Йилларда франция

3. Taraqqiyot yo'lidagi   ijtimoiy-siyosiy muammolar 
 Hindiston hukumati milliy sanoatni rivojlantirishga ham alohida e'tibor  berdi.   Natijada sanoat 
ishlab chiqarishi deyarli to'rt baravar ko'paydi. Hindiston  agrar davlatdan agrar-industrial davlatga 
aylandi.  1990-yilda  Hindiston  170    min  kv/s  elektr  energiya,    12   min  tonna  po'lat,  30  min  tonna 
neft  ishlab  chiqardi.  Avtomobil,  avtobus,  radio,  televizor  ishlab  chiqarish  yuksak  sur'atlarda  
rivojlanmoqda. Traktor ishlab chiqarish bo'yicha dunyoda yetakchi davlatlardan  biriga aylandi. 
    Hindiston  iqtisodiyotida  davlat  sektori  yildan-yilga  kamayib  bormoqda.    Bugungi  kunda  u 
jami    milliy  mahsulotning  20  foizini  ishlab    chiqaradi,    xolos.  Hindiston  siyosiy    hayotida 
parlamentarizm  mustahkam  qaror  topdi.  Hindiston  Respublikasi  butun  taraqqiyoti  yillarida  katta 
ijtimoiy-siyosiy   muammolarga duch keldi  va  hozirgacha ular o'z yechimini  topgani  yo'q. Bular: 
hinduiylar    bilan  musulmonlar  o'rtasidagi  diniy  qirg'inlar;  musulmonlarning    Kashmirni  Pokiston  
bilan  birlashtirish    uchun  kurashi;  sikxlarning  siyosiy    muxtoriyat  uchun  kurashi;  Panjobning  
Hindiston    tarkibidan  ajralib  chiqish  uchun    kurashi  bilan  bog'liq  muammolardir.  Bunga  yana 
mamlakat 20  foiz  aholisining   yersizligi, 30  min ga   yaqin aholining  ishsizligi; 60  foiz aholining 
hamon  savodsizligi kabi  muammolar ham qo'shiladi. 
    1957-yil martida bo'lib o'tgan saylovlarda J. Neru yana Bosh vazirlikka    saylandi, R. Prasad 
esa  Prezidentlik  lavozimini  egalladi.    J.  Neru  vafotidan    so'ng  1964-yil  2-iyunda    L.  B.  Shastri 
Hindiston Bosh vaziri bo'ldi.  Lekin  1966-yil 11-yanvarda Pokiston bilan urushni  to'xtatish haqida  
Ayubxon  bilan bitimni imzolagach,  Toshkentda vafot  etdi. 
    L.  B.  Shastri  vafot  etgach,    Indira  Gandi  1966—1977-yillarda  bosh  vazir    bo'lib  turdi.  I.  
Gandi o'z mavqeyini mustahkamlash  uchun  1970-yilda 4-  beshyillik rejani  qayta ko'rib chiqdi va  
davlat  sektorini  mustahkamlash    choralarini  ko'rdi.  14  ta    bank,  ulgurji  savdoning  bir  qismi 
milliylashtirildi,  monopoliyalarning  roli  cheklandi.  Mayda  ishlab  chiqarish  (kichik  biznes)ni 
rivojlantirish  choralari ko'rildi. Ba'zi shtatlarda mayda yer uchastkalariga  soliq bekor qilindi, katta 
yer egalari yerlarining maksimal darajasini pasaytirish, sobiq knyazlarning  pensiya va imtiyozlarini 
bekor qilish  choralari ko'rildi. Bu narsa parlamentda oppozitsiyani kuchaytirdi. 1971-yilda sug'urta 
ustidan  nazorat  o'rnatildi,  yengil  sanoatda  davlat  korxonalari  paydo  bo'ldi,  xususiy  mulkni 
milliylashtirish haqida konstitutsiyaga  tuzatish kiritildi. 
    Bu tadbirlar yirik burjuaziya va  monopolistik unsurlarning noroziligini kuchaytirdi.  HMKda 
ham bo'linish yuz berdi. 1975-yilda hukumat yangi dastur e'ion qildi. Unda xalqni g'alla va boshqa 
tovarlar bilan ta'minlash uchun davlat ta'minot tizimini  joriy qilish,  yer uchastkalarining  maksimal 
darajasini cheklash va ortiqcha yerni yersiz dehqonlarga berish haqidagi qonunni barcha shtatlarda 
joriy qilish, qishloq  xo'jalik   ishchilarining   minimum  ish  haqini  belgilash, uy qurish uchun  bepul 
yer ajratish, qaram  mehnatni  bekor qilish, eng kambag'al dehqonlar qarzini  bekor qilish, shaharda  

---

 
207 
yer  uchastkasining  maksimal  darajasini  belgilash,  olibsotarlikka  yo'l  qo'ymaslik    aytilgan  edi. 
Shuningdek,  iqtisodiy  jinoyatlar;  oziq-ovqatni  noqonuniy  to'plab    qo'yganlik,  kontrabanda, 
soliqlarni to'lamaganlik uchun jazolash ham o'z  ifodasini topdi. Lekin bular chala qoldi. 
    Oppozitsiyachilar Janata parti  (Xalq partiyasi) ni tuzdilar va 1977-yil   martida parlamentga 
o'tkazilgan saylovlarda Morarji Desai boshliq hukumat  tuzdilar.  Janata partidan ajralib  chiqqan va  
1980-yilda  tashkil topgan  Bxaratiya Janata parti (BJP) mamlakatda diniy o'ziga xoslikni shior qilib  
olgan partiyadir. 
    Bu  partiya  Hindistonni  faqat  hinduiylik  diniga  e'tiqod  qiluvchilar    davlatiga    aylantirish 
maqsadini  ilgari surdi.  Ayni paytda  musulmonlarni  siyosat va iqtisoddan chetlatishni targ'ib etdi. 
Aholisining  11  foizi  musulmonlardan  iborat  bo'lgan  davlatda  bunday  g'oyaning  ilgari  surilishi 
mamlakat  siyosiy  birligini  katta  xavf  ostiga  qo'yadi.        Mamlakat  birligiga  sikxlar  harakati  ham 
jiddiy  xavf  solmoqda.  Ular  sikxiylik  diniga  e'tiqod  qiladilar.  Bugungi  Hindistonda  17  min  sikxiy 
yashaydi. Oz sonli bo'lsa-da, davlat hayotida katta mavqega ega. 1980-yil yanvardagi  saylovlarda 
Bosh  vazirlikka  qaytgan  HMK  vakili    Indira  Gandi  (1966—1977;  1980—  1984-yillarda)  davrida 
ba'zi  siyosiy  xatoliklarga  ham  yo'l qo'yildi.  Chunonchi,  u hindi tilini  davlat  tiliga aylantirishga 
harakat  qildi.  Buni    boshqa  millatlar  vakillari  milliy  kamsitish  sifatida  qabul  qildilar.  Panjob 
shtatida  yashovchi  sikxlar  bunga  qarshi  ajralib  chiqish  harakatini  boshladilar.  Ular  o'z  oldilariga 
Panjobni Hindistondan ajratib olib, Xoliston  deb ataluvchi davlat tuzish  maqsadini qo'ydilar. Ayni 
paytda  ular  terrorni    kuchaytirdilar.  Tabiiyki,  markaziy  hukumat  Hindistonning  bo'linib  ketishiga 
toqat qila olmasdi. 
   Fuqarolar  urushi  kelib  chiqishining  oldini  olish  maqsadida  1984-yilning    5-iyunida  I.  Gandi 
sikxlarning muqaddas joyi —  Oltin ibodatxonani shturm  bilan olishga buyruq berdi. Sikxlar qattiq 
qarshilik ko'rsatdilar. Natijada 300 kishi o'idirildi.  Ayni paytda hukumat armiyasi sikxlarning yana 
37  ibodatxonasini  egalladi.  Sikxlar  harakati  bostirilgan  bo'lsa-da,  ular  I.  Gandidan    suiqasd  yo'li 
bilan o'ch oldilar. 
   1984-yilning  31-oktabrida I. Gandining sikxlardan bo'lgan shaxsiy  soqchisi uni otib o`ldirdi. 
Onasining  o'rnini  egallagan  Rajiv  Gandi  (1944—  1991)  sikx  terrorchiligiga  chek  qo'yishga  qaror 
qildi. 1987-yilning  may  oyida Panjob to'g'ridan to'g'ri markaziy hukumatga bo'ysundirildi. Bu esa  
shtatni muxtor vakolatdan mahrum  etishni anglatar edi. Sikxlar bunga qattiq qarshilik ko'rsatdilar. 
