Жисмоний тарбия дарслари билан боғлиқ бўлган энг муҳим масалалардан бири уни қандай тузиш масаласидир

8. Дарсни умумлаштириш ва хулоса

1. 
   Дарснинг ўргатувчанлик қиймати.
   
2. 
   Дарснинг тарбиявий қиймати.
   
3. 
   Дарснинг соғломлаштириш қиймати.
   
4. 
   Ўқитувчи фаолиятининг ижобий ва салбий томонлари.
   

10.8.2. Хронометраж ўтказиш услубияти

Жисмоний тарбия дарсларида хронометраж дарснинг умумий ва мотор зичлигини аниқлаш мақсадида олиб борилади.

Дарснинг умумий зичлиги деб педагогик нуқтаи назардан тўғри фойдаланилган вақтнинг бутун дарс давомидаги нисбатига айтилади.
Дарснинг мотор зичлиги деб ўқувчиларнинг бевосита ҳаракат фаолиятига, машқ бажаришга сарфлаган вақтига айтилади.
Дарсни текширувчи хронометражнинг қуйидаги ҳужжатларини юритиши керак:
а) хронометраж баённомаси;
б) умумий ва мотор зичлиги;
в) дарс Хронометраждан олинган маълумотлар дарснинг педагогик таҳлилини маълум даражада чуқурлаштиради, чунки бу ҳар хил фаолият учун кетадиган вақтни оқилона сарфлаш имконини беради.
зичлигининг матнда ёзилган таҳлили.
Дарс бошлангунча текширувчи хронометраж баённомасига дарс вазифаларини, шунингдек, ҳар хил бўлимларга ёки дарс қисмларига белгиланган вақтни аниқлаб олиши керак. Бунинг учун текширувчи дарс ўтувчининг конспекти билан танишиши шарт.
Баённоманинг кейинги қисми айнан дарс ўтиш мобайнида қуйидаги шакл бўйича тўлдирилади.
Масалан:
Тошкент шаҳридаги №____ мактабнинг ____синфида
ўқитувчи __________________томонидан ўтказилган дарсда
хронометраж маълумотларини ҳисобга олиш
Б А Ё Н Н О М А С И
сана ____ кузатилувчи________

Дарс қисмлари	Ўқувчилар иш фаоли-ятининг мазмуни	Иш фаолиятининг тугаш вақти	Ўқитувчини тинглаш, кузатиш	Машқ бажариш	Машғулот жойини тайёр лаш	Навбат кутиш	Ўқитувчининг айби билан кетган вақт	Еслатма

Кузатиш дарс давомида бир ўқувчи устида олиб борилади ва унинг фамилиясини баённомага ёзиш тавсия этилади.
Иккинчи устунга педагог фаолиятининг мазмуни ва машғулотнинг кетма-кетлиги аниқ ёзилади. Масалан: Ўқувчиларни сафлаш. Рапорт. Ўқитувчи томонидан дарс вазифаларини тушунтириш. Юриш. Машқларни тушунтириш.
Умумривожлантирувчи машқлар оддий тарзда ёки қисқача – эгилиш, сакраш ва б. деб ёзилади.
Учинчи устунга секундомер бўйича ҳар қайси иш фаолиятининг тугаш вақти ёзилади. Масалан, ўқувчиларнинг сафланиши ва рапортига 2 дақиқа 10 сония вақт кеца, шу иш фаолиятининг тўғрисига ёзилади.
Ўқитувчининг машқларни тушунтиришга, кўрсатишга, кўргазмали қуролларни тайёрлашга, машғулот жойини тайёрлашга, ўқувчиларнинг машқни бажаришга сарфлаган вақтлари аниқ қилиб тегишли устуннинг тўғрисига ёзилади.
Дарс тугаганидан кейин хронометраж маълумотларини ишлаб чиқиш керак. Бунда ҳар қайси фаолиятга кетган аниқ вақтни топиш учун секундомер кўрсатган кейинги вақтдан олдингиси олиб ташланиши зарур.
Ташкил қилиш учун бекор сарфланган вақт, яъни ўқув-тарбиявий вазифаларни ечишга тааллуқли бўлмаган ҳаракатлар ёки вақтдан олдин дарсни тугаллаш, интизомнинг бузилиши, анжомларнинг синиши, ўқувчининг сабабсиз иш фаолиятидан кетиб қолиши натижасида машғулот вақтида ҳосил бўладиган танаффуслар – буларнинг ҳаммаси дарс жараёнининг оқланмаган вақтига киради. Дарснинг умумий зичлигини ҳисоблаганда, дарс учун ажратиладиган 45 дақиқа вақт 100% деб олинади. Масалан: педагогик оқланган вақт 42 дақиқани ташкил эца, ҳисоб қуйидагича бажарилади:
45 дақиқа - 100 % 42х100
42 дақиқа - Х % , бунда Х=----------- = 93,3 %
45
Дарснинг умумий зичлиги 93,3% ни ташкил қилади. Жисмоний машқлар бажариладиган машғулотларда мотор зичлик махсус кўрсаткич ҳисобланади.
Масалан: ҳаракатларни бажаришга 20 дақиқа сарфланган бўлса, ҳисоб қуйидагича ечилади:
45 дақиқа - 100 % 20х100
20 дақиқа – Х % , бунда Х=---------- = 44,4 %
45
Дарснинг мотор зичлиги 44,4 %ни ташкил қилади. Дарснинг умумий ва мотор зичлигини аниқлагандан сўнг уни таҳлил қилиш керак. Умумий зичликнинг энг юқори баҳоси 45 дақиқанинг ҳаммасини тўғри ва аниқ ишлатишдир. Мотор зичликнинг оптимал даражаси катта ёки кичкиналиги дарснинг вазифасига, машғулотни материал томонидан таъминланганлигига боғлиқ.
Ҳозирги вақтда жисмоний тарбия дарсларидаги оптимал зичлик 4-5-синфларда 37-47 % ни, 6-7-синфларда 50-60% ни, юқори синфларда 70% ни ташкил қилиши керак.