Жисмоний тарбиянинг ўзига хос воситаси

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯНИНГ ЎЗИГА ХОС ВОСИТАСИ

KIRISH

Respublikamizda ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, ma'naviy va

madaniy sohalarda amalga oshirilayotgan islohotlar talimni,

kadrlar tayyorlash tizimini tubdan yangilash va rivojlantirishni

talab etadi. Ta'lim tizimini zamon talablari darajasida va erishilgan

tajribalar asosida rivojlantirish orqali o’sib kelayotgan yosh

avlodni jamiyat hayotida faol ishtirok etadigan, har tomonlama

yetuk va yuksak ma’naviyatli komil insonlar qilib tarbiyalash

davlatimizning eng ustivor yo’nalishlaridan hisoblanadi.

1997 yil 29 avgustda 0 ’zbekiston Respublikasining “Talim

to’g’risida”gi qonuni qabul qilindi. Bu qonunda ta'lim tizimining

mazmun va mohiyatini isloh qilish, davlat va nodavlat ta'lim

muassasalari hamda talim va kadrlar tayyorlash sohasida raqobat

muhitini shakllantirish nazarda tutilgan. Unda ta'lim tizimini

yagona o’quv-ilmiy ishlab chiqarish majmui sifatida izchil

rivojlantirishni ta’minlash hamda fuqarolarga talim, tarbiya berish,

kasb-hunar o’rgatishning huquqiy asoslarini belgilash va har bir

shaxsning barobar bilim olishdan iborat konstitutsiyaviy huquqlari

ta'minlangan.

Jismoniy tarbiya tizimi uchun vositalami qo’llashga

majmualilik xosdir.

Jismoniy tarbiyaning asosiy vositalari jismoniy mashqlar,

gigienik omillar va tabiatning solomlashtiruvchi kuchlari

hisoblanadi.

Qayd qilingan guruhlaming har qaysisi shug ullanuvchilar

organizmiga ta‘sir o’tkazib? o’ziga xos imkoniyatlami egallaydi,

shuning uchun o’ziga xos muayyan vositalarga egadir.

Vositalaming xilma-xilligi, bir tomondan, ulardan eng samaralisini

tanlash vaqtida qiyinchiliklar tug’dirsa, boshqa tomondan esa har

qanday pedagogik vazifalami yechish vaqtida keng imkoniyatlar

yaratadi.

Jismoniy tarbiya vositalarini va ulaming tavsiflarini bilishga

qo’yilgan pedagogik vazifalar bilan muvofiqlikda barcha turdagi

vositalardan foydalanish o’qituvchiga jismoniy mashqlaming eng

samaralilarini ajratib olish va ulaming yangi to’plamlarini ishlab

chiqish imkonini beradi.

Hozirgi kunda jahon taxjribasidan ko’rinib turibdiki, ta'lim

jarayoniga o’qitishning yangi, zamonaviy usul va vositalari jadal

kirib kelmoqda va ulardan samarali foydalanilmoqda. Bizda ham

zamonaviy texnologiyalardan ta'lim tizimida samarali foydalanish

tizimi talabalaming kelgusida tajribali mutaxassis, o’z kasbining

fidoyisi bo’lib yetishishlariga qaratilgan.

Ushbu darslikda jismoniy tarbiya va sport sohasida kadrlar

tayyorlash bo’yicha yetakchi va yo’naltiruvchi fan bolib

hisoblangan jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyatining umumiy

tavsifi, vosita va uslublari, tamoyillari, harakatlarga o’rgatish,

jismoniy sifatlar, jismoniy tarbiyaning shakllari, yosh guruhlari

bo’yicha tavsifi, umumiy ta'lim maktablarida rejalashtirish, talaba

yoshlaming jismoniy tarbiyasi, mehnat faoliyatining asosiy davrida

jismoniy tarbiya va b. keng miqyosda yoritilgan.

Darslikda keltirilgan talim texnologiyalarining har biri o’zida

o’quv mashg’ulotini o’tkazish shart-sharoiti to’g’risidagi axborot

materiallarini, pedagogik maqsad, vazifa va ko’zlangan natijalami,

o’qitishning usul va vositalarini mujassamlashtirgan.

1, Abiotik va Biotik omillarning tasiri

1, Gigenik omillarning Jismoniy-tarbiya bilan bog'liqligi

1. Jismoniy mashqlarning tasiri
Xulosa\
Мактаб ўқувчилари жисмоний тарбияси вазифаларини амалга оширишда гигиеник омиллар, табиатнинг табиий кучлари ва жисмоний машқлар жисмоний тарбиянинг асосий воситаси ҳисобланади. Жисмоний тарбия жараёнида унинг барча воситаларидан мажмуали фойдаланиш самарали натижа беради, чунки улар киши организмига турлича таъсир кўрсатади.
0 ’qituvchi har bir mavzuning ahamiyatini ko’rsatishi va

aniqlashi, o’quvchilar o’rtasida aloqa o’matishi hamda bilimlar,

mavzulami muntazam ravishda o’rgatishi juda muhimdir.

Talabalar amaliy ishlarini hayotga joriy etish uchun nazariy

bilimlami egallashi, o’qitishning pirovard maqsadi to’g’risida bir

daqiqa ham unutmaslik ehtiyojini hosil qilishi zarur. 0 ’qituvchi

0 ’qituvchilar talabalaming individual xususiyatlarini hisobga

olishlari, jismoniy tarbiyada qo’llaniladigan uslublar bo’yicha

so’nggi malumotlar bilan qurollangan bo’lishlari kerak. qituvchi

talabalarga jismoniy tarbiya va sport masalasi oddiy masala

emasligini, balki insonni har tomonlama rivojlantiruvchi asosiy

vositalardan biri ekanligini, birinchi navbatda, uning mehnat

faoliyati, Vatanni himoya qilish vositasi ekanligini tushuntira

olishi, o’quvchilami kasbiy amaliy tayyorgarlik ishlarining

uslublari va shakllari to’g’risidagi bilimlar bilan ta'minlashi zamr.

