Jip hám shiyki ónimlerdiń siziqli tiġizliġİ Laboratoriya jumısınıń maqseti

Tiykarġı maġlıwmatlar

Sızıqlı tıġızlıq shiyki ónimler hám jip qásiyetleriniń tiykarġı kórsetkishlerinen biri esaplanadı.

1 km uzınlıqtaġı ónimniń grammlardaġı massası oniń sızıqlı tıġızlıġın bildiredi hám ol tómendegi formula menen anıqlanadı.

(g/km)

Sİ diziminde sızıqlı tıġızlıqtı ólshew birligi sıpatında teks qabıl etilgen. Ónim uzınlıġınıń massasına qatnası onıń nomerin ańlatadı. Ol tómendegi formula menen anıqlanadı:

(m/g; mm/mg; km/kg)

Sızıqlı tıġızlıq penen nomer ortasında tómendegishe baylanıs bar:

Tala, shiyki ónimler hám jiptiń sızıqlı tıġızlıġı tómende keltirilgen ólshew birlikleri arqalı ańlatılıwı múmkin.

Tala - mteks (mg/km)

Talalı qatlam, xolstcha, pilte - kteks (kg/km)

Pilik, jip - teks (g/km)
Joqarıdaġı formulalarġa berilgen mánislerdi qoyıp mısallardı sheshiń hám 2-tablitsanı toltırıń.

2-tablitsa

t/r	Uzınlıq, m	Massa, g	Sızıqlı tıġızlıq (teks, kteks)	Nomer	İngliz nomeri	Ónimniń atı
1.	1	430	430	0,0023		Xolst
2.	100	2,2				Jip
3.	5	20			0,14	Pilte
4.		2,85	570			Pilik
5.	500	10				Jip
6.	10	6,66				Pilik
7.		1,538	15,4		38,3	Jip
8.	5		3,57			Pilte
9.	1	400		0,0025		Xolst
10	100		29,4			Jip

Túrli ólshew dizimlerinde sızıqlı tıġızlıqtı qayta esaplaw tablitsası

3-tablitsa

Kórsetkishler	Qayta esaplaw teńlemeleri
	Teks
teks

Bul tablitsada basqa ólshew dizimine ótiw ushın paydalanılatuġın koeffitsientler keltirilgen.

Bul jerde, - metrik nomer;

- ingliz nomeri (paxta ushın).

Mısal: eger =1,8 bolsa, sızıqlı tıġızlıq

tekske teń boladı

yamasa

PAXTA TALASINIŃ KLASSİFİKATSİYASİ HÁM NORMALIQ KÓRSETKİSHLERİ. XIMIYALIQ TALALAR

Laboratoriya jumısınıń maqseti: Paxta talasınıń klassifikatsiyası hám norma kórsetkishlerin úyreniw. Ximiyaliq talalar menen tanısıw.

Laboratoriya sabaġı ushın kerek bolatuġın ásbaplar hám materiallar: O’zRST-604-2001.

Tapsırma

1. 
   Paxta talasınıń klassifikatsiyasın úyreniń.
   
2. 
   Paxta talasınıń normalıq kórsetkishlerin (tip, sort, klass) úyreniń.
   
3. 
   Toqımashılıq sanaatında isletiletuġın ximiyalıq talalardı úyreniń. Ximiyaliq talalar qásiyetleriniń abzallıq hám kemshiliklerin kórsetiń.
   

Úyde: Laboratoriya jumısı boyınsha esabat tayarlań.

Studentler WR VM janındaġı «Sifat» orayı tayarlaġan hám WR VM janındaġı standartlastırıw, metrologiya hám standartlastırıw mámleketlik orayı tastıyıqlaġan paxta talasınıń mámleketlik standartı O’zRST-604-2001 menen tanısadı.

O’zRST-604-2001paxta talasınıń texnikalıq shártleri esaplanıp, onda paxta talasınıń klassifikatsiyasına muwapıq normalıq talaplar keltirilgen.

Paxta talası uzınlıġı boyınsha 9 tipke bólinedi:1a;1b;1;2; 3; 4;5;6; 7.

1a;1b;1;2 hám 3 tipler uzın talalı, 4;5;6; 7 tipler bolsa orta talalı paxta esaplanadı.

