Jaziw qurallari



Download 5,47 Kb.
Sana13.07.2022
Hajmi5,47 Kb.
#791626
Bog'liq
Jaziw qurallari-hozir.org


Jaziw qurallari

JAZIW QURALLARI

Ha’ripler, sanlar, irkilis belgileri, sonday-aq jaziwda jumsalatug’in basqa da tan’balar jaziwdin’ quallari (inventarlar) bolip sanaladi. Jaziwda jumsalatug’in ha’r bir tan’ba jaziw sistemasinin’ bir elementin quraydi. Ol jazba tekstte mudami ta’kirarlanip otiradi. Mine sonday tan’balar til biliminde grafema dep ataladi.

Ayirim grafemalar bir-birinen pu’tkilley ayirilip turadi. Olardin’ ortasinda hesh uqsasliq bolmaydi.

Ma’selen, A, U, S, R h.t.b ha’riplerdi alsaq, olar tan’balar ortasinda uqsasliq ko’rinbeydi. Al ayirim grafemalar bir-birine uqsasadi. Olardi ayirip turiwshi tek qosimsha belgiler g’ana boladi. Onday ha’ripler ortasindag’i ayiriwshi belgilerdi til biliminde diakritikaliq tan’balar dep ataladi. Ma’selen, u ha’m u’, [o] ha’m [o’] ha’ripleri ortasindag’i ayirmashiliqti an’latiwshi belgi (son’g’ilarinin’ qaptalinin’ tartiliwi) diakritikaliq tan’ba bolip sanaladi.

Ma’selen, A, U, S, R h.t.b ha’riplerdi alsaq, olar tan’balar ortasinda uqsasliq ko’rinbeydi. Al ayirim grafemalar bir-birine uqsasadi. Olardi ayirip turiwshi tek qosimsha belgiler g’ana boladi. Onday ha’ripler ortasindag’i ayiriwshi belgilerdi til biliminde diakritikaliq tan’balar dep ataladi. Ma’selen, u ha’m u’, [o] ha’m [o’] ha’ripleri ortasindag’i ayirmashiliqti an’latiwshi belgi (son’g’ilarinin’ qaptalinin’ tartiliwi) diakritikaliq tan’ba bolip sanaladi.

Grafema ko’binese bir elementli bolip keledi (a,b,s,d ha’m t.b). Sonin’ menen birge eki, u’sh elementli grafemalar da ushirasadi. Ma’selen, latin jaziwi tiykarindag’i ayirim xaliqlardin’ jaziw sistemasinda eki tan’bali ch (x), u’sh tan’bali sch (sh) grafemalar ushirasadi.

Grafemalar jaziwda tu’rli variantlarda jumsaladi. Bul variantlar allografemalar dep ataladi. Allografemalar qatarina baspa ha’m qol jazba tu’rindegi grafemalar (a, b, g, v-baspada;-qol jazba tu’rinde), bas ha’rip ha’m kishi ha’ripler tu’rinde grafemalar (A, B, E-bas ha’ripler; a, b, e-kishi ha’ripler). Basqasha aytqanda T ha’m t, A ha’m a, D ha’m d jubaylaslarinin’ ha’rbiri bir grafema bolip, olar eki allografemalardan turadi. Sonday-aq, arab grafikasinda jumsalatug’in ha’riplerdin’ variantlari da allografemalardin’ qatarina kiredi.

Grafemalar jaziwda tu’rli variantlarda jumsaladi. Bul variantlar allografemalar dep ataladi. Allografemalar qatarina baspa ha’m qol jazba tu’rindegi grafemalar (a, b, g, v-baspada;-qol jazba tu’rinde), bas ha’rip ha’m kishi ha’ripler tu’rinde grafemalar (A, B, E-bas ha’ripler; a, b, e-kishi ha’ripler). Basqasha aytqanda T ha’m t, A ha’m a, D ha’m d jubaylaslarinin’ ha’rbiri bir grafema bolip, olar eki allografemalardan turadi. Sonday-aq, arab grafikasinda jumsalatug’in ha’riplerdin’ variantlari da allografemalardin’ qatarina kiredi.

Texnikaliq progress na’tiyjesinde jaziw ko’rilmegen da’rejede ken’ tarqaldi ha’m turmistin’ en’ za’ru’rli qurallarinin’ birine aylandi. Baspa islerinin’ jetilisiwi menen, xaliqtin’ ma’deniy da’rejesinin’ o’siwi menen oqiwshilar saninin’ artiwi menen jaziwdin’ roli tag’i da artti.

Texnikaliq progress na’tiyjesinde jaziw ko’rilmegen da’rejede ken’ tarqaldi ha’m turmistin’ en’ za’ru’rli qurallarinin’ birine aylandi. Baspa islerinin’ jetilisiwi menen, xaliqtin’ ma’deniy da’rejesinin’ o’siwi menen oqiwshilar saninin’ artiwi menen jaziwdin’ roli tag’i da artti.

A’yyemgi waqitlarda adamlar tasqa yamasa ag’ashqa uqsag’an materiallarg’a jazg’an bolsa, keyinirek terige (pergamentke) jaziwdi oylap tabiw.

Egipette papirusqa jaziwdi u’yreniw, son’iraq Qitayda qag’azdin’ oylap tabiliwi jaziwdi qollaniwdi a’dewir on’aylastiradi. Sonday-aq da’slep tasqa yamasa ag’ash siyaqli qatti materiallarg’a oyip jaziw ushin o’tkir qurallar jumsalg’an bolsa, qag’azdin’ qollaniliwi menen endi kerekli tan’balardi tez jaziw ushin tush ha’m oni paydalanatug’in rushka ta’rizli tayaqsha oylap tabildi. Ha’zirgi jaziw qural saymanlarina qarag’anda buring’ilardin’ qanshelli a’piwayi ha’m olardan paydalaniwdin’ qanshelli qiyin bolg’anlig’in ko’z aldimizg’a keltiriwdin’ o’zi qiyin onday jag’dayda jaziwdan paydaliwdin’ og’ada to’men da’rejede bolatug’inlig’i o’zinen o’zi tu’sinikli.

Egipette papirusqa jaziwdi u’yreniw, son’iraq Qitayda qag’azdin’ oylap tabiliwi jaziwdi qollaniwdi a’dewir on’aylastiradi. Sonday-aq da’slep tasqa yamasa ag’ash siyaqli qatti materiallarg’a oyip jaziw ushin o’tkir qurallar jumsalg’an bolsa, qag’azdin’ qollaniliwi menen endi kerekli tan’balardi tez jaziw ushin tush ha’m oni paydalanatug’in rushka ta’rizli tayaqsha oylap tabildi. Ha’zirgi jaziw qural saymanlarina qarag’anda buring’ilardin’ qanshelli a’piwayi ha’m olardan paydalaniwdin’ qanshelli qiyin bolg’anlig’in ko’z aldimizg’a keltiriwdin’ o’zi qiyin onday jag’dayda jaziwdan paydaliwdin’ og’ada to’men da’rejede bolatug’inlig’i o’zinen o’zi tu’sinikli.



http://hozir.org
Download 5,47 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish