlarga xam boliq bo‘lib tezlikni namoyon qilishda yetakchi o‘rinni 
egallaydi. Sportchida xarakat tezligi asosiy sifatlardan biridir. Tezlikni yuqori bo‘lishi yuqori ko‘rsatkich omilidir. 
Tezlik namoyon qilishdan ko‘ra uni ushlay olish (musobaqa, mashq bajarish davomida) muxim rolp o‘ynaydi. Tezlikni 
oldindan rejalashtirilgan jadval bo‘yicha ushlay olish muntazam mashulotlar orqali erishiladi.  
Xarakatni davomiyligi. Xarakatni uzoq davom etishida asosiy rolni tananing qismlari egallaydi. Mashqni baja-
rilish muddatini o‘zgartirib, yaoni bajarilish vaqtini ozayti-rib yoki ko‘paytirib, darsning umumiy nagruzkasiga taosir 
etish mumkin. Jismoniy mashqlar texnikasida xarakatni ayrim zvenolarini uzunligi (uloqtirish uchun yugurish, 
suzishda quloch otish, chanida siranish va x.k.) katta axamiyatga ega bo‘lib, bajarilayotgan ish yoki uni muddati 
xaqida axborotlar berib turiladi.  
Xarakatning tempi deganda xarakat siklining qaytari-lish chastotasi yoki maolum vaqt birligi ichida bajarilgan 
xarakat tushuniladi. Yurish tempi minutiga 120-140 qadamdan, eshkakni suvga botirish tezligi 30-40 marotaba 
bo‘ladi. Temp bilan tezlikni farqlashimiz lozim. Masalan, qo‘lni bir tempda turli balandlikka ko‘tarish va tushurish 
xarakatini takrorlash mumkin, lekin bunda qo‘l xarakati tezligi turlicha-dir. Yugurish qadamlarining uzunligi bir xil 
bo‘lmasada, qadam chastotasi bir maromda bo‘lsa yugurish tezligi xam turli xilda bo‘ladi.