Hár bir tiptegi paxta talası reńi, sırtqı kórinisi hám daqlarına qarap bes sortqa bólinedi: Birinshi (I), Ekinshi(II), Úshinshi(III), Tórtinshi(IV) hám Besinshi(V).

Sortları boyınsha talanıń reńi hám sırtqı kórinisi norma kórsetkishleri

4a-tablitsa

Sanaat sortı	Talanıń tipleri boyınsha reńi hám sırtqı kórinisi
	1a;1b;1;2; 3	4;5;6; 7
I	Aq yamasa tabiyiy nimrang aq túsli yamasa paxtanıń selektsion sortı yaki óstiriletuġun aymaġına baylanıslı bolġan nimrang. Jipek tárizli, jıltıraq hám tıġız kóriniste	Aq yamasa tabiyiy nimrang aq túsli
II	Tınıq emes aq reńnen nimrang túske shekem hám úlken bolmaġan sarı daqli, jıltırlıġı, jipek tárizliligi hám qalıńlıġı birinshi sortqa qaraġanda tómenirek	Tınıq emes aq reńnen ashıq sarı, daqlı nimranggacha
III	Tiniq emes aq reńnen nimrang túske shekem yamasa sarġısh daqları bolġan tegis emes sarġısh reńge shekem. Kúlreńlew túsli, derlik jaltıramaydı	Tınıq emes aq reńnen sarġısh daqli nimrang, sarġısh reńge shekem, nursız, kúlreńlew túsli
IV	Sarı yamasa kúlreń aralasqan tegis emes sarġısh túsli hám qońır daqlı. Jaltıraqlıġı joq	Tınıq emes aq reń hám nimrangdan kúlreń túsli sarġısh nimranggacha hám qońır daqli
V	Qońır reńnen daqlı sarı reńge shekem. Kúlreń	Tınıq emes aq, yamasa tınıq emes nimrangdan qoń ır daqlı aniq sarıġa shekem. Kúlreń

Paxta talası nuqsanları hám patas aralaspalarınıń muġdarına qaray bes klasslarġa bólinedi: Joqarı, Jaqsı, Orta, Ápiwayı hám Patas.

Paxta talasınıń klassları hám sanaat sortları boyınsha nuqsanlar hám patas aralaspalardıń norma kórsetkishleri, %, kóbi menen

4b-tablitsa

Sanaat sortı	Joqarı	Jaqsı	Orta	Ápiwayı	Patas
I II III IV V	2,0 2,5 - - -	2,5 3,5 4,0 6,0 -	3,0 4,5 5,5 8,5 10,5	4,0 5,5 7,5 10,5 12,5	5.5 7,0 10,0 14,0 16,0

Dúnya bazarı birjalarında paxta talası sapasın bahalawda “klassyor” usılınan da paydalanıladi. Klassyor reńi hám iyisine qaray paxta talasınıń tipin hám sortın anıqlaydı.

Toqımashılıq sanaatında hár qıylı ximiyalıq talalardı shiyki zat sıpatında isletiw tajiriybesi bar. Olardı isletiw ónim assortimentleriniń artıwına hám ekspluatatsion qásiyetleriniń jaqsılaniwına alıp keledi.

Ximiyalıq talalar jasalma hám sintetik talalarġa bólinedi.

Jasalma talalar – tabiyiy polimerlerdi qayta islew arqalı alınadi. Olarġa viskoza, polinoz, mıs-ammiak, diatsetat, triatsetat, fartizan sıyaqlı talalar mısal boladı.

Sintetik talalar tabiyiy manomerlerdi sintezlew nátiyjesinde alınadı. Olarġa poliamid, poliefir (lavsan), poliakrilonitril (nitron), polivinilxlorid, polipropilen sıyaqlı talalar mısal boladı.

Ózbekistannıń «Navoiyazot» islep shıġarıw birlespesinde poliakrilonitril-nitron (qásiyetleri jún hám paxta talasına jaqın) talasın islep shıġarıw jolġa qoyılġan.

Ximiyalıq talalar abzallıqların joqarı bekkemligi, súykeliske hám ximiyalıq reagentler tasirine shıdamlılıġı sıyaqlı kórsetkishleri belgileydi.

