Jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy-fiziologik asoslari

CHang‘i sporti biomexanikasi.


CHang‘i sporti. CHang‘i poygasida erkin sirg‘anish, qorda chang‘ilar va tayoqlar yordamida itarilish, qo‘llar va oyoqlarni siltash harakatlari va gavdani oldinga – yuqoriga tashlash (siljitish) kabi harakatlar uyg‘un sodir bo‘ladi.
Erkin sirg‘anish (faza I) chang‘ilarning qor ustida ishqalanishini tormozlovchi kuch ta’siri va havoning ozgina qarshiligi bilan sodir bo‘ladi. Tezlikni kam yo‘qotish uchun, yuqoriga-oldinga yo‘nalgan keskin harakatlarni (qo‘l yoki oyoq bilan) bajarish kerak emas. Erkin sirg‘anish tayoqlarni qor ustiga qo‘yish bilan tugallanadi.
Keyin esa, tayanch oyoqni to‘g‘rilash bilan sirg‘anish fazasi (faza 2) boshlanadi. CHang‘ichi, tanasini oldinga egishni oshirish va tayoqlarni kuch bilan bosish orqali sirg‘anish tezligini oshirishga intiladi.

Lijaning sirg‘alishi holat

CHang‘ilar navbat bilan yurish fazalari (X.X.Gross bo‘yicha)


Sakrashlar biomexanikasi
Sakrashlar. Sakrash paytida, ikkala oyoqlar o‘z bo‘g‘imlarida (tos-son, tizza, boldir-oshiq) bukilganidan so‘ng, rostlovchi mushaklarining tez va kuchli qisqarishlari tufayli to‘g‘rilanadi va depsinish orqali erdan uziladi, bu gavdaga o‘tadi. Bunda, sakrash yo joyida turib amalga oshiriladi – gavda vertikal yo‘nalishda ko‘tariladi yoki gavdaga oldinga va yuqoriga qarab harakatlanish xabar qilinadi.
YUgurib kelib uzunlikka sakrash. Odam qanchalik tez yugursa, shunchalik uzoqqa sakrashi mumkin. YUgurishning kinetik energiyasidan, ma’lum holatlarda balandlikka sakrash paytida ham foydalanish mumkin. Langar cho‘pi bilan sakrash ushbu tamoyilga asoslangan.
Sakrashdan oldin og‘irlik markazi erdan 90 sm balandlikda joylashgan bo‘ladi, sakrash paytida esa, to‘sindan biroz yuqorida bo‘ladi. Masalan, “vestern-roll” usuli ishlatilgan paytda gavdaning og‘irlik markazi (OM) to‘sindan 15 sm balandga ko‘tarilishi mumkin.
Odam joyidan turib sakraganda, ushbu aktda ishtirok etadigan har bir mushak faqat bir marta qisqaradi. Mushak rivojlantiradigan maksimal kuch, uning ko‘ndalang kesimi yuzasiga proporsionaldir. Mushakning kaltalanishi uning uzunligiga proporsional bo‘lishi mumkin. SHundan kelib chiqqan holda, yakka qisqarish paytida mushak bajaradigan ish, uning uzunligini ko‘ndalang kesimi yuzasiga ko‘paytirishga, ya’ni hajmiga proporsionaldir. Bir xil hajmdagi (yoki og‘irlikdagi) mushaklar bir xil ish bajarishga qobiliyatlidir.