|
2.1. Mektepke shekemgi tálim processinde balaǵa tálim-tárbiya beriwde shaxsqa jóneltirigen tálim
Mektepke shekemgi tálim processinde balaǵa tálim-tárbiya beriwde shaxsqa jóneltirigan tálim modeli ústin turatuǵın esaplanadi. Shaxsqa sanalı jantasıwdıń maqseti-shaxstı rawajlandırıw, onı berilgen standart hám basım astında “ózgertiw emes”, bálki “onı qanday bolsa, sondayligicha qabıllaw” bolıp tabıladı. Jeke jantasıw tálim procesi qatnasıwshılarınıń jeke minnetlemelerin rawajlantırıw hám tolıq kórinetuǵın qılıw ushın sharayat jaratıwdı gózleydi. Jeke minnetlemeler - bul shaxs tárepinen “shaxs bolıw” social buyırtpasın qollanıw etiwshi málim pazıyletlerdiń kórinetuǵın etiliwi bolıp tabıladı.
Pedagog tárepinen qádiriyatlar arasında baǵdarın anıqlaw onıń kásiplik iskerligin belgileydi. Shaxsqa jantasıw pedagog hám balaǵa ózin shaxs retinde sezim etiwine, olardıń múmkinshiliklerin anıqlaw hám kórinetuǵın etiwge, ózin ańlap jetiwge, jámiyet tárepinen ámelge asırılıwı múmkin bolǵan óz-ózin ańǵarıw, óz-ózine ıseniw hám ózin jańalıq ashıw usıllarına múmkinshilik jaratadı.
Mektepke shekemgi jasda bala buyımlardıń bólek júzeki qásiyetlerin qabıllawdıń joqarı shıńların iyeleydi, kórgezbeli forma daǵı ámeliy hám intellektual wazıypalardıń sheshimin tabadı. Biraq bala ele buyımlardıń kórinisine áhmiyetsiz boladı. Bul tábiyiy hal sebebi buyımlar onıń ushın bar bolıp tabıladı hám olar balanı tek ámeliy hám intellektual iskerlik obyekti retinde qızıqtiradi. Mektepke shekemgi jas daǵı bala buyımlardıń mánisin emes, bálki olardıń sırtqı kórinisi hám isletiliwine qaray jumıs tutadı. Buyımlardıń bizlerge qanday kórinisi menen mánisi ortasında úlken parq bar. Buyımlardıń mánisi júzeki emes, ol jeke tájiriybe arqasında júzege kelmeydi, tuwrıdan-tuwrı qabıl etilmeydi. Ol social shólkemlestirilgen oqıw - dúnyanı ilimiy ańǵarıw arqalı jańalıq ashıladı.
Tu’pten ózgertirilgen oqıtıw - bala hám pedagogdıń sherikliktegi tupten ózgertirilgen (kórgezbeli-rawajlantiruvchi) pedagog hám bala shaxsın ǵárezsiz tárbiyalawǵa jóneltirilgen iskerligi, qaysı bir jeke mazmunli turmıslıq boslıqta qımbatlı áhmiyetke iye bolǵan, pedagog hám balanıń universallastırılg’an sisteması.
Tu’pten oqıtıw tómendegi jantasıwlardı názerde tutadı:
Social pedagogikalıq jantasıw. Onıń mazmunı sonnan ibarat, bala tárepinen insaniyat tájiriybesiniń ózlestirilishini támiyinleytuǵın rawajlanıwdı ámelge asırıw. Bunday jantasıw tálim beriw procesin juwmaqlawshı nátiyjege-bala shaxsınıń sociallashuviga erisiwge jóneltirilgen. Onıń mánisi bala tárepinen jámiettiiń ahloqiy, ruwxıy ózgerislerdi tupten reformalaw bolıp tabıladı. Bunday jantasıwda tálim tárbiya beretuǵın wazıypanı atqaradı.
Gnoseologik (biliw iskerligi) jantasıw oqıtıw procesi mánisin ańǵarıw processinden alıp shıǵadı hám júzege kelgen ańǵarıw iskerligin modifikatsiyalaydı (variatsiyalaydi). Oqıtıw insannıń individual rawajlanıwın tezlestiredi, qaysıki social nızamshılıqqa boysunadı. Usınıń menen birge ol insannıń ornatılǵan tártipte individual rawajlanıwı menen birge, insan sanasınań ulıwma tariyxıy rawajlanıwına da baylanıslı. Oqıw ulıwma hám individual ańǵarıw formaların jaqınlastıradı, individual iskerlikti ulıwma ańǵarıw sistemasına jaqınlastıradı, balanıń jeke tájiriybeleri hám oqıw hám oqıtıw dáwirinde júzege kelgen túsinikler arasındaǵı ayırmashılıqlardı shaqıradı.
Gnoseologik oqıtıwdıń mánisi tálim wazıypaların tabiq etıwde oqıtılıp atırǵan ob'ekttiń individuallastırıw procesin ámelge asırıwdan ibarat.
Psixologiyalıq jantasıw. Bul jantasıw ushın insannıń rawajlanıwı hám bilimlerdi ózlestiriwin psixologiyalıq teoriyalıq bilimlerdi júzege alıp shıǵıwdan ibarat.
Intellektual iskerliginiń basqıshpa-basqısh qáliplesiwi teoriyasın inabatqa alǵan halda (P. Ya. Galperin, N. F. Talo'zin), oqıtıw birinshi materiallasqan basqıshdan ekinshisi, yaǵnıy tayansh sırtqı sóylew iskerliginde saqlanǵan basqıshqa ótedi. Odan keyin intellektual iskerlik tolıq ishki iskerlikte ámelge asırilatuǵın úshinshi, joqarı basqıshqa ótedi. Bunday jantasıwda oqıtıwdıń mánisi intellektual iskerlik qáliplesiwiniń basqıshlarına uyqas túrde salıstırıladı. Bunday jantasıwda oqıtıw oqıtiluvchining shaxsına jóneltiriledi hám rawajlantıratuǵın iskerlikti ámelge asıradı.
Akmeologik (grekshe sózden alınǵan bolıp, joqarı noqat, rawajlanıw, jaqsı payıt hám oqıw degen mánisti ańlatadı ) jantasıw oqıtıwdıń shaxsqa jóneltirilgen qásiyetlerin ashıp beredi. Onıń túp mánisi sonnan ibarat, oqıtıw shaxstıń turmıslıq dúnyasına, pedagog hám balanıń ámeldegi turmısı mazmunına bir tegisde kirip baradı. Oqıtıw tekǵana oqıtiluvchi hám hám pedagogdıń pikir hám munasábetlerin uyqaslashtirib, mazmun maydanın ózgertiredi, bálki, óz-ara munasábetlerdiń pútin sub'ektiniń payda bolıwı hám rawajlanıwına alıp keledi. Bunda oqıtıwdıń óz-ara tárbiya, óz-ara tálim, óz-ara sheriklik, óz-ara dóretiwshilikke aylanıwına faktor boladı.
Tálim processinde stilistik principlerdi nátiyjeni ámelde qollanıw etıwde tómendegi tálim maqsetleri ámeldegi: tárbiyalıq, bilimlendiriwge tiyisli, rawajlantiruvchi, ámeliy.
Tálimdiń tárbiyalıq maqseti - bala mútájliklerin tárbiyalaw, pedagogikalıq noqatı -názerdi nátiyjeni ámelde qollanıw etiw (úlkenler tárepinen basqarilayotgan jámáátlik iskerlikte bala tárepinen óziniń jeke keshinmalari arqalı “ahloqiy basqıshlar”ni basıp ótiw jolı ).
Tárbiyalıq maqsettiń mazmunı sonda, balada ahloqiy qádiriyatlar sisteması, dúnyaǵa sezimiy-bahalaytuǵın munasábet qáliplesedi.
Bilimlendiriwge tiyisli maqset sonnan ibarat, bala tálim processinde óziniń intellektual mútajliklerin qandirib, onı qorshap turǵan haqıyqattı ańlap baradı.
Tálimdiń tárbiyalıq, bilimlendiriwge tiyisli, rawajlantiruvchi, ámeliy maqsetleri oqıtıwdıń múnásip qural, usıl hám usılların tańlaw shárti menen nátiyjeni ámelde qollanıw etiletuǵın hám stilistik principlerdi belgileytuǵın tiykarǵı faktor bolıp xızmet etedi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
