Javodbek yo q ubo V ergash hayitboyev huquqshunoslik

Jinoyatda ishtirokchilik. 
Jinoyat qonunchiligining asosiy vazifasi 
insonni, uning huquq va erk inliklarini, jam iy at va d avlatn in g
huquqlari va qonuniy rnanfaatlarini jinoiy tajovuzlardan him oya 
qilish, jin o y a tla rn in g oldini olishdir. U shbu vazifaga erishish 
y o ilarid an birijinoyatlar uchun jazoning m uqarrarligini ta ’minlash 
orqali sodir qilingan jinoiy qilmishlarni huquqiy baholash va odilona 
jazo tayinlashdir. Jinoyatlar bir kishi tom onidan sodir qilinganida 
uning ja v o b g a rlig in i a n iq la sh n isb a ta n u n ch alik q iy in ch ilik
tug'dirm aydi, shuningdek, yakka shaxs tom onidan sodir qilingan 
jin o y a tla rn in g ijtim oiy xavfliligi ham k am ro q b o 'la d i. Lekin, 
jinoyatlar bir necha shaxslar tom onidan oldindan kelishgan holda 
sodir etilsa, uning ijtimoiy xavfliligi ham, jinoyatni sodir etish ko'lam i 
ham, kelib chiqadigan oqibatlarning darajasi ham yuqori bo'ladi.
Shu sababli ham jinoyat huquqi nazariyasida ishtirokchilikda 
jinoyat sodir qilish doimo diqqat m arkazdagi m asala bo'lib kelgan. 
A m aldagi O 'z b e k isto n R esp u b lik asi Jin o y a t k o d ek sin in g 27-
194
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m oddasida «ikki yoki undan ortiq shaxsning qasddan jinoyat sodir 
etishda birgalashib qatnashishi ishtirokchilik deb topiladi» deb 
ko'rsatilgan.
M azkur norm a m azm unidan kelib chiqadigan bo'lsak, ishtiro­
kchilik faq at q asddan qilinadigan jin o y atla rd a b o 'la d i, ehtiyo­
tsizlikdan qilinadigan jinoy atlard a ishtirokchilik tarkibi m avjud 
bo'lm aydi. Q onun chiqaruvchi ishtirokchilik masalasini belgilashda 
obyektiv va subyektiv om illardan kelib chiqqan. Ishtirokchilikning 
obyektiv belgisiga ikki yoki undan ortiq shaxslarning birgalikda 
jinoyatni sodir etishi kirsa, subyektiv belgiga ishtirokchilarning bir- 
birlari bilan kelishganligi, o 'rta d a vazifalarning taqsim langanligi 
kiradi.
Ikki yoki undan ortiq shaxslarning jinoyatda birgalashib harakat 
qilishi va jinoiy oqibat ularning birgalikdagi harakati natijasi bo'lishi 
ishtirokchilikning asosiy obyektiv belgisidir. Bunda jinoyatning 
ishtirokchilari oldindan kelishib oladi va qonun bilan qo'riqlana- 
digan obyektlarga birgalashib tajovuz qilinadi. Jinoyatni sodir 
etishda barcha ishtirokchilar bajaruvchi sifatida harakat qilganlarida 
ham ularning harakatlari o'rtasida o 'zaro bog'liqlik mavjud bo'ladi. 
Aga.r bir necha shaxslar ilgaridan o 'z a ro kelishm agan holda bir 
v a q td a bir m anbadan m ulkni talo n -taro j qilsalar ishtirokchilik 
ma vjud bo'lm ayd i ham da ularning qilmishi m ustaqil jin o y atla r 
sifatida kvalifikatsiya qilinadi.
O 'z b e k is to n R esp u b lik asi JK ning 2 8 -m o d d asid a jin o y a t 
ishtirokchilarining to 'rt turi ko'rsatilgan: bajaruvchi, tashkilotchi, 
d alo latch i va yordam chi. H a r birining jin o y a td a ishtirok etish 
darajasi va xususiyatidan iborat obyektiv mezon ularni ajratish uchun 
asos qilib olingan.
Jin o y atn i bevosita yoki qism an so d ir etgan yoxud jin o y a t 
kodeksiga m uvofiq javob g arlik k a tortilishi m um kin b o 'lm ag an 
shaxslardan yoki boshqa vositalardan foydalanib jinoyat sodir etgan 
shaxs bajaruvchi deyiladi. Bajaruvchilar ikki turga bo'linadi: 1) 
bevosita jinoyatni sodir etgan, 2) javobgarlikka tortilishi mumkin 
bo'lm agan shaxslardan yoki vositalardan foydalanib jinoiy niyatini 
am alga oshirgan shaxs. A gar jinoyatning obyektiv tom onini bir 
necha kishilar bajarsa, ularning barchasi bajaruvchilar bo'ladi.
Jinoyatga tayyorgarlik ko'rilishiga yoki jinoyat sodir etilishiga 
ra h b a r lik q ilg a n sh ax s ta s h k ilo tc h i d e y ila d i. T a s h k ilo tc h i 
ishtirokchilikning eng xavfli k o 'rin ish i b o 'lib , k o 'p h ollard a u 
jinoyatni sodir etishda bevosita qatnashmaganligi sababli uni ushlash, 
aybini isbotlash va javobgarlikka tortish qiyin bo'ladi. Tashkilotchi
195
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

jinoyat rejasini ishlab chiqadi, boshqa ishtirokchilarni tanlaydi, ular 
orasida vazifalarni taqsimlaydi.
Jinoyat sodir etilishiga qiziqtiruvchi shaxs dalolatchi deyiladi.