Bunda talabalaming o’z kasbiga qiziqishi juda muhim.

1,1 Abiotik omillarning inson organizimiga tasiri
SUV: igiyenik nuqtayi nazardan toza suv — hayot

manbayi, salomatlik hisoblanadi. Suv inson hayoti, hayvonot

va o‘simlik dunyosi uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan tashqi

muhit omillaridan biridir. ¾Suv organizm sharbatlari va chiqindilari

tarkibiga kiradi. Suv ovqat mahsulotlarini to‘qimalarga

tarqatishda, teri va nafas yo‘llaridan bug‘ holatida chiqishi bilan

tana harorati muvozanatini saqlashda ishtirok etadi. Shunday qilib, organizmda kuzatiladigan barcha biokimyoviy

reaksiyalar suvli eritmalarda ro‘y beradi. Suv ichishni

to‘g‘ri tashkil qilishda sutkalik ovqat tarkibida qancha suyuqlik

borligini nazarda tutmoq zarur. Suvni yoki chanqovni qondiruvchi

ichimliklarni haddan tashqari ko‘p ichish zararli, chunki

bunday holat yurak ishini, ajratish a’zolarining faoliyatini

oshirishga olib keladi. Bunda organizmning teri sathidan ko‘p

miqdorda suyuqlik ajraladi, bu bilan bir qatorda, ter bilan

organizmdan suvda eriydigan vitaminlar, osh tuzi va mineral

tuzlar chiqib ketadi.

Suv tuz almashinuviga nisbatan olinganda me’da-ichak yo‘li

ancha faol bo‘ladi. Suyuqlikning ko‘proq qismi almashinuviga

nisbatan olinganda me’da-ichak yo‘li bir kecha-kunduzda 8 litr

atrofida shira ajratadi, buning ko‘p qismi qaytadan so‘rilib,

ajralib chiqqan hazm shiralarining atigi 2% (hajmiga nisbatan

olganda) axlat bilan chiqib ketadi.

Organizmni suyuqlik bilan kun davomida bir tekis, muntazam

ta’minlash muhim. Suyuqlikning ko‘proq qismi tushlik

ovqat vaqtida qabul qilinadi (suyuq ovqat bilan 0,5 l, ovqatdan

keyin ichiladigan ichimliklar bilan 0,25 l va oziq-ovqat mahsulotlari

tarkibida 0,25 l).

O‘rta Osiyo aholisi yozning issiq kunlarida har xil mevalardan

tayyorlangan sharbatlar qatori ko‘k choyni xush ko‘radi.

Ko‘k choyning qora choyga nisbatan afzalligi shundaki, ume’daning sharbat ajratish faoliyatiga kuchli qo‘zg‘ovchi ta’sir

ko‘rsatadi. Ko‘k choy me’dada uzoqroq saqlanib, keyinchalik

asta-sekin buyrak orqali chiqib ketadi.

Odam bir kecha-kunduz mobaynida yoshiga qarab 100 ml

dan 3000 ml atrofida suv iste’mol qiladi, jumladan, 1200—

1300 ml (48 %) suvni suyuqlik ko‘rinishida, 1000—1100 ml

suvni esa ovqat tarkibida iste’mol qiladi. Organizmdagi suv doimo yangilanib turadi: katta yoshli

odamda 15 kun mobaynida, bolalarda esa 3—5 kun ichida barcha

suv molekulalari yangilanib oladi. Buyrak, o‘pka, me’daichak

yo‘li, teri suv almashinuvida faol ishtirok etadi. Atrofdagi

havo harorati baland bo‘lib turganida 4—5 litrcha suv ter

bilan birga teri orqali chiqib ketadi, shuning uchun suvga ehtiyoj

yanada ortadi. Normal haroratda teri orqali 300—400 ml suv

ajralib chiqadi. Tashqi muhit sharoiti va ichilgan suyuqlik miqdoriga

qarab, bir kecha-kunduzda buyrak orqali 0,5 l dan 2,5 l

gacha suv ajralib chiqadi.

Bir kecha-kunduzda chanqoqni bosish uchun iste’mol qilinadigan

suv miqdori kishi sarflaydigan energiyaga bog‘liq tarzda

2,5—4 l ni tashkil etadi. Yuqumli kasallik keltirib chiqaruvchi mikroblar suvda o‘z

hayot faoliyatini saqlab qolish xususiyatiga ega bo‘lsa, bunday

suv iste’mol qilinganda odam yuqumli kasallik bilan og‘rishi

mumkin.

Aholi xo‘jalik-turmush maqsadlarida ishlatadigan suv quyidagi

gigiyenik talablarga javob berishi kerak.

1. Yaxshi organoleptik xususiyatlarga va kishini tetiklashtiruvchi

haroratga ega bo‘lishi, tiniq, rangsiz, ta’msiz va hidsiz

bo‘lishi.

2. Kimyoviy tarkibiga ko‘ra zaharsiz bo‘lishi.

3. Tarkibida patogen mikroblar va boshqa kasalliklarning

qo‘zg‘atuvchilari bo‘lmasligi, ya’ni kasallik manbayi bo‘lib qolmasligi

lozim.

4. Tarkibida radioaktiv moddalar ruxsat etilgan miqdordan

ko‘p bo‘lmasligi kerak.

Havo: