Jismoniy madaniyat” ta’lim yo‘nalishi talabalari uchun “Sport inshootlari

“Jismoniy madaniyat” ta’lim yo‘nalishi talabalari uchun “Sport inshootlari” fanidan sessiya oralig‘i nazorat ishining har bir variantida 3 tadan topshiriq mavjud bo‘lib, ularni bajarish shartlari quyidagicha amalga oshiriladi.
Jumladan variantlardagi
1-topshiriqda; mavzuga oid reja yuzasidan kirish qismi 1-2 varaqda, rejaning 2-3 savollari 8-10 varaqda, xulosa qismi esa 1-2 varaqda bayon etiladi.
2-topshiriqda; fanga oid berilgan 10 ta testga javob tayyorlanadi.
Bunda har bir talaba o‘zi to‘g‘ri deb hisoblagan javob variantini to’g’risiga + belgisini qo’yadi. Har bir test savoliga bitta to‘g‘ri javob belgilanadi.
3-topshiriqda; Tanlangan bir sport turning maydon chizmasini chizib, izoh keltirish
Topshiriqlarni tayyorlashda A4 o‘lchamli qog‘ozdan foydalaniladi.


10-variant
1-topshiriq. Fanga oid mavzu yuzasidan berilgan reja asosida ma`lumotlar tayyorlash.
Mavzu: Futbol haqida ma’lumot
Reja

1. 
   Kirish
   
2. 
   Fudbolning paydo bo’lish tarixi.
   
3. 
   Fudboldagi asosiy qoidalar.
   
4. 
   Xulosa
   

1.Futbol (inglizcha foot — „oyoq“, ball — „toʻp“) — sport oʻyini, 2 darvoza (7,32x2,44 m) li maxsus maydon (90-120 x 45- 90)da toʻp bilan jamoa boʻlib oʻynaladi. F. toʻpining ogʻirligi 410-450 g, aylana diametrining uzunligi 68-70 sm, oʻyinning asosiy vaqti 90 daqiqa (45 daqiqadan 2 boʻlim, 12-15 daqiqa tanaffus). Maydonda ikkala jamoada 11 kishidan boʻladi. Oʻyindan maqsad raqib darvozasiga toʻpni oyoq yoki gavda qismlari bilan (qoʻldan tashqari) kiritishdan iborat. Faqat darvozabonlargina qoʻl bilan oʻynashi mumkin (jarima maydonchasida).
F.ga oʻxshash oʻyinlar miloddan avvalgi Misr va Sharq mamlakatlarida maʼlum boʻlgan, keyin Yevropaga oʻtgan. 1848-yilda Buyuk Britaniyadagi Kembrij un-ti oʻqituvchilari F.ning dastlabki zamonaviy qoidalarini ishlab chiqishgan. 1857-yilda shu mamlakatdagi Sheffild shahrida ilk F. klubi tashkil etilgan. 1863-yilda Angliya F. uyushmasi tuzilib, F. qoidalari tasdiqlangan. 18-asrning oxiri — 19-asrning boshlarida Yevropa va Janubiy Amerika davlatlarida ham F. uyushmalari tashkil kilindi. 1896-yil F. olimpiada oʻyinlari dasturiga kiritildi. 1904-yilda xalkaro futbol federatsiyasi -FIFA tuziddi. F. Braziliya, Germaniya, Italiya, Argentina, Buyuk Britaniya kabi davlatlarda keng rivojlangan. Pele, Maradona, F. Bekkenbauer, L. Yashin, 3. Zidan, R. Ronaldo va boshqa F.chilar bu oʻyinning jahonda ommaviylashishiga hissa qoʻshishdi.

2.Oʻzbekistonda 20-asr boshlaridan zamonaviy F. qoidalari asosida oʻyinlar oʻtkazilgan. 1912-yilda Qoʻqonda birinchi F. jamoasi tuzildi. Keyinroq Fargona, Samarqand, Toshkent, Andijon, Namangan shaharlarida ham F. jamoalari paydo boʻldi. 20-asrning 20-yillaridan mamlakatimizda turli toifadagi musobaqalar (1937-yildan Oʻzbekiston birinchiligi) muntazam ravishda oʻtkazila boshlandi. 1956-yilda Toshkentda „Paxtakor“ jamoasining tashkil etilishi va shu nomdagi stadion qurilishi respublikada F.ning rivojlanishiga turtki boʻldi. 20-asrning 80-yillaridan Oʻzbekistonda F.chilarning yangi avlodini tarbiyalashga kirishildi. M. Qosimov, I. Shkvirin, A. Abduraimov, M. Shatskix Oʻzbekistondagina emas, Osiyo va boshqa qitalarda ham nom qozondilar.