Ximiyalıq talalardıń kemshiliklerine hawa ótkiziwsheńliginiń tómenligi, ızġar tartıw qásiyetiniń kemligi, kúshli elektrleniwi, jaman boyalıwshańlıġı sıyaqlılar kiredi.

Вилоятлар номи	Жами экиладиган майдон, Га	Экиладиган навлар ва майдонлар					Янги навлар
КК Рес.	94,7	Омад 19,0 га	Дустлик-2 21,5 га	Чимбой-5018 7,0 га	С-9085 4,0 га	С-4727 37,0 га	6,2 га
Андижон	93,4	Андижон-35 26,5 га	Наманган-77 15,4 га	Андижон-36 17,7 га	Султон 7,3 га	С-6524 22,0 га	4,5 га
Бухоро	109,6	Бухоро-8 43,0 га	Бухоро-6 48,0 га	Бухоро-102 7,6 га	Жондор Кудрати- 7,0 га		4,0 га
Жиззах	101,8	Ан-Бояут-2 38,0 га	Купайсин 16,0 га	С-6524 31,9 га	С-6541 7,9 га		8,0 га
Кашкадарё	160,4	Бешкахрамон 15,5 га	Наманган-77 15,8 га	Бухоро-102 12,5 га	Бухоро-8 65,0 га	Бухоро-6 46,6 га	5,0 га
Навоий	35,8	Ан-Бояут-2 12,0 га	Султон 5,5 га	Бухоро-102 3,9 га	Бухоро-6 12,9 га		1,5 га
Наманган	82,6	Наманган-34 5,0 га	Наманган-77 19,3 га	Андижон-35 18,4 га	С-6524 31,1 га	С-8286 38,7 га	5,0 га
Самарканд	91,5	Омад 31,1 га	Султон 23,9 га	Бухоро-102 20,5 га	С-8284 7,0 га		9,0 га
Сурхандарё	119,6	Бешкахрамон 17,0 га	Наманган-77 38,6 га	Бухоро-102 32,4 га	Султон 25,6 га		6,0 га
Сирдарё	110,7	Ан-Бояут-2 46,8 га	Гулбахор 11,1 га	Навбахор-2 4,9 га	С-6524 40,7 га		7,2 га
Тошкент	91,5	Ан-Бояут-2 7,2 га	Наманган-77 21,0 га	Купайсин 2,0 га	Султон 14,6 га	С-6524 38,7 га	8,0 га
Фаргона	100,1	Андижон-35 10,0 га	Наманган-77 10,4 га	С-6524 37,1 га	Султон 18,6 га		7,4 га
Хоразм	93,8	Хоразм-150 11,0 га	Хоразм-127 37,1 га	Мехнат 27,5 га	Ибрат 11,0 га		7,2 га
Жами	1285,5	х	х	х	х	х	79,0

ARALASPA DÚZIW QAĠIYDALARI. ARALASPA TALALARINIŃ KÓRSETKISHLERIN ANIQLAW
Laboratoriya jumısınıń maqseti: Aralaspa dúziw qaġıydaların úyretiw. Aralaspa talalarınıń kórsetkishlerin esaplaw.

Laboratoriya sabaġı ushın kerek bolatuġın úskeneler hám materiallar: normativ hújjetler O’zRST 604-2001, GOST 1119-80, GOST 9092-81, OST 17-96-86, OST 17-362-86 hám paxtanıń jańa selektsion sortları fizik-mexanik qásiyetleri, tipli aralaspa saylaw boyınsha metodik qollanba.
Tapsırma

1. 
   Aralaspa dúziw qaġıydaların úyreniń.
   
2. 
   Aralaspa talalarınıń kórsetkishlerin injener A.A. Sinitsin formulası járdeminde anıqlawdı úyreniń.
   
3. 
   Berilgen jip assortimenti ushın tipli aralaspa tańlań.
   
4. 
   Berilgen jip assortimenti ushın aralaspa talalarınıń kórsetkishlerin anıqlań.
   

Úyde: Laboratoriya jumısı boyınsha esabat tayarlań.
Tiykarġı maġlıwmatlar

Oqıtıwshı studentlerdi aralaspa dúziw qaġıydaları menen tanıstıradı. Belgili sapa kórsetkishlerine iye bolġan jip iyiriw ushın tipli aralaspalar islep shıġılġan.

