Jer almurtı (topinambur)

barglari qarama -qarshi, yuqori barglari ketma -ket joylashgan. Gul to'plami -

savatcha bo'lib, diametri 2-5 sm, gullari poyaning eng yuqorigi qismida

joylashadi. Bir to'p o'simlikda 30-50 ta savatcha bo'ladi. Yer noki chetdan

changlanadi. Mevasi - urug', kungaboqar pistasidan maydaroq , 1000 donasining

vazni 7-9 g. Janubiy mintaqalarda urug'lari pishib yetiladi. Ildizi popuk ildiz, 

yaxshi shoxlangan. 2 m chuqurlikkacha kirib boradi. Shoxlari yer ustki va yer

osti bo'ladi, stolonlari yer ostki shoxlanishi deyilib, uzunligi 8-40 sm gacha

bo'ladi. Stolonlari qancha katta bo'lsa, tuganaklari shuncha zich bo'ladi. 

Biologik xususiyatlar.

Tuganaklari bemalol qishlab chiqadi, sovuqdan yer ustki qismi nobud bo'ladi. Tuganaklari tarkibida inulin va uglevodlar bo'lganligi uchun sovuqqa chidamli bo'ladi. Yer noki Iqlimning sovuq va issiq bo'lishiga moslashadigan ekindir 

Yer uski poyalari qisqa muddatli past xaroratga (-80o C), tuganaklari esa -12 oC ga chidaydi, qor tagidagi tuganaklar 30-35o C past darajaga yaxshi bardosh beradi. Xarorat 40-42oC darajada issiq bo'lganda ham yaxshi o'sib 

rivojlanadi. Urug'lar unib chiqqanidan pishib yetilgunicha ertapishar navlar uchun 2000oC , erta va kechpishar navlar uchun 2500- 2800oC xarorat kerak bo'ldi. Yorug'likga talabchan emas, shuning uchun uni zich qilib ekish xam mumkin. qisqa kunli o'simlik. Yorug'lik kam bo'lgan bulutli mintaqalarda yer nokning yer ustki poyasi ko'proq bo'ladi.

Topinamburda (heliantus tuberosusl.) Uchrovchi saxaridlar va ularni o'ziga xos xususiyati

Inulin topinambur o'simligida ko'p miqdorda uchraydigan yagona tabiiy polisaxarid, asosan 95% fruktoza zanjiridan iborat. Medada inulin to'la xazm bo'lmaydi, bir qismi kislotali muhitida kichik fruktoza zanjirlariga va ayrim fruktoza molekulasiga parchalanadi,ular qon tomirlariga o'tadi. Inulin kishi organizmiga tushishidan boshlab, organizmdan chiqquniga qadar foydali xususiyatlarini namoyon qiladi. Me'da-ichak traktiga tushishi bilan inulin xlorid kislota va fermentlar ta'sirida ayrim fruktoza molekulasiga yoki kichik fruktoza zanjirlariga parchalanadi, ular esa qon oqimi ichiga o'tadi. Qolgan parchalanmagan inulin organizmdan chiqib ketayotganda unga kerak bo'lmagan moddalar masalan og'ir metallar, radionuklidlar, xolesterin kristallari, to'yingan yog'lar, har xil toksik kimyoviy moddalar qaysiki ular organizmga ovqat bilan kirgan yoki kasallik keltiradigan ichakda yashovchilari faoliyatidan hosil bo'lgan