Jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy-fiziologik asoslari

Oraliq miya. Bosh miyaning bu qismi tarkibiga ko‘rish bo‘rtiklari-talamus va bo‘rtik osti qismlari- gipotalamus kiradi. Talamus miya po‘stlog‘iga chiqadigan barcha impulslarning yo‘lidagi maxsus qismidir. Talamus va miya po‘stlog‘i oxirgi neyron bilan birlashgandir.
Talamus va gipotalamus organizmdagi barcha faoliyatlarni integratsiya qilib boruvchi markazlardir. Miya po‘stlog‘i bilan talamus orasida kortiko-talamik aloqa mavjud. Odatdagi turli xil emotsional holatlar bevosita talamusning ishtirokida bo‘ladi. Bundan tashqari talamusda og‘riqni sezuvchi markazlar joylashgan.
Gipotalamus ichki sekretsiya bezlaridan gipofiz bilan nerv va qon tomirlari orqali yaqindan bog‘lanadi. Gipotalamusda ham hayot uchun zarur markazlar, chunonchi, tana haroratini bir xil saqlovchi, moddalar almashinuvini boshqarib boruvchi va boshqalar oraliq miya harakat reflekslarining yuzaga kelishida muhim rol o‘ynaydi.
Po‘stloq osti yadrolar. Bu yadrolar bevosita po‘stloq ostida joylashgan bo‘lib, kulrang moddalar to‘plamidan iborat. Bularga ola-bula tana, oq yadro kirib, ular impulslarni ko‘rish bo‘rtiqlari orqali oladi. Po‘stloq osti yadrolar, po‘stloq, oraliq miya, talamus va gipotalamus bilan birgalikda ish olib boradi. Bu yadrolarning muhim ahamiyati shundan iboratki, ular miya po‘stlog‘idagi ko‘pgina markazlarni o‘zaro bog‘lab yangi shartli reflekslarni hosil qilishda qatnashadi. Jismoniy ish qilish jarayonida tana vaziyatini ma’lum belgilangan holatda saqlashda ham po‘stloq osti yadrolar ishtirok qiladi. Oq yadro, asosan, motor funksiyani bajaradi. Ola-bula tana harakat faoliyatiga ma’lum darajada tormozlovchi effekt ko‘rsatadi. Agar odamda bu tana kasallansa, barcha mushaklar tartibsiz ravishda qisqara boshlaydi.
Gipotalamusda 40 dan ortiq turli yadrolar bor. Bu yadrolarning faoliyati vegetativ funksiyalarning boshqaruvi bilan bog‘lik. Ular organizmda moddalar va energiya almashinuvini boshqaradi. Gipotalamus tana haroratini doimo bir me’yorda (36,6-37,0°S) saqlab turadigan termoregulyatsiya markazi hisoblanadi. To‘yinish va ochlik markazlari ham shu yerda joylashgan, gipotalamusning gipofiz bilan bog‘lanishi endokrin tizimi ustidan nerv nazoratini ta’minlaydi. Uning barcha funksiyalari bosh miya katta yarim sharlari po‘stlog‘i nazorati ostida bo‘ladi.
13 yoshda oraliq miyaning o‘lchami kattalarnikidek bo‘ladi.