Dendritlarning umumiy sathi neyron tanasi sathining o’lchamlaridan katta, ulardan ko’p miqdorda boshqa neyronlarning uchi joylashgan bo’ladi.
Akson- uzun o’simta bo’lib u ham tarmoqlanishi mumkin, unda yon va oxirgi o’simtalar hosil bo’ladi. Akson qo’zg’alishni neyron tanasidan boshqa hujayralariga yoki to’qimalarga o’tkazishga moslangan, uzunligi 1m ga yaqin bo’lishi mumkin. Agar akson atrofidagi to’qimalar boshqa nerv tolalarining elektr- kimyoviy ta’siridan himoya qiladigan miyelin parda bilan o’ralgan bo’lsa, nerv impulsini o’tkazish tezligi ortadi. Hamma sezuvchan va harakatlanuvchan nerv tolalari, shuningdek, vegetativ tolalarning bir qismi ham shunday parda bilan o’ralgan. Ko’p sonli aksonlardan nerv tolalari va nerv sistemasining o’tkazuvchi yo’llari shakllanadi. Har bir o’simta sinaps nomini olgan qoplama bilan tugallanadi. U nerv impulsini bir neyrondan ikkinchisiga yoki biror to’qimaga o’tkazishni ta’minlaydigan fiziologik aktiv moddalari bo’lgan pufakchalar- mediatorlar bilan to’lgan bo’ladi. Shunday qilib, nerv sistemasi bo’ylab axborot o’tkazish elektr va kimyoviy tabiatga ega. Agar neyronning tanasi shikastlansa, akson va dentritlar nobud bo’ladi, agar u saqlanib qolsa unda yangi o’simtalar hosil qiladi.
Hayot mobaynida neyron o’simtalari tarmog’ining soni o’zgarishi mumkinligi aniqlangan, shu tufayli bosh miya o’sadi va rivojlanadi. Yetilgan nerv hujayrasi bo’linishga va o’zi singari hujayralar hosil qilishga layoqatsiz bo’ladi. Bola tug’ilishi vaqtida shakllanadigan 10-14 mlrd neyron keyin 1 dona ham ko’paymaydi. Bu tarkibiy qismlar 5-7 yoshli bolada ayniqsa jadal o’sadi. Shunga muvofiq, neyronlarning sinaptik bog’lari soni ham ortadi. Mutaxassislarning kuzatishlariga qaraganda, nerv hujayrasi yuzasining taxminan 80% sinapslar bilan qoplanishi mumkin va ularning miqdori neyron bog’laridan dalolat beradi. Turli nerv hujayralarida ularning soni o’zgarib turadi va neyronlarning funksional ishi miqdorga bog’liq bo’ladi. Masalan, tug’ilishdan boshlab, sog’lom hayvonlar tajriba tariqasida mutlaqo qorong’uda boqilsa, ularda niyronlarning bosh miya ko’rish markazi bilan sinaptik aloqalari rivojlanmaydi, yorug’lik axboroti qabul qilinmaydi va qayta ishlanmaydi. Natijada ko’rish organing barcha struktura elementlari bo’lishiga qaramay, hayvonlarning ko’zi ko’rmagan.
Nerv to’qimasi hujayralarining ayrim o’ziga xos qo’zg’aluvchanlik va o’tkazuvchanlik xossalari bor. Qo’zg’aluvchanlik- tashqi muhitdagi
o’zgarishlarni qabul qilish va ularga qo’zg’alish reaksiyasi bilan javob berish xususiyati.
Do'stlaringiz bilan baham: |