Hukumat  armiyasi  bunga  javoban  1988-yilning    may  oyida  yana    Oltin  ibodatxonani  egalladi. 
Oqibatda  minglab  kishilar  halok  bo'ldi.  Bu  esa  1989-yilda  R.  Gandini  bosh  vazirlik    lavozimidan 
ketishga  majbur  etdi.    1989-yil  noyabrdagi  saylovda    Milliy  front  rahbari    Rajendra  Pratap  Singx  
Bosh vazir qilib saylandi. 1991-yilgi parlament saylov oldi uchrashuvlarining birida R.  Gandi ham 
o`ldirildi (1991-yil 21-may kuni). Diniy, etnik to'qnashuvlar keyingi yillarda ham davom etdi. 
1992-yilning  dekabr oyida  hinduiy fanatiklar (mutaassiblar) XVI  asrda qurilgan musulmonlar 
masjidini  buzib  tashladilar.  Bu  esa  Bombey  va  Kalkutta    shaharlarida  hinduiylar  va  musulmonlar 
o'rtasida qirg'in keltirib chiqardi. Oqibatda  300 kishi halok bo'ldi va 1200 dan ortiq kishi yaralandi. 
Kashmirda  asosan  musulmonlar  yashaydi.    Markaziy  hokimiyat  bu  shtatda  ham  to'g'ridan  to'g'ri  
boshqaruv  joriy  etishga  uringan  edi.  Bu  esa  separtchilik  harakatini    kuchaytirdi,    Hindiston  va 
Pokiston munosabatlarini keskinlashtirdi. 
    Bu  kabi  o'ta  murakkab  muammolarni  bartaraf  etish  yoiida  jiddiy  harakatlar  qilindi.  Ayni 
paytda Hindiston, bu muammolarga qaramay, ildam  taraqqiy qilib bordi. 
    1991-yil    mayida  bo'lib  o'tgan    saylovlarda  HMK  g'alaba  qozonib,  Narasimxa  Rao  boshliq 
hukumat tuzildi  va  mamlakatni  8  yil  boshqardi.  Iqtisodiyotda  milliylashtirishdan  chiqarish  davom 
ettirilib,  zarar  ko'rib  ishlayotgan  fabrika  va  zavodlar  yopildi.  Investitsiya  ko'paytirildi,  mehnat 
intizomi    yaxshilandi,  moddiy  manfaatdorlik  kuchaydi.  Natijada  inflatsiya  pasaydi,  sanoatga  katta 
miqdorda sarmoya qo'yildi, qishloq xo'jaligida mayda dehqonlarning ulushi ko'paydi. 1994—1995-
yillarda  sanoatning yillik o'sishi 10 foizga, yalpi milliy mahsulotning yillik o'sishi 5 foizga chiqdi. 
Bu Hindiston uchun katta ahamiyatga ega edi. 
    Hindiston  Milliy  Kongressi  rahbariyatida  korrupsiya,  poraxo'rlik  vaboshqa  jinoyat  holatlari 
yuz  berdi.    1996-yilda  30  dan  ortiq  yuqori  tabaqa  rahbarlari  sudlanib,  jazo  oldilar.          Bu  davrga  
kelib  jangovar  induizm  millatchiligi    kuchaydi.    Bu  qaysi  partiyaning    ideologiyasi  ekanligini 
yuqorida  ko'rdik.    72  foiz  aholisi  hindoriylardan  iborat  boigan  aholining  shovinistik  qatlamlari 
kayfiyatini o'zida mujassamlashtirgan BJP 1998-yil fevraldan parlament  saylovlarida g'alaba qildi 

---

 
208 
va  uning    yetakchisi    Atal  Bexari    Vajpai    19-martda    Bosh  vazir  qilib  saylandi.  Navbatdagi 
saylovlarda ham Vajpai o'z o'rnida qoldi. 
    Lekin  2004-yil  mayda  hokimiyatda  o'zgarish    bo'lib,  Bosh  vazirlik  lavozimini  Manmoxan 
Singx  egalladi.