Jismoniy rivojlanishning ko’rsatkichlari

O’quvchilarni jismoniy rivojlanishini baholash.

- Antropometrik o’lchovlar o’tkazish orqali jismoniy rivojlanishga baho berish.

- O’quvchilarning maktabdagi shaxsiy tibbiyot varaqalarini tahlil qilish.
Jismoniy rivojlanishning ko’rsatkichlari.

Yangi tug’ilgan go’dak nisbatan kalta qo’l- oyoqlari, tanasi va boshining kattaligi bilan farqlanadi. Uning kallasining uzunligi tanasi uzunligining- 1/4qismini, ikki yashar bolada- 1/5 qismini, olti yashar bolada- 1/6 qismini, o’n ikki yashar bolada- 1/7 qismini, voyaga yetgan odamda- 1/8 qismini tashkil etadi.

Yosh kattalashgan sari kallaning o’sishi sekinlashadi, oyoq- qo’llarning o’sishi esa kuchayadi. Jinsiy yetilish davrining boshlanishiga qadar tana proporsiyalaridagi farq bo’lmaydi va ular pubertat davrida yuzaga chiqadi.

Tananing bo’yi va eni o’rtasidagi proporsiyalarni turlicha bo’lishini uchta bosqichini ajratish mumkin:

-4 yoshdan 6 yoshgacha;

-6 yoshdan 15 yoshgacha;

-15 yoshdan to voyaga yetguncha qadar

Tananing bo’yiga o’sishining notekisligi quyidagicha namoyon bo’ladi:

- yangi tug’ilgan bolaning bo’yi 48-52 sm bo’ladi;

- bola hayotining birinchi yilida uning bo’yi 25 sm o’sadi va 75 sm ni tashkil etadi;

- ikkinchi yilida 10 sm o’sadi;

- kichik maktab yoshida bola bo’yi 6-10 sm;

- bola 8-10 yoshga yetganda 3-5 smga o’sadi.

Tana o’sishining eng ko’p ortishi qiz bolalarda 12 yoshga kelib, o’g’il bolalarda esa 15 yoshda kuzatiladi. Bo’yning o’sishi asosan qiz bolalarda 19 yoshga kelib, o’g’il bolalarda esa 20 yoshga kelib tugallanadi. Yangi tug’ilgan davrdan to voyaga yetgunga qadar insonning bo’yi- 3 marotoba, tanasi- 3,5 marotoba, qo’llari- 4, oyoqlari- 5 marotoba uzunlashadi.

Tana vazni yoshga qarab quyidagicha o’zgaradi:

- yangi tug’ilgan qiz bolalarning o’rtacha vazni 3,0 kg, o’g’il bolalarniki esa 3,4 kg bo’ladi;

- bolaning vazni tug’ilgandan keyin birinchi oyda 600 gr, ikkinchi oyda 800 gr ortadi;

- bir yashar bolaning vazni tug’ilganidagi vaznidan 3 marta ortib 9-10 kg ga yetadi;

- 2 yoshli bolaning vazniga 2,5-3,5 kg qo’shiladi;

- 4,5,6 yoshli bola vazniga har yili 1,5-2,0 kg vazn qo’shilib boradi.

7 yoshdan boshlab ularning vazni tez ortib boradi. 10 yoshgacha o’g’il bolalar bilan qiz bolalar vazni bir xil o’zgaradi. Jinsiy yetilish boshlanishi bilan qizlarning vazni 4,5-5,0 kg dan 14-15 yoshda har yili 5- 8 kg ortadi. O’g’il bolalarda esa 13-14 yoshdan vazni 7-8 kg ortadi, 15 yoshdan boshlab esa ularning vazni qizlarning vaznidan ortib ketadiJismoniy rivojlanish deganda biologik rivojlanishning yosh darajasini belgilab beruvchi morfofiziologik belgilar majmuasi tushuniladi.

Jismoniy rivojlanish o’sib kelayotgan organism sog’lig’ining muhim ko’rsatkichi bo’lib hisoblanadi. Jismoniy rivojlanish 2 xil tushunchaga ega.

Birinchi- tushuncha organizmning yetilishi, shakllanish jarayonlarini va uning biologic yoshga mosligi xarakterlanadi.

Ikkinchi- tushuncha esa har qaysi vaqt oralig’ida morfofunksional holati xarakterlanadi.

Jismoniy rivojlanish organizm o’sishi va etilishi jarayonlarini xarakterlovchi, uning morfologik va funksional xossalarini yig’indisi hisoblanadi. Jismoniy rivojlanish xarakteristikasi uchun plastic jarayonlarni butunligicha aks ettiruvchi, o’sayotgan organizmda yuz beruvchi asosiy antropometrik belgilar xosdir. Jismoniy rivojlanganlik ko’rsatkichlari jinsga bog’liq ravishda farq qilinadi.

Bolalar va o’smirlarning jismoniy rivojlanishi to’grisidagi ma`lumotlar ularning sog’lig’ini ko’rsatuvchi muhim belgilardan bo’lib, uning ko’rsatkichlari ko’pgina omillarga jumladan iqtisodiy, tashqi muhit, irsiyat, ovqatlanish va boshqalarga bog’liq. Somatometrik belgilardan – bo’y, tana vazni va ko’krak qafasi aylanasi aniqlanadi. Tana uzunligi organizmdagi plastik jarayonlar holatini xarakterlovchi mikdor kursatkichi bo’lib hisoblanadi. Ko’krak qafasi aylanasi esa ko’krak kafasining sigimi, ko’krak va elka mushaklarining rivojlanganligini xamda ko’krak bo’shlig’i a`zolarining funksional holatini xarakterlaydi.