Jismoniy madaniyat

 

Qobiliyatlarning  psixologik  strukturasi 

qobiliyatlar  avvalom  bor

  umumiy

  va

 

maxsus

  turlarga  bo‘linadi  va  har  birining  o‘z  psixologik  tizimi  va  tuzilishi  bo‘ladi. 

Shaxsning  umumiy  qobiliyatlari  undagi  shunday  individual  sifatlar  majmuiki,  ular 

odamga  bir  qancha  faoliyat  sohasida  ham  muvaffakiyatli  faoliyat  ko‘rsatish  va 

natijalarga erishishga imkon beradi. Masalan, texnika oliy o‘quv yurtining talabasi ham 

ijtimoiy-gumanitar,  ham  aniq  fanlar,  ham  texnika  fanlari  sohasidagi  bilimlarni 

o‘zlashtira  oladi.  Bo‘nda  unga  umumiy  bilimdonlik,  nutq  qobiliyatlari,  tirishqoqlik, 

chidam, qiziquvchanlik kabi qator sifatlar yordam beradi. 

  Maxsus  qobiliyatlar  esa  ma’lum  bir  sohadayutuqlarga  erishish,  yuqori 

ko`rsatgichlar berishga imkon beruvchi sifatlarni o‘z ichiga oladi. Masalan, sport sohasi 

bilan  buxgalterlik  hisob-kitobi  bo‘yicha  ishlayotgan  ikki  kishida  o‘ziga  xos  maxsus 

qobiliyatlar bo`lmasa bo‘lmaydi. 

  Umumiy  qobiliyatlarni  maxsus  qobiliyatlarga  zid  tarzda  talqin  qilish  mumkin 

emas. Shaxsning umumiy qobiliyatlari ularni hosil qiluvchi omillar yaqqol psixologik 

xodisa yoki voqelikdir. Maxsus qobiliyatlar ko‘lam jihatdan torroq bo‘lishiga qaramay, 

chuqurroqmohiyatni  o‘zlarida  mujassamlashtiradi.I.P.Pavlov  o‘z  ta’limotida  "badiiy", 

"fikrlovchi", "o‘rta" tiplarga ajratilgan shaxslarning tavsifini beradi . 

  -"Badiiy  tip"  uchun  bevosita  taassurotlar,  jonli  tasavvur,  yorqin  idrok  va 

emotsiyalar natijasida vujudga keladigan obrazlarning yorqinligiga xos. 

  -"Fikrlovchilar"  uchun  esa  mavxum  mantiqiy,  nazariy,  metodologik 

muloxazalarning ustunligi xos. 

  -"O‘rta" tipdagilarda esa har ikkala toifa xususiyatlarining xos ekanligi ko’rinadi. 

 

Qobiliyatlarni  o’lchash  muammosi  X1X  asrning  oxiri  -  XX  asrning  boshlariga 

kelib  izchil  xal  qilina  boshlandi.  Xorijda  bunday  ishlar  Spirmen,  Bine,  Ayzenk  va 

boshqalar tomonidan o‘rganildi. Ular qobiliyatlar va iqtidorni o‘rganish uchun maxsus 

testlardan foydalandilar. Bu testlarning umumiy mohiyati shundaki, ularda topshiriqlar 

tizimi  tobora  qiyinlashib  boruvchi  testlar-topshiriqlar  batareyasidan  iborat  bo‘ladi. 

Masalan,  Ayzenkning  mashxur  intellekt  testi  40  ta  topshiriqdan  iborat  bo‘lib,  u 

intellektual  jarayonlarning  kechishi  tezligini  ulchaydi.  Bu  erda  vaqt  mezoni  muhim 

hisoblanadi.  Boshqa  mualliflar  sekin  ishlash  -  kobiliyatsizlik  belgisi  emas  deb, 

boshqacharok usullarni o’ylab topganlar.  

---

115