1959-yilda tashkil etilgan Oʻzbekiston futbol federatsiyasi 1992-yilda (keyin 2001-yilda) qayta roʻyxatdan oʻtdi. 1992-yildan F. boʻyicha Oʻzbekiston milliy chempionati va kubogi, turli toifadagi musobaqalar oʻtkazib kelinyapti, F. jamoalarining xalkaro uchrashuvlarda ishtirok etishi taʼminlanayapti. Vazirlar Mahkamasining „Oʻzbekiston Respublikasida futbolni yanada rivojlantirish tadbirlari toʻgʻrisida“ (1993-yil 18-mart) hamda „Oʻzbekistonda futbolni rivojlantirishning tashkiliy asoslari va prinsiplarini tubdan takomillashtirish choratadbirlari toʻgʻrisida“ (1996-yil 17 yanvar)gi qarorlari F.dagi yutukdarga zamin yaratdi. Fargʻonaning „Neftchi“ klubi MDH kubogining finaliga chiqdi (1994), „Paxtakor“ klubi Osiyo chempionlar ligasi yarim finalida oʻynadi (2003, 2004), mamlakat yoshlar terma jamoasi jahon chempionati final bosqichida qatnashdi (2003), Oʻzbekiston milliy terma jamoasi Osiyo oʻyinlari (1994) va AfrikaOsiyo oʻyinlari (2003) gʻolibi boʻldi. Hozirgi kunda Oʻzbekistonda 36 ta (oliy va birinchi ligada) professional klub bor (2004). 2ligada 196 ta jamoa shunday makomga erishish uchun mamlakat birinchiligida qatnashyapti. F. klublari qoshida 18 ta F. internat maktablari, kollejlari faoliyat koʻrsatyapti, ularda 2000 dan ziyod oʻquvchi shugʻullanadi. Shuningdek, F.ga ixtisoslashgan bolalaroʻsmirlar sport maktablari ishi yaxshilandi. F. universiada, „Barkamol avlod“ va „Umid nihollari“ musobaqalari dasturlaridan urin olgan. Bolalaroʻsmirlar oʻrtasida respublikada oʻtkaziladigan „Futbol gʻunchasi“ musobaqalarida 692 jamoada 13840, „Futbolimiz kelajagi“ musobaqalarida 15035 jamoada 300700 oʻyinchi ishtirok etdi (2004). Ayollar oʻrtasida oʻtkazilayotgan Oʻzbekiston chempionati va kubogi musobaqalarida Andijonning „Andijanka“, Namanganning „Gulbahor“, Qarshining „Sevinch“ jamoalari yetakchilik qilib keladi. Faxriy F.chilar oʻrtasida ham muntazam ravishda musobaqalar uyushtiriladi. Jismoniy qobiliyati cheklangan F.chilar oʻrtasida Toshkentning „Matonat“ jamoasi (hozirgi „Baynalmilal“) jahon kubogini qoʻlga kiritgan (1991). Hozirgi kunda respublikada 362 ta stadion, 7113 ta F. maydoni mavjud, 460658 kishi (ulardan 4642 nafari ayollar) F. bilan shugʻullanadi, 1916 nafar murabbiy faoliyat koʻrsatadi (2004). „Oʻzbekiston futboli“ (Toshkent), „FutbolEkspress“ (Andijon), „Asr futboli“ (Namangan), „Inter futbol“ (Kosonsoy), „Boks plyus futbol“ (Toshkent) kabi ixtisoslashgan gazetalar chiqib turibdi. S. Arutyunov, Ye. Valitskiy, A. Keller, M. Akbarov, R. Akramov, Yu. Sarkisyan, M. Rahimov kabi murabbiylarning oʻzbek F. i ravnaqida xizmati katta. I. Toshmuhamedov, A. Imomxoʻjayev, B. Belozyorov, N. Rizametov, B. Haydarov singari tajribali hakamlar ishini davom ettirayotgan R. Ermatov va I. Kutsillo rasmiy nufuzli xalqaro musobaqalarni boshqarishdi. F.ning turlaridan biri minifutbol (futzal) dir. Maydonining oʻlchami 28-40 x 16-20 m, darvozasining oʻlchami 3x2 m, toʻpining ogʻirligi 400-600 g, aylana diametrining uz. 60-62 sm, oʻyinning sof vaqgi 40 daqiqa (20 daqiqadan 2 budim), jamoalar musobakalarda 12 tadan F.chini roʻyxatga kiritishadi, maydonga chiqqan ikkala jamoada ham 5 tadan F.chi (bittadan darvozabon) qatnashadi. MiniF. boʻyicha jahon chempionati 1989-yildan, Osiyo chempionati 1998-yildan boshlab oʻtkaziladi. Oʻzbekiston miniF. chempionati 1997-yildan boshlangan. Murabbiy R. Abdiyev boshchiligidagi Oʻzbekiston miniF. jamoasi Osiyo chempionatida 2oʻrinni egallagan (2001, Tehron). Ushbu jamoada A. Nurmatov, A. Korolyov, F. Qudratov singari F.chilar mahoratlarini koʻrsatishgan. Oʻzbekistonda 4244 ta miniF.ga moye maydon bor, 3235 kishi F.ning shu turi bilan shugʻullanadi (2004).

