Jismoniy madaniyat

4. Kuzatish metodi. 

  Psixologiya  fanining  empirik  (amaliy)  metodlari  turkumidan  muhim  o‘rin 

egallagan, diagnostik xususiyatli metodlaridan biri -

kuzatish metodidir.  

Kuzatish metodi-

 ma’lumotlarni psixik hodisalarning qayd etish yo`llari orqali 

to‘plashdan iborat. Kuzatish ikki turda bo‘ladi-formallashgan kuzatuv va erkin kuzatuv. 

Erkin kuzatuv tadqiqotning boshlang’ich bosqichlarida qo‘llaniladi, u o‘rganilayotgan 

masala  mohiyatiga  chuqurroq  kirib  borish  imkonini  beradi.  Formallashgan  kuzatuv 

standart dastur asosida olib boriladi hamda kuzatilayotgan voqealar bayonnomada qayd 

etilgan holda alohida elementlarga bo’linadi. 

Tadqiqot metod sifatda kuzatishning xususiyati shundaki, ma’lumotlarni to‘plash, 

turli sezgi organlari yordamida amalga oshiriladi, ya’ni ko‘rish, eshitish,  hid bilish va 

hokazo.  Chunki  kasbiy  faoliyatda  xidlar,  shovkinlar  va  shunga  o‘xshash  holatlar  tez 

kuzatiladi  va  ular  sinovdagilarning  psixik  holatiga  hamda  faoliyat  mahsuldorligiga, 

mehnatdan qoniqishiga ta’sir etadi. 

Kuzatilayotgan  jarayonda  tadqiqotchining  ishtirok  etish  darajasiga  ko‘ra, 

kiritilgan  kuzatish  va  tomonli  kuzatishga  ajratiladi.  Kiritilgan  kuzatuvda  tadqiqotchi 

guruh  tarkibiga  kirib,  shu  guruhning  barcha  faoliyat  turlarini  bajaradi.  Tomonli 

kuzatishda  tadqiqotchi  kuzatilayotgan  hodisalardan  chetda  turib  kino  yoki 

videokameraga tushirgan holda psixik  hodisalarni tahlil etadi. Kasb psixologiyasining 

tadqiqot  metodi  sifatida  kuzatish  ish  o‘rnini  tashkil  etish  va  umuman  faoliyatdagi 

vaziyatga baho berish, sinovdagilarning kirishimlilik xususiyatlarini tahlil qilish, uning 

kasbiy  xulqi,  kasbiy  ta’limi  va  malakasiga  baho  berishda  qo‘llaniladi.  Kuzatishning 

negativ  holatlari  olingan  ma’lumotlarning  yetarli  darajada  ishonchli  emasligi  chunki, 

tadqiqot paytida ba’zida hodisalar ko‘p uchraydi va kuzatilayotgan voqealarga aralashib 

---

194 

 

ketish  ehtimoli  mavjud  bo‘ladi.  Kuzatish  paytida  sinovdagilarga  tadqiqot  vazifalari 

haqida  ma’lumot  berishga  to‘g‘ri  keladi,  bu  esa  ularning  kasbiy  xulqi  va  faoliyatiga 

o‘zgartirish kiritishlariga olib keladi. Undan tashqari, ishchilar, rahbarlar ham tadqiqot 

natijalari ularning ish jarayonlariga salbiy ta’sir ko‘rsatishidan qo’rqishadi. 

Mazkur metod fanimizning eng qadimgi tadqiqot vositasi bo‘lib hisoblanib, uzoq  

o‘tmish  zamonidan  to  hozirgi  davrgacha  ilmiy  izlanuvchilarning  asosiy  tekshiruv 

qurollaridan biri bo‘lib, keng ko‘lamda foydalanib kelinmoqda. Lekin bugungi kunda 

uning  ob’ekti,  ko`lami  yanada  kengaydi,  murakkab  psixologik  jarayonlar,  holatlar, 

hodisalar,  kechinmalar,  faoliyat  va  muomala  xususiyatlarini  o‘rganish  imkoniyati 

to‘g‘ildi, sifat hamda mazmun jihatidan katta o‘zgarishlar yuzaga keldi.