Jismlarning harakati. Fazo va vaqt darsning maqsadi a

1. Tashkiliy qism
2.O’tilgan mavzuni so’rash
1) Tekis o’zgaruvchan harakat deb qanday harakatga aytiladi?
2) Tezlanish deb nimaga aytiladi?
3) Tezlanish formulasi qanday izohlanadi?
4) Xalqaro birliklar sistemasida tezlanish birligi qanday ifodalanadi?
5) Tezlanuvchan harakatda a tezlanishning ishorasi qanday bo’ladi? Sekinlanuvchan harakatdachi?
3. Yangi mavzu bayoni:
Agar tekis o'zgaruvchan harakatda jismning boshlang'ich tezligi va tezlanishi ma'lum bo'lsa, uning harakat davomidagi ixtiyoriy vaqtda erishgan tezligini hisoblab topish mumkin Tezlanishning a=(v- v₀)/t formulasidan jismning ixtiyoriy t vaqtdagi ν tezligi uchun quyidagi ifodani olish mumkin:
v = v₀ + at.
Tekis o'zgaruvchan harakatda jismning tezligi vaqt o'tib borishi bilan bir tekis oshib boradi yoki bir tekis kamayib boradi. Jism boshlang'ich tezliksiz (ν₀ = 0) tekis tezlanuvchan harakat qilgandagi tezlik grafigini 24-rasmdagi kabi tasvirlash mumkin. Grafikdan foydalanib a tezlanishni hisobIab topish mumkin. Buning uchun harakat davomidagi ixtiyoriy t vaqtdagi v tezligini grafikdan aniqlaymiz. Masalan, t = 4 s da v = 8 m/s. Tezlanish formulasidan:
a =(8 m/s - 0)/4 s = 2 m/s².

Endi jism boshlang'ich tezlik bilan tekis tezlanuvchan (a > 0) va tekis sekinlanuvchan (a < 0) harakat qilgan hollari uchun tezlik grafigini ko'raylik.
25-a rasmda ν₀ = 3 m/s ga teng bo'lib, t = 8 sda ν= 7 m/s. Bu hol uchun tezlanishning qiymati quyidagicha hisoblanadi:
a = (7 m/s — 3 m/s)/8 s = 0,5 m/s².
25-b rasmda ν₀ = 8 m/s ga teng. t=8sdaν=3 m/s. Bu hol uchun tezlanishning qiymati quyidagicha bo'ladi:
a = (3 m/s - 8 m/s)/8 s = - 0,625 m/s².
Odatda jismlar tinch holatdan harakatga kelganda ular avval tezlanish bilan harakatlanib, ma'lum tezlikka erishadi va shu tezlik bilan harakatlanadi. So'ngra sekinlanuvchan ha­rakat qilib to'xtaydi. Masalan, joyidan qo'zg'algan avtomobil tekis tezlanuvchan harakat qilib, 120 s davomida tezli­gini 25 m/s ga oshirsin. Shu tezligini o'zgartirmasdan 240 s yursin, so'ngra tormoz berib, 60 s davomida tekis sekin­lanuvchan harakat qilib to'xtasin.