Futbol boʻyicha jahon chempionlariYil Chempion1930 Urugvay1934 Italiya1938 Italiya1950 Urugvay1954 GFR1958 Braziliya1962 Braziliya1966 Angliya1970 Braziliya1974 GFR1978 Argentina1982 Italiya1986 Argentina1990 GFR1994 Braziliya1998 Fransiya2002 BraziliyaFutbol buyicha Osiyo oʻiinlari chempionlariYil Chempion1954 Xitoy1958 Xitoy1962 Hindiston1966 Birma1970 Birma va Koreya Resp.

1974 Eron1978 KXDR va Koreya Resp.

1982 Eron1986 Koreya Respublikasi1990 Xitoy1994 Uzbekistan1998 Eron2002 Eron

Oʻ== Adabiyot ==

Planeta futbola, M., 2002; Safarov V. A., Match dlinoyu v 40 let, T., 1996; Imomxoʻjayev A., Futbol — quvonchim, dardim, faxrim, T., 1996; Pravila igri v futbol, T., 2002.

Futbol (ingl. „foot“ — oyoq, „ball“ — toʻp) — sport oʻyini. Oʻyindan maqsad toʻpni raqib darvozasiga kiritish. Bunga har bir jamoadagi darvozabon xalaqit berishga intiladi, unga oʻz darvozasi yaqinidagi jarima maydonchasi ichida toʻpga qoʻl bilan teginish ruxsat etilgan. Boshqa barcha oʻyinchilarga, shuningdek oʻz jarima maydonchasidan tashqariga chiqqan darvozabonga ham bunday huquq berilmagan.

3.Toʻp uchun kurashda chalib yiqitish, raqibga zarba berish kabi kuch ishlatishlar taʼqiqlanadi. Agar oʻyinchi toʻpga qoʻlidan tashqari tanasining istalgan boshqa yeri (odatda oyogʻi) bilan istalgan vaqtda zarba bera oladigan holatda boʻlsa, oʻyinchi toʻpni egalladi, deb hisoblanadi.

Odatda futbol toʻgri toʻrtburchak shaklidagi maydonda oʻynaladi. Har bir jamoa 11 futbolchidan (10 ta oʻyinchi va bitta darvozabon) tashkil etiladi. Alohida bir futbol oʻyini match, deb atalib, har biri 45 daqiqa davom etuvchi taymlardan iborat boʻladi. Birinchi va ikkinchi taymlar orasida jamoalar oʻrin almashishadi.

