Jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy-fiziologik asoslari

Motorika ontogenezi.
Odam harakatlari va imkoniyatharakatlarining butun hayoti davomida o`zgarib turishi motorika ontogenezi deb ataladi. Yangi tug`ilgan chaqaloqning harakatlari hali rivojlanmagan bo`ladi. Ular eng sodda larni ham bajara olmaydi. Lekin vaqt o`tishi bilan imkoniyatlari kengayib boradi. 18-30 yoshida odamda bu harakatlar to`liq rivojlanib, yoshi o`tgan sayin asta–sekin so`nib boradi.
Odam motorikasining rivojlanishini asosan, ikkita omil aniqlab, belgilaydi. Bular yetilish va o`rgatilish omilidir.
1. Yetilish omiliga odamning hayoti mobaynida uning anatomik tuzilishi va fiziologik funksiyasidagi o`zgarishlar kiradi: bolaning o`sishi jarayonida tanasining o`sishi va shaklining o`zgarishi, jinsiy yetilish natijasida organizmda yuzaga keluvchi o`zgarishlar, organizmning qarishi bilan bog`liq bo`lgan o`zgarishlar va hokazolar. Bola tug`ilgandan keyin uning nerv–mushaklar apparatining rivojlanishi katta ahamiyatga ega. Masalan, bola tug`ilganda bosh miya yarim sharharakatlarining po`stloq qismi to`liq rivojlanmagan bo`ladi. Bola taxminan 2-2,5 yoshga kirgandan keyin uning harakat apparati shakllanadi. Tanasining harakat bajarish imkoniyatlari rivojlanadi.
2. O`rgatilish omili. Bu omil negizida odam yangi larni o`rganishi yoki bajarayotgan harakatharakatlarini ko`p marta takrorlashi, mashq qilish natijasida yanada takomillashtirishi kiradi. Odam harakatharakatlarini o`rganishda yuqorida aytib o`tilgan omillardan qaysi biri ustun turishini aytish qiyin. Ayniqsa, chaqaloqlarda va 3 yoshgacha bo`lgan bolalarda. Masalan, bola nima uchun tik turishni, o`tirishni yoki yurishni bajara boshlaydi?
Shunga o`rgatilgani uchunmi yoki vaqti kelib, uning nerv sistemasi va musqul apparati shu harakatlarni bajara olish uchun yetildimi? Buni aniqlash uchun egizak bolalar bilan ilmiy tajriba o`tkazildi. Egizak bolalardan biriga harakatlarni bajarish yo`llari o`rgatiladi, ikkinchisiga o`rgatilmadi. Lekin vaqti kelganda, harakatlarga maxsus o`rgatilmagan bola ham o`rgatilgan bola bajaradigan harakatlarni o`zlashtirib oladi.