Jismlarning harakati. Fazo va vaqt darsning maqsadi a

O’quvchilarni baholash: O’quvchilarning nazorat daftarlari terib olinadi
Uyga vazifa: Darslikning 113 – betidagi 6 – masalani yechib kelish
53-dars Sana: 7-sinf
Mavzu: Reaktiv harakat. Raketaning tuzilishi va ishlash prinsipi
Darsning maqsadi:
Ta’limiy:— o’quvchilarga reaktiv dvigatel, uning turlari, qo’llanilishi, issiqlik dvigatellarining tevarak – atrofga ta‘sirlari, afzalliklari haqida bilim berish, atrof-muhitni muhofaza qilish to’g’risida ma’lumotlar berish.
Tarbiyaviy: O’quvchilarga tabiatni asrash, uni muhofaza qilish, atrof – muhitning ifloslanishiga befarq bo’lmaslik kabi fazilatlarni tarbiyalash.
Rivojlantiruvchi: Mavzi bo’yicha o’quvchilarning mustaqil va ijodiy fikrlash qobiliyatini oshirish. Reaktiv harakat haqidagi tasavvurlarni kengaytirish.
Darsning turi: Yangi bilim beruvchi
Darsning shakli: aralash.
Darsning uslubi: Taqdimot, bahs – munozara
Darsning jihozlanishi: issiqlik dvigatellariga oid ko’rgazmalar, slaydlar, elektron darslik, raketa modeli, kompyuter, CD – disk
Dars rejasi:
1. Tashkiliy qism (2 minut).
2. 0‘tilgan mavzuni suhbatlashish orqali takrorlash (10 minut).
3. Yangi mavzuning bayoni (20 minut).
4. Yangi mavzuga doir masala yechish (10 minut).
5. O’quvchilarni baholash (2 minut)
6. Uyga vazifa berish (1 minut).
Darsning borishi
1. Tashkiliy qism
2. O’tilgan mavzuni so’rash
1) Yopiq sistemaga ta’rif bering va misollar bilan tushuntiring
2) Quyosh sistemasini yopiq sistema deb olsa bo’ladimi?
3) Impuslning saqlanish qonunini tushuntirib bering
4) Massalari va tezliklari bir xil bo’lganda jismlarning to’qnashuvini tushuntirib bering
3. Yangi mavzu bayoni:
Impuls saqlanish qonunining muhim qo’llanishlaridan biri reaktiv harakatdir
Sistemaning biror qismi ma’lum tezlik bilan undan ajralganda bu tezlikka qarama – qarshi yo’nalishda vujudga keladigan harakat reaktiv harakat deyiladi.
Reaktiv harakatni tasawur qilish uchun quyidagi tajribani o'tkazaylik.
Tajribu. Probirkaning yarmisigacha suv qujib, tiqin bilan berknaylik va 89-rasmdagidek aravachaga o'rnaiaylik. Spirt Iampasi alangasida probirkadagi suvni isitaylik. Suv qaynash darajasiga yaqinlashganda tiqin katta tezlik bilan otiladi. aia\acha esa tiqin yo'nalishiga qarama-qarshi tomonga harakatlanadi. Bunda tiqinni probirkadan otib chiqaruvchi bug'ning bosim kuchidan tashqari bu kuchga qarama-qarshi yo'nalgan reaktiv kuch paydo bo'ladi. Reaktiv kuch ta'sirida aravacha tiqinga qarama-qarshi yo'nalishda harakatlanadi.
Mesalan, tiqmning massasi /w,=10 g, aravachaning massasi (lampa va probirka bilan birgalikda) m₂ = 500 g, tiqin va aravachaning tiqin otilmasdan awalgi tezliklari t>, = u, = 0. tiqinning otiush tezligi u,—10 m/s ga teng deylik. Impulsning saqlanish qonunidan toy dalanib. tiqin otilganda aravachaning olgan u,' reaktiv tezligini hisoblaymiz.
Reaktiv harakatni yaqqol tasawur qilish uchun yana boshqa tajribalarni ham o'tkazish mumkin. 90-rasmda tasvirlangan ikkala tajribada suv u,' tezlik bilan bir tomonga otilib tursa, nayning o'zi qarama-qarshi tomonga v₂ reaktiv tezlik bilan harakat qiladi

Reaktiv kuch ta’sirida harakatlanadigan uchish apparati raketa deb ataladi