Bundan tashqari shunday futbol turlari borki, ulardagi oʻyinchilar soni kamroq boʻlishi mumkin — jumladan plyaj futboli (qumda oʻynaladi), mini-futbol (maxsus qoplamali zalda oʻynaladi), mahalla futboli (har qanday maydonda har qancha oʻyinchilar bilan oʻynaladi).

Darvozalar hajmi maydon hajmiga mutanosib boʻladi.

4. O’yin pеdаgоglаrimiz qo’llаridа bоlаni hаr tоmоnlаmа rivоjlаnishigа yordаm bеrаdi. Ulаr uni tаsаvvur etish tushunchаlаrini kеngаytirаdi, kuzаtuvchаnlini, ziyrаkligini, zеhn o’tkirlikni, tаhlil qilishni bilishni, ko’rgаnlаrini tаqsimlаshni vа оmmаlаshtirishni rivоjlаntirаdi, shu аsоsidа uni аtrоfini o’rаb turgаnlаr оrаsidа kuzаtilаdigаn hоdisаlаrdаn хulоsа chiqаrаdilаr.

Аlоhidа spоrt turlаrini hаrаkаt tuzilishi bo’yichа (spоrt o’yinlаri, yеngil аtlеtikа, gimnаstikа, kurаsh, suzish vа b.q) o’хshаsh bo’lib, o’yin tа’limiy аhamiyatgа egаdir. Bundаy o’yinlаr u yoki bоshqа spоrt turlаridа mаlаkаlаrni hаmdа аvvаldаn o’rgаnilgаn tехnik vа tаktik usullаrni mustаhkаmlаsh vа tаkоmillаshtirishgа yo’nаltirilgаn.

Sport o’yinidа mаkоn (jоy) vа zаmоn munоsаbаtlаrini to’g’ri bаhоlаsh qоbiliyatini rivоjlаntirаdi vа o’yindа tеz-tеz o’zgаrib turilаdigаn vаziyatni yuzаgа kеlishi tа’sirigа tеz vа to’g’ri jаvоb bеrаdi.

Sport o’yinlаri to’g’ri stеrеоtip hаrаkаtni tаrbiyalаsh judа muhimdir, chunki uni kеyin to’g’rilаsh judа qiyin kеchаdi. Jоylаrdа yoz vа qish shаrоitlаridа o’tkаzilаdigаn hаrаkаtli oy’inlаr kаttа tа’limiy аhamityagа egа: bоlаlаr оrоmgоhlаridа, dаm оlish jоylаridа sаfаrdа, sаyrgа chiqqаndа.Jоylаrdа o’tkаzilаdigаn o’yinlаr turistchi, rаzvеtkаchi, izquvаrlаrgа zаrur bo’lgаn tа’lim mаlаkalаrigа yordаm bеrаdi.

Bizning mаmlаkаtimizdа xаlq milliy o’yinlаri bilаn o’quvchilаrning tаnishtirib bоrilishi judа kаttа tа’limiy аhamiyatgа egа. Ulаr bоlаlаrni millаtimizning mаdаniyati vа ulаrni urf- оdаtlаri bilаn tаnishtirаdilаr.Sport o’yinlаrdа o’yin qаtnаshchilаrigа аlоhidа rоllаrni bаjаrishgа to’gri kеlаdi (o’yinbоshi, оchkоlаrni hisоblаydigаn, hаkаm, hаkаm yordаmchisi, o’yin tаshkilоtchisi vа b.q.). Bu ulаrdа tаshkilоtchilik bilаn vа mаlаkаlаrni rivоjlаntirishgа yordаm bеrаdi.

Sport o’yinlаri bo’yichа o’tkаzilаdigаn musоbаqаlаr o’yin qаtnаshchilаri musоbаqаni tаshkil qilish vа o’yin qоidаlаri bilаn tаnishtirаdi. Bu bilim vа mаlаkаlаr bоlаlаrni mustаqil rаvishdа musоbаqаni o’tkаzishgа yordаm bеrаdi.Аgаrdа pеdаgоg, tаrbiyachi, yеtаkchi bungа kеrаklichа diqqаt-e’tibоrini qаrаtilаdigаn bo’lsа, undа o’yinni tа’limiy tоmоni yеtаrli dаrаjаdа bo’lаdi.