Belgilengen sıpatqa iye bolġan jiptiń fizik-mexanik qásiyetleri turaqlılıġın támiyinlewshi túrli markadaġı talalar aralaspası aralaspa dep ataladı.

Aralaspa dúziwde tómendegi qaġıydalarġa ámel qılınadı:

1. 
   Aralaspa quramı eń keminde 6 markadan, múmkin bolġanınsha kóp paxta taylardan dúziliwi kerek.
   
2. 
   Aralaspa talalarınıń uzınlıġındaġı parq 4 mm den aspawı kerek.
   
3. 
   Aralaspa talalarınıń sızıqlı tıġızlıġı bir-birine jaqın bolıp, parq 18 mteksten aspawı kerek.
   
4. 
   Aralaspa quramına jaqın tala tipleri hám sortları saylanıwı kerek.
   

Aralaspa talalarınıń kórsetkishlerin anıqlawda injener A.A. Sinitsin formulasınan paydalanıladı:

Aralaspa talalarınıń úziw kúshin anıqlaw:

, sN

2. Aralaspa talalarınıń sızıqlı tıġızlıġın anıqlaw:

, mteks

3. Aralaspa talalarınıń shtapel uzınlıġın anıqlaw:

, mm

4. Aralaspa talalarınıń salıstırma úziw kúshin anıqlaw:

, sN/teks

Bul jerde: R₁, R₂, .., R_n – 1, 2,…, n aralaspa komponenti talasınıń úziw kúshi, sN;

L₁, L₂, .., L_n – 1, 2,…, n aralaspa komponenti talasınıń uzınlıġı, mm;

T₁, T₂, .., T_n – 1, 2,…, n aralaspa komponenti talasınıń sızıqlı tıġızlıġı, mteks;

R₁, R₂, .., R_n – 1, 2,…, n aralaspa komponenti talasınıń salıstırma úziw kúshi, sN/teks;

₁, ₂, .., _n –1, 2,…, n komponentlerdiń aralaspadaġı úlesi, %.

Oqıtıwshınıń tapsırmasına kóre studentler anıq jip assortimentin saylaydı (eris, arqaw, trikotaj, tigiw jipleri ushın, karda yamasa qayta taraw h.t.b.).

Studentler normalıq hújjetler hám metodikalıq qollanbalardan paydalanıp, belgilengen jip assortimenti ushın tipli aralaspa hám paxtanıń selektsion sortın tańlaydı. İnjener Sinitsin A.A. formulası járdeminde saylanġan aralaspa ushın aralaspa kórsetkishlerin esaplaydı.

Misal:

Sızıqlı tıġızlıġı 25 teks trikotaj jibi ushın tipli aralaspa saylań hám aralaspa talalarınıń kórsetkishlerin anıqlań.

1. 25 teks trikotaj jibiniń fizik – mexanik qásiyetleri GOST 9092-71de kórsetilgen. Jiptiń salıstırma úziw kúshi.

2. Tipli aralaspa tańlaw.

25,0 teks trikotaj jibi ushın tómendegi tipli aralaspalar usınıs etilgen (5-tablitsa)

5-tablitsa

Jiptiń sızıqlı tıġızlıġı, teks	Jiptiń nomeri	Usınıs etilgen tipli aralaspalar	Esletpe
1	2	3	4
25,0	40,0	5-I, 5-II 5-I, 5-II, 4-I	Bazis sortı kóbi menen 70%

Tómendegi tipli aralaspanı saylap alamız hám aralaspa dúzemiz: I sort-70%; II sort-30%.

3. Paxtanıń selektsion sortın saylaw.

5 tipke paxtanıń tómendegi selektsion sortları: Yulduz, Oq-oltin, Armug’on, Xorazm-127, S-4910 Namangan-77 hám basqalar tiyisli.

Paxta talalasınıń tiykarġı qásiyetlerin analiz etip, paxtanıń S-4910 selektsion sortın saylaymız.

6-tablitsa